Austria-Hungariako Inperioa

Austria-Hungariako Inperioan hiru aginte zeuden:

• monarkia bateratuaren pean zeuden kanpo harreman, jarduera militar eta lan finantzieroa,
• Austriako edo Cisleithaniako gobernua, eta
• Hungariako gobernua

Hungariak eta Austriak parlamentu bana zuten, bakoitzak lehen ministro bat zuela. Bien arteko koordinazioa eta ekintza batasuna monarkaren esku zegoen: horrek teorian botere absolutua zuen, baina praktikan, mugatua. Monarkia duala arduratzen zen armadaz, itsas armadaz, kanpo-harremanez eta batasunaren aduanak kudeatzeaz.

Bien artean osatutako Ministro Kontseiluak gobernu komuna kudeatzen zuen: hiru ministro zituen elkarrekin egiten ziren arduretarako, bi lehen ministro, artxiduke batzuk eta monarka bera. Bi ordezkarien delegazioek, bakoitzak 60 kiderekin, beren kabuz biltzen ziren eta Ministerio Bateratuen Kontseiluak eginiko gastuak onartzen zituzten. Horrela, bi gobernuek zuten ardura bera kudeaketa bateratu horretan. Hala ere, ministroek bakarrik monarkaren aurrean erantzun behar zuten, eta horrek zituen kanpo harreman zein gai militarren inguruan azken erabakia hartzeko eskumena.

Ministerio komunek eta alde bakoitzak zituen ministroen arteko konpetentzia talkek hainbat arazo eta eraginkortasunik eza ekarri zituen. Indar armatuek, batez ere, konpetentzien bikoizte hori pairatzen zuten: gobernu bateratuak baldin bazuen politika militarra erabakitzeko eskubidea, Austria zein Hungariako parlamentuek zuten ardura armadako kide kopuru propioa zehaztu, derrigorrezko soldadutza ezarri, militarrak leku batetik bestera mugitzeko eta armadak egin zitzakeen lan zibilak ezartzeko ardura. Modu horretan, Monarkia Dualeko alde bakoitzak gaitasun handia zuen bien arteko lana oztopatzeko, bere interesen araberakoa ez bazen.

Mende erdia iraun zuen akordio horrek arazo handiak izan zituen, zorren eta gastuen gaineko eztabaidak egin behar ziren bakoitzean. 1867an sinatutako konpromisoaren arabera, 10 urtetik behin berritu behar zen alde bakoitzak eman beharreko diru kopurua. Negoziazioak iristerakoan, mobilizazio ugari egoten ziren, baita eztabaida politiko sutsua ere. 1906an, Hungarian koalizio abertzalea iritsi zen boterera eta arazoak sortu ziren akordioekin. Hungariako militarrek zein hizkuntza erabili behar zuten zen argudio nagusia gatazka hori pizteko. Hala ere, 1907an eta 1917an akordioak berritu ziren, egoerak hala eskatuta.

1713ko Santzio Pragmatikoa alde batera utzita, ez zegoen lege komunik Austria-Hungariarako: guztiek, baita berak zirenek ere —1867ko Konpromisoak, kasu— Viena eta Budapesteko Parlamentuen oniritzia behar zuten bakoitzaren medio ofizialean argitaratzeko (Austriarenak Reichsgesetzblatt zuen izena eta zortzi hizkuntzatan argitaratzen zen). Legeak zehazki berdinak izateko, parlamentu bakoitzak 60 kidez osatutako ordezkaritza aukeratzen zuen eta euren artean negoziazioak egiten zituzten, konpromisoak lortu arte. Konpromisoaren ostean, Hungariako lehendabizko Lehen Ministroa Gyula Andrássy izan zen. Antzinako Hungariako Konstituzioa berrezarri zen eta Frantzisko Josef I.a Hungariako Errege koroatu zuten. Denbora horretan zehar, Austria-Hungaria zen geografikoki Europako bigarren herrialderik handiena, Errusiako Inperioaren ostean, eta hirugarren populatuena, Errusiako eta Alemaniako Inperioen ostean.

Inperioak burokrazia gero eta kosmopolitagoa behar zuen eta hor txekiarrek paper garrantzitsua jokatu zuten. Gainera, alemaniar, hungariar, poloniar eta kroaziar aristokraziaren babesa behar zuen, bizirik irauteko.

Monarkia duala Austria edo Hungariaren menpeko hainbat estatutan banatzen zen; aldiz, Bosnia-Herzegovina bien artean kudeatzen zuten. Muga Leitha ibaian jarri zenez, Austriaren aldeak Cislethania izena zuen, eta Hungariakoak, Transleithania.

Austria-Hungariako Inperioaren mapa

Cisleithania 1. Bohemia 2. Bukovina 3. Karintia 4. Karniola 5. Dalmazia 6. Galitzia eta Lodomeria 7. Kostako probintzia 8. Behe Austria 9. Moravia 10. Salzburgo 11. Austriar Silesia 12. Estiria 13. Tirol 14. Goi Austria 15. Vorarlberg Transleithania 16. Hungaria, Vojvodina eta Transilvaniarekin 17. Kroazia eta Eslavonia 18. Bosnia eta Herzegovina

Oharra: Gorizia eta Gradiscak, Istriak eta Triestek Küstenlad osatzen zuten, edo Austriako Litorala izeneko probintzia. 894.286 biztanle zituen eta 7.969 km².