Atsegin

Atsegina edo plazera izaki bizidun batek sentitzen duen sentsazio betegarri eta positiboa da, lasaitasuna, alaitasun eta zorionezko emozioak eragiten dituena.[1][2] Minaren edo sufrimenduaren kontrakoa da, sentimendu negatiboak baitira.[3] Nahiarekin eta ekintzarekin[4] estuki lotuta dago: gizaki eta animalia kontzienteek plazer atsegina, positiboa edo bilatua aurkitu ahal dute. Egunerokotasuneko mota askotako jarduerak atseginak kontsideratzen dira: jatea, sexua izatea, musika entzutea edota jolastea esaterako.

Plazera beste egoera mental batzuen parte da, hala nola estasiaren eta euforia egoeraren parte. Zoriontasunak eta ongizateak lotura estua dute plazerarekin, baina ez dira haren berdin-berdinak.[5][6] Ez dago akordio orokorrik plazera sentsazio bat edo esperientziek sortutako jarrera bat den.[7]

Plazerak paper nagusia betetzen du hedonismo izeneko teoria filosofikoen familian. Egoera normaletan, naturak gozamen-sentsazioa lortzen du espeziearentzako onuraren bat lortzen denean: edaria, egarriaren kasuan; janaria, gosearen kasuan; atsedena (loa), nekearen kasuan; sexua libidoan, etab.

Ikuspegi orokorra

"Plazera" zerbaitek (gauza, ekintza, sentimendua, etab.) ondo sentiarazten duen esperientziari dagokio, hau da, zerbaitez gozatzeari dagokio.[1][2] Termino hori, batez ere, zentzumenezko plazerekin lotzen da, hala nola janariaz edo sexuaz gozatzea.[7] Baina esanahi orokorragoan, esperientzia positibo edo atseginak biltzen ditu, hala nola kirolez gozatzea, ilunabar eder bat ikustea edo intelektualki egokia den jarduera batean parte hartzea. Plazerraren kontzeptua ongizatearen eta zoriontasunaren kontzeptuen antzekoa da, baina ez berdina.[5][8][6] Termino horiek gainjarritako moduetan erabiltzen dira, baina haien esanahiak testuinguru teknikoetan bereizten dira, hala nola filosofian edo psikologian. Plazerra esperientzia mota jakin bati dagokio; ongizatea, berriz, pertsona batentzat ona denari.[9][6] Filosofo asko ados daude plazerra pertsona batentzat ona dela eta, beraz, ongizate-modu bat dela. Baina beste gauza batzuk ere egon daitezke, ongizatea osatzen dutenak plazerra izan gabe, hala nola osasuna, bertutea, ezagutza edo desioen asetzeak.[9] Zenbait ikuspuntuetan, "gizabanakoak esperientzia atseginetik desatseginera duen tartea" [10] bezala identifikatzen da zoriontasuna. Bizitzarekiko gogobetetzearen teoriek, bestalde, diote zoriontasunak bizitzarekiko jarrera egokia izatea eskatzen duela. Plazerrak zeregin bat izan dezake jarrera horretan, baina ez da zoriontasunaren berdina.[10]

Termino hori, batez ere, zentzumenezko plazerekin lotzen da, hala nola janariaz edo sexuaz gozatzea.[7] Baina esanahi orokorragoan, esperientzia positibo edo atseginak biltzen ditu, hala nola kirolez gozatzea, ilunabar eder bat ikustea edo intelektualki egokia den jarduera batean parte hartzea. Plazerraren kontzeptua ongizatearen eta zoriontasunaren kontzeptuen antzekoa da, baina ez berdina.[5][8][6] Termino horiek gainjarritako moduetan erabiltzen dira, baina haien esanahiak testuinguru teknikoetan bereizten dira, hala nola filosofian edo psikologian. Plazerra esperientzia mota jakin bati dagokio; ongizatea, berriz, pertsona batentzat ona denari.[9][6] Filosofo asko ados daude plazerra pertsona batentzat ona dela eta, beraz, ongizate-modu bat dela. Baina beste gauza batzuk ere egon daitezke, ongizatea osatzen dutenak plazerra izan gabe, hala nola osasuna, bertutea, ezagutza edo desioen asetzeak.[9] Zenbait ikuspuntuetan, "gizabanakoak esperientzia atseginetik desatseginera duen tartea" [10] bezala identifikatzen da zoriontasuna. Bizitzarekiko gogobetetzearen teoriek, bestalde, diote zoriontasunak bizitzarekiko jarrera egokia izatea eskatzen duela. Plazerrak zeregin bat izan dezake jarrera horretan, baina ez da zoriontasunaren berdina.[10]

Plazerrak lotura estua du balorearekin, desioarekin, motibazioarekin eta ekintza zuzenarekin. Adostasun zabala dago plazera, nolabait, baliotsua dela. Hedonista axiologikoek diote plazera dela berezko balioa duen bakarra.[11] Desira askok plazerarekin zerikusia dute. Hedonismo psikologikoaren (psychological hedonists) tesiak dio gure ekintza guztien helburua plazerra areagotzea eta mina saihestea dela.[12] Freud-en plazerraren printzipioak motibazioarekin eta ekintzarekin lotzen du plazerra, joera psikologiko handia baitago plazera bilatzeko eta mina saihesteko.[2] Utilitarismo klasikoak (classical hedonism) plazerra etikarekin lotzen du, ekintza bat zuzena bada sortzen duen plazeraren araberakoa dela esaten baitu: plazerraren batura totala maximizatu behar duela.[13]

Plazer motak

Plazer-mota ugari daude:

Plazer fisikoa

Zentzumen-organoen estimulazioarekin lotutako baldintza osasungarriak izatearen ondorioa da, esaterako, sexu harremanak izatea (ukimena) edota janari zaporetsuak jatea (dastamena eta usaimena). Era berean, plazer fisiko mota desberdinak daude:

Usaimena eta dastamena

Plazer gastronomikoa.

Ukimena

Masajeak, plazer sexuala (adierazpen guztietan).

Entzumena

Musika entzutea.

Ikusmena

Ikus-plazera (artea...)

Grekoek plazerra modu neurtu baten izatea gomendatzen zuten, eta lizunkeriatzat hartzen zuten neurriz kanpoko edozein plazer.

Plazer psikikoa

Irudimena eta fantasia, oroitzapen atseginak, umorea, alaitasuna, ulermena eta oreka; bake eta lasaitasun-sentimenduak sorrarazten ditu gizakiarengan, eta sarritan zoriontasuna ere esaten zaio.

Plazer intelektuala

Gure ezagutzak zabaltzean eta ezezagunari sekretuak ateratzean sortzen da, gure behar espiritual eta intelektualak aurkitu eta asetzeko, eta gure jarduna askeago eta kontzienteago egiteko.

Plazer ludikoa

Edozein motatako jokoetatik eratortzen da, eta beste plazer mota askoren oinarrian dago; funtsezkoa da haurrek munduarekin elkarreraginean jardun dezaten eta hezi eta ikasi ahal izan dezaten.

Emoziozko plazerra

Famili edo adiskideen arteko maitasuna eta afektua partekatzean sortzen den enpatia, komunikazioan oinarritzen da. Gainera besteek zuri onartzen dizutela ere honen parte da. Haurren garapen egokirako funtsezkoa da.

Begiespenaren plazera

Publikoa izateak berekin dakar gozamen estetikoa, edozein zentzutan, irizpide objektibo eta subjektiboak orekatuz. Ohiz kanpoko edota ezezagunen behaketa plazer-iturri ere bada: ikuskizunak, eskulturak, eraikinak, paseatzea, bidaiatzea, irakurtzea, etab.

Plazerraren teoriak

Plazera hainbat modutan agertzen da, hala nola janariaz, sexuaz, kirolaz gozatzean, ilunabar eder bat ikustean edo intelektualki egokia den jarduera batean parte hartzean.[7] Plazer-teoriak esperientzia atsegin horiek guztiek komunean dutena zehazten saiatzen dira, eta hauek funtsezkoa dutena azertzen.[1] Tradizioz, ezaugarriei buruzko teorietan (quality theories) eta jarrerari buruzko teorietan (attitude theories) banatzen dira.[14] Terminologia alternatiboa teoria horiei dagokie, hala nola fenomenalismoa (phenomenalism) eta intentzionalismoa (intentionalism).[15] Ezaugarriei buruzko teorien arabera, plazera esperientzia atseginen ezaugarria da berez; jarrerari buruzko teorien arabera, aldiz, plazera esperientziatik kanpo dago nolabait, subjektuak esperientziarekiko duen jarreraren araberakoa baita.[1][14] Aktualitatean ordea, bi ikuspegi tradizionaletako elementuak biltzen dituzten teoria disposizionalak (dispositional theories) proposatu dira. [7][1]

Kualitatearen teoriak

Eguneroko hizkeran, "plazer" terminoa plazer sentsorialekin lotzen da nagusiki, hala nola janariaz edo sexuaz gozatzearekin.[7] Tradizioz garrantzitsua izan den kualitatearen teoria batek hurbiletik jarraitzen dio elkartze horri, plazera sentsazioa dela esaten baitu. Sentsazioaren teoriaren (sensation theory) bertsio sinpleenean, plazera izaten dugun bakoitzean, plazer bereizgarriaren sentsazio bat izaten dugu.[7][3] Beraz, adibidez, txokolatea jatearen esperientzia atseginak txokolate-zaporea eta plazer-sentsazioa eragiten ditu. Teoria horren akats nabaria da inpresio asko batera ager daitezkeela.[7] Adibidez, azkura sentsazioa ere egon daiteke txokolatea jaten den bitartean. Baina kontakizun honek ezin du azaldu zergatik dagoen gozamena txokolatearen zaporeari lotuta, eta ez azkurari.[7] Beste arazo bat da sentsazioak gorputzeko tokiren batean daudela pentsatzen dela. Baina ilunabar eder bat ikustearen plazerra kontuan hartuta, badirudi ez dagoela gozamen hori esperimentatzeko gorputz-atal berezirik.[7][16]


Problema horiek saihestu egin daitezke sentitutako nolakotasunari buruzko teorien bidez (felt-quality theories); teoria horiek plazera ez dute sentsazio gisa ikusten, sentsazioak edo buruko beste fenomeno batzuk kualifikatzen dituen alderdi gisa baizik.[7][1][17] Alderdi gisa, plazera gaitzen duen adimen-fenomenoaren araberakoa da, ezin du bere baitan egon.[7] Gozatutako fenomenoarekiko lotura integratuta dagoenez plazerran, sentipen-teoriek lotura hori nola gertatzen den azaltzeko duten problema ebazten du.[7] Halaber, plazera zerbaiten gatik da plazerra: shake bat edateaz edo xakean aritzeaz gozatzea, baina ez gozamen hutsa edo objekturik gabea. Ikuspegi horren arabera, plazer-esperientziak desberdinak dira edukian (irabiaki bat edan, xakean jokatu), baina sentimendu edo tonu hedonikoan bat datoz. Plazera lokalizatuta egon daiteke, baina kualifikatzen duen inpresioa lokalizatuta dagoenean bakarrik.[7] Sentsazioaren teoriari nahiz sentsazioen kualitate teoriari eragozpen bat jartzen die: plazer-esperientzia guztiek ez dute ezaugarri bakar bat partekatzen.[14][1][17] Eragozpen horren indarra intuiziotik dator: plazer-esperientzien aniztasuna zabalegia da guztiek partekatzen duten ezaugarria adierazteko, adibidez, shake batez gozatu eta xake-partida batez gozatzeko ezaugarri partekatua. Kualitateko teorialariek objekzio horri erantzuteko modu bat zera da: plazerreko esperientzien tonu hedonikoa ez dela ezaugarri erregularra, goragoko mailako ezaugarria baizik.[7][1] Analogia gisa, berde bizia den gauza batek eta gorri bizia den gauza batek ez dute kolore erregularreko propietate bat partekatzen, baizik eta "bizitasuna" goi mailako propietate gisa partekatzen dute.[1]

Jarrera teoriak

Jarrera-teoriek plazera esperientziekiko jarreren arabera aztertzea proposatzen dute.[17][3] Hala, txokolatearen zaporeaz gozatzeko, ez da nahikoa dagokion zapore-esperientzia izatea. Aitzitik, zapore horrekiko jarrera egokia izan behar du subjektuak, plazera sor dadin.[7] Ikuspegi horrek sumatzen du bigarren pertsona batek zapore-esperientzia bera izan dezakeela gozatzen ez badu, jarrera garrantzitsua falta baita. Zenbait jarrera proposatu dira plazeraren jarrera arduratsuarentzat, baina, historikoki, eragin handiena duen bertsioak rol hori esleitzen die desioei.[1] Kontakizun honetan, gozamena esperimentatzaileak duen desio bat asetzen duten esperientziei lotuta dago.[7][1] Hala, aurreko adibideko lehenengoaren eta bigarrenaren arteko aldea da lehenengo pertsonak bakarrik duela txokolatearen zaporeari dagokion desira.


Bertsio honen kontrako argudio garrantzitsu bat da, nahiz eta askotan lehenengo zerbait nahi izan eta gero gozatu, hori ez dela beti kasua. Izan ere, askotan kontrakoa ematen du: lehenik ikasi behar dugu zerbait atsegina dela desiratzen hasi aurretik.[7][1] Bertsio honen kontrako argudio garrantzitsu bat da, nahiz eta askotan lehenengo zerbait nahi izan eta gero gozatu, hori ez dela beti kasua. Izan ere, askotan kontrakoa ematen du: lehenik ikasi behar dugu zerbait atsegina dela desiratzen hasi aurretik. Henry Sidgwick-ek sostengatutako aldaera hori duela gutxi defendatu du Chris Heathwood-ek. Haren arabera, esperientzia atsegina da, baldin eta esperientziaren subjektuak esperientzia bere onetik atera nahi badu gertatzen ari den bitartean.[18][14] Baina bertsio honek Eutifronen dilemarekin zerikusia duen arazo bati egin behar dio aurre: badirudi gauza atseginak nahi ditugula, ez alderantziz.[17][3] Beraz, desioaren teoriak oker daude azalpenaren norabideari dagokionez. Desioaren teorien kontrako beste argudio bat da desioa eta plazera bereiz daitezkeela: atseginak ez diren gauzen desira izan dezakegu, eta nahi gabe goza ditzakegu gauzez.[7][1]

Teoria disposizionalak

Disposizio-teoriak plazerra xedapenen bidez azaltzen saiatzen dira, eta, askotan, kualitateari buruzko teorietako nahiz jarrera-teorietako ideiak barneratzen dituzte. Elementu horiek konbinatzeko modu bat da plazerra esperientzia bat desiratzeko prest egotea dela, esperientzia horren ezaugarrien arabera.[3][7][1] Desiraren teoria erregularraren problema batzuk horrela saihets daitezke, antolamenduak ez baitu plazera izateko egin beharrik, horrela desioa eta plazera bereiz daitezkeela kontuan hartuta.[7][1]

Epikuro

Epikuro filosofo grekoak bizimodu horretan plazer orekatua lortzeko jarri zuen filosofiaren helburua, ez bakarrik fisikoa, intelektuala eta emozionala, eta haren filosofiak jarraitzaile ugari izan zituen eremu paganoan Kristautasuna iritsi baino lehen. Izan ere, mundu honetan zoriona egingarritzat jo zuen, baina erlatibotzat, plazeraren bilaketaren errudun sentimendu originalaren ondorioz; benetako plazera eta plazer osoa, Akinoko Santo Tomasen arabera, bizitza ultraterrenean kokatzen da, psikologikotik hurbil dagoen maila espiritualean, naturaz gaindiko eskersari batean.

Plazerra eta mina

Oro har, plazeraren eta minaren kontzeptuak kontrajarritzat hartzen dira, plazera egonez gero, minik ezin dela egon eta alderantziz. Hala ere, gehiengoak moraleztzat jotzen duen arren, plazerra senti daiteke beste pertsona batzuei edo animaliei eta gauzei kalte eginez (sadismo deritzona), edo sufritzen dutela ikusiz (alemanek Schadenfreude hitzarekin izendatzen dutena); bestalde, plazera lor daiteke mina sentitzean (masokismoa).


Era berean, mina dagoenean, neurri handiagoan edo txikiagoan, minaren zati bat indargabetzen duten endorfinak sortzen dira. Bestalde, plazerak behin eta berriz erabiltzeak giza kontzientzia alienatu, esklusibatu eta mekanizatu egin dezake, eta jokabidearen nahaste konpultsiboak eragin, hala nola ludopatia edo zenbait mendekotasun (drogazaletasuna, alkoholismoa, tabakismoa) edo elikagaiak modu konpultsiboan hartzea[19]. Aristotelesek plazerraren efektu alienanteak ikusten zituen eta horregatik idatzi zuen "jakintsuak oinaze eza bilatzen du, eta ez plazerra" (Etika Nicomakora, VII, 12).

Lotutako kontzeptu filosofikoak

Etika

Plazerra, jarduteko moduarekin ez ezik, nola jardun beharko genuen moduarekin ere lotuta dago, eta hori etikaren eremukoa da. Hedonismo etikoak (ethical hedonism) harreman horrekiko jarrera sendoena hartzen du, esaten baitu plazera handitzeari eta mina gutxitzeari buruzko iritziek erabat zehazten dutela zer egin behar dugun edo zer ekintza den zuzena [20].

Erreferentziak
  1. (Ingelesez) Pallies, Daniel. (2021-03). «An honest look at hybrid theories of pleasure» Philosophical Studies 178 (3): 887–907.  doi:10.1007/s11098-020-01464-5. ISSN 0031-8116. (Noiz kontsultatua: 2022-05-16).
  2. J., Lopez, Shane. (2009). The encyclopedia of positive psychology.. Wiley-Blackwell Pub ISBN 978-1-4051-9705-2. PMC 782109627. (Noiz kontsultatua: 2022-05-16).
  3. Nuyen, A.T.. (1995-12). «Book Reviews : John Martin Fischer, ed., The Metaphysics of Death. Stanford University Press, Stanford, CA, 1993. Pp. xiv, 423. Price $45.00 (cloth), $16.95 (paper). Jacques Derrida, Aporias. Translated by Thomas Dutoit. Stanford University Press, Stanford, CA, 1993. Pp. x, 87. Price $29.50 (cloth), $12.95 (paper). Zygmunt Bauman, Mortality, Immortality and Other Life Strategies. Stanford University Press, Stanford, CA, 1992. Pp. 215. Price $39.50 (cloth), $14.95 (paper» Philosophy of the Social Sciences 25 (4): 539–545.  doi:10.1177/004839319502500413. ISSN 0048-3931. (Noiz kontsultatua: 2022-05-16).
  4. Craig, Edward. «Pluralism» Routledge Encyclopedia of Philosophy (Routledge) (Noiz kontsultatua: 2022-05-16).
  5. Craig, Edward. «Monism» Routledge Encyclopedia of Philosophy (Routledge) (Noiz kontsultatua: 2022-05-16).
  6. Crisp, Roger. (2013-03-21). «Finnis on Well-being» Reason, Morality, and Law (Oxford University Press): 24–36. (Noiz kontsultatua: 2022-05-16).
  7. Franco, Eli. (2007-07-14). «The Macmillan Encyclopedia of Philosophy–40 years later» Journal of Indian Philosophy 35 (3): 287–297.  doi:10.1007/s10781-006-9006-0. ISSN 0022-1791. (Noiz kontsultatua: 2022-05-16).
  8. HAYBRON, Dan. (2020-03-20). «INTERVIEW: CULTURAL FRAMEWORK OF HAPPINESS» Happiness And Contemporary Society : Conference Proceedings Volume (SPOLOM)  doi:10.31108/7.2020.23. (Noiz kontsultatua: 2022-05-16).
  9. Tiberius, Valerie. (2015-04-07). «Prudential Value» Oxford Handbooks Online  doi:10.1093/oxfordhb/9780199959303.013.0010. (Noiz kontsultatua: 2022-05-16).
  10. HAYBRON, Dan. (2020-03-20). «INTERVIEW: CULTURAL FRAMEWORK OF HAPPINESS» Happiness And Contemporary Society : Conference Proceedings Volume (SPOLOM)  doi:10.31108/7.2020.23. (Noiz kontsultatua: 2022-05-16).
  11. Hedonism, Psychological. SAGE Publications, Inc. 2008 (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).
  12. Franco, Eli. (2007-07-14). «The Macmillan Encyclopedia of Philosophy–40 years later» Journal of Indian Philosophy 35 (3): 287–297.  doi:10.1007/s10781-006-9006-0. ISSN 0022-1791. (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).
  13. Driver, Julia. (2014-01-30). «Global utilitarianism» The Cambridge Companion to Utilitarianism (Cambridge University Press): 166–176. (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).
  14. (Ingelesez) Brambre, Ben. (2013). The distinctive feeling theory of pleasure. Philosopical studies, 201-217 or..
  15. «Happiness and Pleasure : Epicurean Hedonism» Happiness and Greek Ethical Thought (Hart Publishing) (Noiz kontsultatua: 2022-05-17).
  16. Myers, Gerald E.. (1957-03-28). «Ryle on Pleasure» The Journal of Philosophy 54 (7): 181.  doi:10.2307/2022655. ISSN 0022-362X. (Noiz kontsultatua: 2022-05-19).
  17. Smuts, Aaron. (2010-05-25). «The feels good theory of pleasure» Philosophical Studies 155 (2): 241–265.  doi:10.1007/s11098-010-9566-4. ISSN 0031-8116. (Noiz kontsultatua: 2022-05-19).
  18. Heathwood, Chris. (2006-11-08). «The reduction of sensory pleasure to desire» Philosophical Studies 133 (1): 23–44.  doi:10.1007/s11098-006-9004-9. ISSN 0031-8116. (Noiz kontsultatua: 2022-05-19).
  19. (Gaztelaniaz) «Trastorno alimentario compulsivo | Cigna» www.cigna.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-23).
  20. Weijers, Dan. (2011-10-06). «The Experience Machine Objection to Hedonism» Just the Arguments (Wiley-Blackwell): 229–231. (Noiz kontsultatua: 2022-05-23).

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.