Azme

Azme Izura-Azme udalerriko herriska bat da, Nafarroa Behereko Oztibarre eskualdean. 1841 arte aparteko udalerria osatu zuen.

Azme
 Euskal Herria
Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Beherea
UdalerriaIzura-Azme
Administrazioa
Posta kodea
Herritarraazmetar
Geografia
Koordenatuak43°12′N 1°06′W
Demografia

Herritarrei "azmetar" deitzen zaie. Donibane Garazi herrialdeburura 17 km daude.

Izenaz

Dokumentazio historikoan herri honen izena aldaera oso gutxirekin agertzen da: Azme (1481an Baionako kapituluan) eta frantsesez Asme edo Asme-Chilo[1] izena hartu zuen.[2] Izen bereko sala (okzitanierazko hitza "jauregi" esateko) zegoenez, beste kasu batzuetan bezala hortik jaso zuen herriak izendapena.

Hipotesi bezala uste da "Azpe" izan ahal zela antzina, "haitz"+"pe" alegia.

Geografia

Kokapena

Biduze ibaiaren ibarrezkerrean, udalburua den Izura ipar-ekialdean du; hego-mendebaldean Larzabale eta ibaiaz bestalde, hego-ekiadean, Arroze. Aipatu hiru herriak oztibartarrak dira.

Mendebaldeko bere mugetan, ordea, Landibarre ageri zaigu baina ibar honetara heltzeko mendilerro bat gainditu behar da, Oxosarriko basoa zeharkatu ostean.

Orografia

Ibaiaren ertzean 117 metro eskaseko garaierak badaude ere, herriskara heldu orduko 160ren bueltakoak daude eta hortik Landibarrerekiko mugara iritsi arte igoera areagotu egiten da. Bertugaineko 400 metroek ematen diote hastapena udalmuga honi; hortik segituta 392, 345, 357ko kotak ere lortzen dira eta herriska hau ia heltzen da Gaztelu Zahar (472 m) tontorrera eta bere aztarna protohistorikoetara.

Demografia

1412-1413ko erroldan 10 etxe zituela ageri da eta 1551ekoan 33 zituen. Historian zehar beti populazio eskaseko gunea izan da.

Errepideak

Herriaren beheko lurretatik pasatzen da D 933 departamendu mailako errepidea, herrialde osoaren ardatza dena. Berarengandik aterata bide batek lotzen du herriska honekin; Izurara joateko Done Jakue bidea kontrako ibilbidea segitu behar da baina ez dago autoentzako biderik errepide nagusitik pasatu gabe.

Historia

Herriko Sala-ko jaunak eta Agerre, Berraute, Burguzahar eta Latsagako etxe noble edo jauregietakoek Nafarroako erresumako "estatuetan" parte hartzeko eskubidea zuten. Azken etxe hori, Azme eta Izuraren artean, zen ospetsuena eta historia handikoa.[3]

Arlo zibilean inoiz ez du garrantzi handirik izan; erlijio katolikoari dagokionez Frantziako Iraultza baino lehen bere eliza (San Joani eskainia) Izura eta Haranbeltzekoekin bat eginda zegoen parrokia bakarrean. Eliz hori (iraultzazaleek lapurtua eta bere ondasunak 447 liberatan salduak) gero hiru komunitateentzako eraikin batek ordezkatu zuen. Horren ondorioz 1792tik Izura, Arroze eta Haranbeltz herriska honekin lotu zituzten, "Azmeko parrokia" izendapenarekin.[4]

Udalerri-aldaketak

1841eko ekainaren 13a arte herri honek udalerri propioa izan zuen. Urte horretan Izurarekin fusionatu zen; harrezkero Izura-Azmeren barruan dago.

Eraikin eta monumentu historikoak
  • Latsagako jauregi edo gaztelua (ikus "Izura") udalburua eta Azmeren artean dago.
  • Gaztelu Zahar oso garrantzi handiko aztarnategi protohistorikoaren lurretara heltzen da herri hau, gunearen gehiengoa Larzabale eta Landibarreren artean badago ere.

Ekonomia

Nekazaritza eta abeltzaintza izan dira herritar gehienen lanbideak.

Kultura eta hezkuntza

Azmetarrak

Ikus, gainera

Erreferentziak
  1. Azken izendapen hau, besteak beste, IGNko 1445 O Saint-Palais 1:25000 eskalako mapan erabiltzen dena da.
  2. Azme Patxi Salaberriren "Nafarroa Behereko herrien izenak" lanean: 189/190. or.
  3. Azmeko historia euskomedian.
  4. Azmeko historia eklesiastikoa euskomedian.
  5. Oztibarreko Ikastolako historia.

Kanpo estekak
Geografia
Nafarroa Beherea
 Artikulu hau Nafarroa Behereko geografiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Euskal Wikiatlasa
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.