Atacamako basamortua

Basamortua Amerikako konkista baino lehen jendeztatuta zegoen. Hispaniarraurreko aldian, K. a. 5000 eta 1700 artean, Chinchorro kultura garatu zen. Biztanle haiek bere hildakoak artifizialki momifikatzen hasi ziren lehenak izan ziren. Gainera, eremu hau hainbat etnia ezberdinez jendeztatuta zegoen, adibidez, changoak, atakamarrak, coleak, lupacak eta uroak.

Lehenik, Chucuitoko jaurerriaren menpean egon zen, Colesuyo izenarekin. Geroago Inka Inperioak berea egin eta Collasuyo izena jarri zion.

Gaur egun, eskualdeko herri nagusia San Pedro de Atacama da. Bertan, espainiarrek 1577an eliza bat eraiki zuten. Hurrengo mendeetan, XVI., XVII. eta XVIII. mendeetan zehar, Espainiar Inperioak kostaldean zenbat herri eraiki zituen, Potosín lortutako zilarra garraiatzeko.

Hispanoamerikarren independentzia guden ostean, eremua lehian murgilduta egon zen eta 1866. eta 1874. urteetako limiteen tratatuetan, ofizialki lurralde boliviar bihurtu zen. Nahiz eta egindako itunak adiskidetsuak izan, tirabirak ez ziren konpondu. Azkenean, 1879ko otsailaren 14an txiletar lehorreratzea gertatu zen Antofagastan, eta horrela, Txilek bi herrialde horiei guda deklaratu zien 1879ko apirilaren 5ean. Horrela hasi zen Ozeano Bareko Gerra, 1884. urtean Txileren garaipenarekin. Liskar hau eta ondoren, Txilek Perurekin eta Boliviarekin Ancon eta Tregua itunak sinatu zituen, hurrenez hurren, eta Boliviako Litoral eremua eta Peruko Tarapacá eta Arica eremuak lortu.

Guanakoak La Silla behatokia astronomikoan.

Atacama basamortuko muturreko klimak, ekosistema honetan bizi ahal diren animalien kopurua hein handian mugatzen du. Izan ere, badaude basamortuko eremuak non idortasuna hain den handia, ezin baitira ez animaliak ezta landareak ere bizi.

Eremu honen animalia ugarienak animalia txikiak dira, kilkerrak, tximeletak eta eskorpioi gorriak adibidez. Narrasti eta anfibio gutxi daude bertan, Atacamako apoak, iguanak eta laba muskerrak esaterako.

Hegazti kopuru nahiko handia dago, kostaldeko eremuetan aurkitu ahal den Humboldt pinguinoa, Andeetako flamenko arrosak eta txolarreak izan daitezke batzuk.

Lurralde honen hezetasun txikiko eremuetan ia ezin da ugaztunik aurkitu. Hala ere, zenbait salbuespen badira: hosto formako Darwinen sagua. Zonalde hezeagoetan animalia handiagoak aurki daitezke, hala nola, Hego Amerikako azeri grisa, vizcachak, guanakoak eta bikuinak. Azkenik, aipagarriak dira kostaldean zehar gelditzen diren itsas txakurrak eta itsas lehoiak.

Nahiz eta, faktore klimatiko eta geografikoak oztopoa handia izan Atacamako basamortuan bizitza garatu ahal izateko, fauna ez bezala, flora aniztasun handia dago. Basamortu honetan 500 landare-espezie inguru garatu dira. Espezie hauek deigarriak dira muturreko ekosistema honetara moldatu direlako. Espezierik ohikoenak lore eta belartxoak dira, adibidez: erle-belarra eta goroldioa. Hezetasun handiagoko eremuetan zuhaitz txikiak topa ditzakegu, hala nola, piper zuhaitza eta algarroboa. Bestalde, eremu idorretan landare zukutsuak (Aloe vera) eta kaktusak dira nagusi. Izan ere, bero eta lehortasunarekiko erresistentzia handia duten landareak dira hauek.

Azkenik, Atacam Desert Flowering izenaz ezaguna den fenomenoa aipatu behar da. Euri nahiko egin duen urteetan irailetik azarora ikus daiteke eta basamorturen bapateko loratzean (lore espezie ugarien agerpena) datza. Lotan zeuden erraboil eta hazi asko, udaberria heltzean euriek ernetzen dituztenean gertatzen da, intsektu, hegazti eta musker espezie txikien ugaritzearekin batera. Gertaera hau, bere handitasunik ikusgarrienean, Vallenar hiriaren Iparraldetik, Copiapó hiriaren Iparralderaino hedatzen da, bai kostaldean, bai barnealde eta mendilerroko guneetan. Fenomeno hau gertatutako azken urtea 2015an izan zen eta denboraldi horretan Atacamako basamortuak jasotako turista masiboen etorrerak fenomeno natural hau hondatzearen arriskua agertu zen. Horregatik, hainbat erakunde ekologistek Txileko Gobernua estutu dute neurri berriak hartzeko eta eremua babesteko.