Asiako geografia

Asia munduko kontinenterik handiena izanda hiru ozeanotan ditu kostaldeak:

• Ozeano Barean.
• Indiako ozeanoan.
• Ozeano Artikoan.

Asiako kostaldea malkartsua da oso, barneko itsaso asko edukita (Arabiako itsasoa, Hegoaldeko Txinako Itsasoa, Javako itsasoa, Ekialdeko Txinako Itsasoa, Japoniako itsasoa, Okhotskeko itsasoa, Bering itsasoa, Karako itsasoa, Barentseko itsasoa, eta abar) eta baita golkoak ere (Persiako golkoa, Omango golkoa, Bengalako golkoa, Siamgo golkoa, Tonkingo golkoa, Akabako golkoa, eta abar).

Asiak penintsula ugari ditu:

• Anatolia,
• Arabia,
• India,
• Malasiarra,
• Indotxina,
• Korea,
• Kamtxatka,
• Qatar,
• Zamboanga, eta abar.

Indiako Andaman uhartea.

Kontinentetik aparte, Asiak baditu uharte ugari, tartean munduko handienetariko batzuk, Borneo edo Sumatra adibidez, edo munduko populatuenetarikoak, Java edo Honshu adibidez.

Beste uharte famatuak honako hauek dira:

• Indonesiako Bali, Madura eta Sulawesi;
• Japoniako Hokkaido, Shikoku, Kyushu eta Okinawa;
• Indiako Andaman eta Nicobar;
• Filipinetako Luzon, Visayas eta Mindanao;
• Thailandiako Ko Pha Ngan eta Ko Samui;
• Sri Lanka;
• Singapur;
• Hong Kong;
• Taiwan;
• Sakhalin;
• Zipre.

Bestetik munduko uhartedi nagusi batzuk Asian daude: Maldivak, Indonesiar uhartedia, Japonia, Siberia Berriko uharteak, Zembla Berria, eta abar.

Asian ibai nagusi asko daude:

• Ozeano Artikoan: Obi, Jenisei edo Lena;
• Ozeano Barean: Amur, Huang He, Yangtze eta Mekong;
• Indiako ozeanoan: Brahmaputra, Irawadi, Ganges eta Indus;
• Persiako golkoan: Tigris eta Eufrates; eta,
• Barneko endorreikar arroan: Amu Daria eta Sir Daria

Ganges ibaia.

Hauexek dira Asiako hogei ibairik luzeenak:

Asiak baditu hainbat aintzira tamaina handikoak:

• Ur gazikoak:
  • Kaspiar Itsasoa (386.400 km²): Munduko ur masa itxirik handiena da
  • Issik-Kul (6.236 km²): Munduko bigarren mendi-lakurik handiena da, Titicaca (Andeak) eta gero. Tian Shan mendilerroan dago kokatuta.
  • Itsaso Hila (810 km²): Munduko lakurik baxuena da, -428 metrotan baitago kokatuta.
  • Aral eta Urmia: Desagertzeko bidean.

• Ur gezakoak:
  • Baikal: 31.722 km².
  • Balkash: 18.200 km².
  • Dongting: 4.350 km².
  • Khanka: 4.190 km².
  • Tonle Sap: 2.700 km².

Himalaia hegazkin batean ikusita.

Munduko zenbait mendilerro nagusienak Asian daude, adibidez:

• Altai mendiak
• Kaukaso mendilerroa
• Himalaia
  • Hindu Kush
  • Karakorum
  • Pamir mendiak
• Alpe japoniarrak
• Kunlun mendiak
• Saian mendiak
• Ural mendiak

Munduko mendirik altuenak ere Asian aurkitu ditzazkegu:

Gobi basamortua.

Asian daude munduko basamortu nagusietako hainbat, besteak beste Gobi (Mongolian), Taklamakan (Txinan), Karakum (Turkmenistanen), Arabiar basamortua (Arabian), Dasht-e Kavir (Iranen), Siriar basamortua (Siria, Irak, Jordania eta Saudi Arabiako lurretan) edo Negev (Israelgo hegoaldean).