Arte liberalen hezkuntza

Latinezko bariazioengatik ezagutu aurretik (arte liberalak, septem artes liberales, studia liberalia[3], Arte Liberalak antzinako grekoaren ikerketa-metodoen jarraipena ziren, «ulermen unibertsalaren nahiarekin» hasi zirenak[4]. Pitagorasek argudiatzen zuen harmonia matematiko eta geometriko bat bazegoela kosmosarekin edo unibertsoarekin; haren jarraitzaileek Astronomiako lau arteak, Matematika, Geometria eta Musika ikasketa-eremu batekin lotzen zituzten «Erdi Aroko quadrivium diziplinak» osatzeko[5]. IV. mendeko Atenasen, polisaren gobernu edo hiri-estatuak erretorikaren gaitasuna edo ia gauza guztiei buruz jendaurrean hitz egitea errespetatzen zuen[6]. Batzuetan, Erretorika, Gramatika eta Dialektika (Logika) trivium-aren hezkuntza-programa bihurtu ziren. Batera, zazpi arte liberal bezala ezagutu izan ziren[7]. Hasiera batean, antzinate klasikoaren arabera, gai edo trebetasun horiek funtsezkoak ziren pertsona aske batek (liberalis, "pertsona libre baten duintasuna")[8] gizarte-bizitzan aktiboki parte hartzeko aukera izan zezan. Horren barruan sartzen ziren, besteak beste, eztabaida publikoan parte hartzea, gortean defendatzea, epaimahaietan zerbitzatzea eta soldadutzan parte hartzea. Nahiz eta quadriviumeko arteak triviumeko arteen aurretik ager zitezkeen, batez besteko adinagatik hezkuntza-programek triviuma (Gramatika, Logika eta Erretorika) irakatsi zuten lehenik, eta quadrivium (Aritmetika, Geometria, Musika, Astronomia) hezkuntzaren hurrengo etapa izan zen[9].

Zazpi arte liberalen alegoria, The Phoebus Foundation

Grezia klasikoko eta Helenistika berantiarreko oinarrizko curriculumean errotuta (enkuklios paideia edo "hezkuntza osoa"), "Arte Liberalak" edo "bilaketa liberalak" (Latinez liberalia studia) dagoeneko ezagunak ziren hezkuntza formalean Erromatar Inperioan. Arte Liberalak terminoaren lehen erabilera erregistratua De Inventione-n agertzen da, Marcus Tullius Ziizeronen eskutik, baina ez dago argi terminoa berak sortu ote zuen[10][11]. Epistola moraletan, ikuspuntu kritiko estoikotik aztertzen ditu Seneka Gazteak, Moral Epistoletan, arte liberalak hezkuntzan[12]. Hala ere, arte liberalen sailkapen zehatza aldatu egin zen erromatarren garaian[13], eta Martianus Capellak, K.o. XV. mendean, Zazpi Arte Liberalak Merkurio eta Filologiaren[14] ezkontzara eragin handiz eraman ondoren soilik hartu zuten forma kanonikoa.

Lau arte zientifikoak —Musika, Aritmetika, Geometria eta Astronomia— Boethius-en garaitik ezagutzen ziren, aurrerantzean quadrivium. IX. mendearen ondoren, "humanitateetako" gainerako hiru arteak —gramatika, logika eta erretorika— trivium gisa bildu ziren[13]. Modu bikoitz horretan ikasi ziren Zazpi Arte Liberalak Erdi Aroko mendebaldeko unibertsitatean[15][16]. Erdi Aroan, pixkanaka, logika nagusitu zen triviumaren gainerakoen gainetik[17].

XII. mendean, irudi ikonikoa –Philosophia et septem arte liberalis (Filosofia eta zazpi arte liberalak)– Herrad Landsbergekoa-k, moja abadesa alsaziar batek, ekoitzi zuen, bere emakume-komunitatearekin, Hortus deliciarum-aren zati gisa[18]. Bere entziklopediak filosofia, teologia, literatura, musika, arte eta zientzietatik ateratako ideiak bildu zituen, eta abadiako emakumeentzako irakaskuntza-tresna gisa sortu zuen[19]. 1167 eta 1185 urteen artean konpilatuta, gizateriaren ideia esanguratsuenak zituen. Filosofia eta zazpi arte liberal irudiak, izan ere, filosofiaren zirkulua irudikatzen du, eta katedral baten erroseta gisa aurkezten da: zirkulu zentral bat eta inguruan dauden zirkuluerdi batzuk. Zazpi erlaziotan antolatutako ikaskuntza eta ezagutza erakusten ditu, Septem Artes Liberalis edo Zazpi Arte Liberalak. Arte horietako bakoitzak greziar φιλοσοφία, filosopia, literalki "jakituriaren maitasuna"-n aurkitzen du bere iturria[18]. San Alberto Handiak, Eliza Katolikoko medikuak, esan zuen zazpi arte liberalak Eskritura Santuan aipatzen zirela, esanez: «Idatzita dago: Jakinduriak bere buruari etxe bat eraiki zion, zazpi zutabe landu zituen (Esaera zahar 9:1). Etxe hori Andre Maria da; zazpi zutabeak Zazpi Arte Liberalak dira»[20].

Musikaren irudia duen orrialdea, Merkurioren eta Filologiaren ezkontzan

Errenazimentuan, humanista italiarrek eta haien iparraldeko homologoek, nahiz eta alderdi askotan Erdi Aroko tradizioek jarraitu, prozesua itzularazi zuten[21]. Antzinako triviuma izen berri eta handinahiagoarekin bataiatuz Studia humanitatis eta bere irismena handituz, Logika gutxitu zuten latindar Gramatika eta Erretorika tradizionalaren ordez, eta Historia, Filosofia grekoa eta Morala (Etika) gehitu zieten, poesian ere enfasi berri batekin[22]. Humanismoaren curriculuma Europa osoan zabaldu zen XVI. mendean, eta hezkuntza-oinarri bihurtu zen Europako eliteen, administrazio politikoko funtzionarioen, legez onartutako elizetako kleroan eta zuzenbideko eta medikuntzako lanbide ikasien artean[23]. Arte liberalen edo hizkuntza eta literatura klasikoetan oinarritutako hezkuntza humanistikoaren idealak XX. mendearen erdialdera arte iraun zuen Europan; Estatu Batuetan, berriz, gero eta arrakasta handiagoa izan zuten XIX. mendearen amaieran natura eta gizarte zientzien inguruan birmoldatzeko interesa zuten akademikoek Amerikako goi-mailako hezkuntzan[24][25].

Era berean, Wilhelm von Humboldt-en hezkuntza-eredua Prusian (gur egun Alemania), gero goi-mailako hezkuntzaren eredu bihurtu zena Ipar Amerikan ere, lanbide-heziketatik haratago zihoan. Errege prusiarrari zuzendutako gutun batean, hau idatzi zuen[26]:

.

Arte liberal terminoaren erabilera modernoak lau arlo ditu: Natur zientziak, Gizarte zientziak, Arteak eta Giza zientziak. Arte Liberal hitzarekin lotzen diren arlo akademikoetan hauek sartzen dira:

• Bizitzaren zientziak (Biologia, Ekologia, Neurozientzia)
• Zientzia fisikoak (Fisika, Astronomia, Kimika, Geografia fisikoa)
• Logika, Matematika, Estatistika, Informatika
• Filosofia
• Historia
• Gizarte-zientziak (Antropologia, Ekonomia, Giza geografia, Hizkuntzalaritza, Zientzia politikoa, Jurisprudentzia, Psikologia eta Soziologia)
• Arte sortzaileak (Arte ederrak, Musika, Arte eszenikoak, Literatura)

Adibidez, Georgetown Unibertsitateko Ikasketa Liberaletako Doktoretza programaren oinarrizko ikastaroek filosofia, teologia, historia, artea, literatura eta gizarte-zientziak hartzen dituzte[28]. "Wesleyan Unibertsitateko Master of Arts in Liberal" programak ikusizko arteei, artearen historiari, sorkuntza- eta lanbide-idazmenari, literaturari, historiari, matematikari, zineari, gobernaketari, hezkuntzari, biologiari, psikologiari eta astronomiari buruzko ikastaroak eskaintzen ditu[29].

Bigarren Hezkuntzako Arte Liberalen hezkuntzak, unibertsitateko goi-mailako hezkuntzarako prestatzen ditu ikasleak

Curriculuma desberdina izan daiteke eskolatik eskolara, baina, oro har, Hizkuntza, Kimika, Biologia, Geografia, Artea, Musika, [[Historia], Filosofia, Etika, Gizarte-zientziak eta atzerriko hizkuntzak hartzen dituzte.

Thompson liburutegia New Yorkeko Vassar Collegen

Estatu Batuetan, Arte Liberalen unibertsitateak arte liberaletako gradu-ikasketak nabarmentzen dituzten eskolak dira[30]. Arte Liberalen eskoletako irakaskuntza, sarritan, sokratikoa izaten da, eskola txikietan ohikoa; sarritan, beren irakaskuntza-erantzukizunetan, gehiago kontzentratzen uzten zaie irakasleei ikerketa-unibertsitateetako irakasleei baino.

Gainera, lau urteko kurtsoak ematen dituzten unibertsitate gehienak ez dira soilik edo nagusiki Arte Liberaleko tituluetara mugatzen, baizik eta, Arte Liberaleko titulua eskaini eta horretan espezializatzen ez diren ikasleei, Arte Liberaletako zabaltze-beharrak asetzeko ikastaroak egiteko aukera ematen diete.

Tradizioz, Arte Liberalen barruko arlo jakin bateko lizentziatura bat, eremu nagusi horretatik kanpo funtsezko azterketa bat duena, egonaldi osoko lau urtez lortzen da. Hala ere, unibertsitate batzuk, hala nola Saint Leo University, Pennsylvania State University, Florida Institute of Technology eta New England College[31], arte liberalen inguruko titulu bat eskaintzen hasiak dira[32][33][34]. Zenbait unibertsitatek, hala nola Thomas More College of Liberal Arts-ek, gradu-eskaintza bakarra duen programa bakarra eskaintzen dute, Arte Liberaletako Lizentziatura, eta Harvard Extension School-ek, berriz, Arte Liberaletako Lizentziatura eta Arte Liberaletako Masterra eskaintzen ditu. Gainera, Oklahoma College of Liberal Studies eta Harvard Extension School Unibertsitateek online aukera ere eskaintzen dute, egonaldi partzialekoa, ikasle helduentzat eta ez-tradizionalentzat ere.

Ikasle gehienek Arteetako Lizentziatura titulua edo Zientzietako Lizentziatura titulua lortzen dute; gradu-ikasketak amaitutakoan, ikasleek Arte Liberaletako graduondoko eskola batean edo lanbide-eskola batean (administrazio publikoa, ingeniaritza, negozioak, zuzenbidea, medikuntza, teologia) egin dezakete aurrera[35].

Andrea di Bonalutoren "S. Tomasen garaipena eta Zientzien alegoría". Frasco, 1365-1368, Santa Maria Novellako basilika.

Europako herrialde gehienetan, arte-hezkuntza liberala oso errotuta dago. Alemanian, Austrian eta beren hezkuntza-sistemaren eraginpean dauden herrialdeetan, humanistische Bildung (hezkuntza humanistikoa) deitzen zaio. Terminoa ez da nahasi behar antzeko idazketa erabiltzen duten hezkuntza-kontzeptu moderno batzuekin. Hezkuntza-erakundeak, bere burua tradizio horretan ikusten dutenak, Gimnasium dira maiz (goi-hezkuntza, gramatika-hezkuntza). Helburua ikasleei hezkuntza integrala (Bildung) ematea da, ikasle baten gizateriarekiko nortasuna eta berezko gaitasun intelektualak osatzeko. Europako arte liberalen tradizio luzera itzuliz, aurreko zentzuko hezkuntza pentsamendu eskolastikotik askatu eta moldatu zuten Ilustrazioko teorialariek, bereziki Wilhelm von Humboldtek. Gimnasiumetan ikasleek arte liberalen hezkuntza integrala jaso dutela uste denez, oso maiz, arte liberalen hezkuntzak unibertsitateetako graduazio-programetan duen garrantzia murriztu egiten da, Estatu Batuetako hezkuntza-sistemarekin alderatuta. Ikasleek Gimnasiumean jasotako trebetasunak beren nortasuna norberaren ardurapean garatzen jarraitzeko erabiltzea espero da, esaterako unibertsitateko musika klubetan, antzerki taldeetan, hizkuntza klubetan, etab. Unibertsitateek hori egitera eta beren aukerak eskaintzera animatzen dituzte ikasleak, baina jarduera horiek ez dituzte unibertsitateko curriculumean sartzen.

Hala, goi-mailako hezkuntzan, Arte Liberalen Eskola Europan sortu arren[37], Arte Liberalen Eskola terminoak Arte liberalen Unibertsiateak adierazten du Estatu Batuetan. 1969an Europan oinarritutako Estatu Batuetako arte liberalen unibertsitate gisa sortutako Suitzako Franklin Unibertsitate bezalako (lehen Franklin College izenez ezagutzen zena) erakunde aitzindariak izan ezik[38]; duela gutxi soilik egin dira ahalegin batzuk arte-hezkuntza "berriro inportatzeko" Europa kontinentalera, esaterako Hagako Leiden University College, University College Utrecht, University College Maastricht, Amsterdam University College, Roosevelt Academy (gaur egun University College Roosevelt), University College Twente (ATLAS), Erasmus University College, Groningen Unibertsitatea, Bratislavako Arte Liberalen Nazioarteko Eskola, Lüneburgeko Leuphana Unibertsitatea, Europa Erdialdeko Unibertsitatea eta Berlingo Bard College, lehen Arte Liberalen Europako Unibertsitate bezala ezagutzen zena egindakoak. Europa Erdialdeko Unibertsitateak[39], 2020an, arte liberalen lizentziatura jarri zuen abian Kultura, Politika eta Gizarte arloetan, Vienara egindako aldaketaren eta Austriako akreditazioaren baitan. Goian zerrendatutako institutuez gain, Herbehereetako unibertsitate batzuek Arte eta Zientzia liberaletan (Tilburg Unibertsitatea) lizentziatura programak eskaintzen dituzte. Arte Liberalak (titulu gisa) Europan ezartzen hasi besterik ez da egin; esaterako, University College Dublinek titulua eskaintzen du, Belfasteko St. Marys University Collegek bezala, bi erakundeak, kasualitatez, Irlanda uhartean. Herbehereetan, unibertsitateek, 1990eko hamarkadaren amaieratik, Arte Liberalen eskolak ireki dituzte unibertsitate-eskola izenpean. Freiburgeko Arte Liberalen eta Zientzietako lau urteko unibertsitateko lizentziatura, Freiburgeko University Collegen, Alemaniako lehenengoa da. 2012ko urrian hasi zen 78 ikaslerekin[40]. 2011n, Suediako Arte Liberalen graduko lehen programa ezarri zen Göteborg Unibertsitatean, eta, ondoren[41], 2013ko udazkenean, Uppsala Unibertsitateko Gotland-eko Campusean, Arte Liberalen Lizentziaturako programa ezarri zen[42]. Georgiako Arte Liberaleko lehen programa, 2005ean aurkeztu zuen American-Georgian Initiative-k (AGILE)[43] Gobernuz Kanpoko Erakundeak. Haien lankidetzari esker, Georgiako Ilia State University[44] Arte Liberalen programa bat ezartzen zuen goi-mailako lehen erakundea izan zen[45].

Frantzian, Chavagnes Studium, Arte Liberalen Ikasketa Zentroa, Goi-mailako Ikasketen Institutu Katolikoarekin lankidetzan eta antzinako mintegi katoliko batean oinarrituta, Arte Liberaleko bi urteko lizentziatura (AL) trinko bat abian jartzen ari da ikuspegi katoliko argi batekin[46]. Arte Liberalaren titulua irakaskuntza orokorraren parte izan daitekeela iradoki da Erresuma Batuan, Irlandan eta Europako beste herrialde batzuetan. 1999an, European College of Liberal Arts (gaur egun Bard College Berlin) sortu zen Berlinen, eta, 2009an, ingelesez ematen zen Balio Ikasketen lau urteko Arteen Lizentziatura programa bat sortu zuen, zeinak diziplina arteko giza-zientzietako titulura daraman[47].

Ingalaterran, arte-hezkuntza liberalean graduaurre maila berreskuratu eta eguneratu zuen lehen erakundea Winchesterreko Unibertsitatea izan zen[48]; 2010ean hasi zen Arte Liberal Modernoen lizentziatura programarekin[48]. 2012an, Londresko University College 80 ikaslerekin hasi zen Arte eta Zientzietako diziplinarteko lizentziatura (arte liberalen ereduarekin ahaidetasuna duena) eskaintzen[49]. 2013. urtean, Birminghameko Unibertsitateak Arte Liberalen eta Natur Zientzien Eskola sortu zuen. Lau urteko programa malgu bat da, eta ikasleek unibertsitate osoko irakasgai-sorta zabala aztertzen dute, eta arte liberal tradizionalak nahiz natur zientziak barne hartzen dituzten kualifikazioak lortzen dituzte, baita bi arloak lotzen dituzten gaikako konbinazio berriak ere[50]. Londresko King's Collegek Arte Liberalen lizentziatura sortu zuen arte, humanitate eta gizarte-zientzietara bideratutakoa[51]. The New College of the Humanities-ek ere hezkuntza liberaleko programa berri bat jarri zuen abian. Durhameko Unibertsitateak Arte Liberalen lizentziatura programa du, baita Zientzien Lizentziaturako Ohore Konbinatuen programa ezagun bat ere Gizarte Zientzietan, zeinak hezkuntzaren diziplina arteko ikuspegiak ahalbidetzen dituzten. Nottinghameko Unibertsitateak ere badu Arte Liberalaren lizentziatura, atzerrian ikasketak jarraitzeko aukera ematen eta Natur Zientzietako tituluekin loturak dituena[52]. 2016. urtean, Warwick-eko Unibertsitateak Arte Liberalen hiru edo lau urteko lizentziatura kaleratu zuen, eta diziplina arteko ikuspuntuak eta arazoetan oinarritutako ikasketa-teknikak ditu ardatz. Horrez gain, diziplina-bide egituratuak eskaintzen ditu[53]. Eta 2017aren hasierarako, UCASek arte liberalen programen 20 hornitzaile aipatzen ditu[54].

Eskozian lau urteko lizentziatura Ohore graduekin (bereziki Arteen Masterrak), ikuspegi zabala erakutsi du historikoki. Arteen Masterreko eta Arteen lizentziaturako Eskoziako lehenengo bi urteetan, ikasleek hainbat gai ikasi ohi dituzte Ohorezko urteetan (hirugarren eta laugarren urtean) espezializatu aurretik. Dundeeko Unibertsitatea eta Glasgoweko Unibertsitatea (Crichtoneko bere Campusean) dira, gaur egun, Arte Liberalak izeneko titulua eskaintzen duten unibertsitate eskoziar bakarrak.

Eslovakian, Bratislavako Arte Liberalen Nazioarteko Eskola (BISLA) Bratislavako hiri zaharrean dago. Arte liberalen Europa Erdialdeko lehen unibertsitatea da. 2006ko irailean, hiru urteko graduaurre tituluak ematen duen erakunde pribatu bat inauguratu zen.

Espainiako estatuan, Bartzelona (Katalunia) da arte liberaletako ikasketak eskaintzen duen herialde bakarra. European College for Liberal Studies erakundeak hiru eta lau urteko lizentziaturak eskaintzen ditu, ingelesez. Ikastaroak online ere jarraitu daitezke[55].

Euskal Herrian unibertsitate desberdinak daude, publikoak zein pribatuak. Publikoak dira: Euskal Herriko Unibertsitatea (EHU), Nafarroako Unibertsitate Publikoa (UPNA) eta Universite de Pau et de Pays de l'Adour-ek (UPPA) Baionan (Lapurdi) duen Campusa[56], eta pribatuak dira: Deustuko Unibertsitatea, Jesusen Lagundiaren Unibertsitate Katolikoa; Mondragon Unibertsitatea, Mondragon Korporazioak sortutakoa; Nafarroako Unibertsitatea Opus Deiren Unibertsitate Katolikoa. Euskal Herriko unibertsitate desberdinetan arte liberaleetako zenbait alorretan lizentziaturak eskaintzen badira ere, ez dago eskaintzarik Arte Liberalak bere osotasunen hartuta.

Sandro Boticellik "Gazte baten sarrera Zazpi Arte Liberaletan ", 1484. zk. Freskoa Villa Lemin, Florentzia.

Filipinetako Goi-mailako Hezkuntza Batzordeak goi-mailako irakaskuntzako erakunde guztientzat beharrezkoa den hezkuntza orokorreko ikasketa-plan bat ezarri du; arte liberalen inguruko gai batzuk biltzen ditu, hala nola historia, artearen eta etikaren hautematea eta diziplina arteko hautagarriak. Unibertsitate askok arte liberalen oinarrizko ikasketa-plan sendoagoak dituzte; batez ere, Manilako Ateneo Unibertsitatea bezalako Jesusen Lagundiaren Unibertsitateak arte liberaleko ikasketa-plan sendoa du, Filosofia, Teologia, Literatura, Historia eta Gizarte-zientziak barne. Lahoreko Forman Christian College (Pakistan) arte liberalen unibertsitatea da. Indiako azpikontinentearen erakunde zaharrenetakoa da, eta Pakistango Goi-mailako Hezkuntza Batzordeak onartutako unibertsitatea da. Karachiko Habib Unibertsitateak (Pakistan) arte eta zientzia liberalen esperientzia holistikoa eskaintzen die ikasleei, oinarrizko programa liberal pertsonalizatuaren bidez. Programa hori nahitaezkoa da azpigraduko ikasle guztientzat[57][58]. Koreako Yonsei Unibertsitateko Underwood International Collegek ikasle guztientzat derrigorrezkoak diren arte liberalen ikastaroak ditu.

Indian, diziplina akademiko horretan, erakunde askok azpigraduko lizentziatura/diploma eta graduondoko edo master/diploma ikastaroak eskaintzen dituzte, baita doktoretzako eta doktoretzaondoko ikasketak eta ikerketak ere. Manipal Academy of Higher Educationen (MAHE) —Indiako Gobernuko MHRD erakundeak 2018an onartutako ospe handiko zentroa— Arte Liberalen, Humanitateen eta Gizarte Zientzien Fakultatea dago, bai eta beste batzuetan ere, hala nola Puneko Symbiosis & FLAME Unibertsitatean, Ahmedabad Unibertsitatean, Ashoka Unibertsitatean eta Bangaloreko Azim Premji Unibertsitatean, Lingnan Unibertsitatean eta Bangladesheko Arte Liberalen Unibertsitatean (ULAB); Asian ere, badaude arte liberalen unibertsitateak. Tokioko Nazioarteko Unibertsitate Kristaua da Japoniako arte liberaletako lehen eta bakarrenetako bat. Vietnamgo Fulbright Unibertsitatea da arte liberalen lehen erakundea Vietnamen.

Campion College, erromatar katolikoa, arte liberalen unibertsitatea da, Sidney mendebaldeko auzo pobreetan kokatua. 2006an sortua, arte liberaleko lehen unibertsitatea da, eta hirugarren mailako hezkuntza ematen duen Australiako lehena. Campionek Arte Liberaletako lizentziatura eskaintzen du gradu bakar gisa. Ikasten diren diziplina giltzarriak Historia, Literatura, Filosofia eta Teologia dira[59].

Christian Heritage College Brisbanen dagoen Millis Institutuaren arte liberalen eskola da. Ryan Messmore doktore Campion Ikastetxeko presidente ohiak, sortu zuen Millis Institutuak, hala, Arte Liberaletako lizentziatura eskaintzen du, eta ikasleek Filosofia, Teologia, Historia edo Literatura titulua aukeratu dezakete. Horrez gain, 'Ikasketak atzerrian' programa babesten du. Horren bidez, ikasleek beren titulurako kredituak lor dezakete, Oxfordeko Unibertsitatean bost asteko programa batean bi unitate eginez. 2022az geroztik, gaur egun, Elizabeth Hillman da Millis Institutuko lehendakaria[60].

Arte liberalen eskola berri bat sortu da Wollongongeko Unibertsitatean; arteen ikastaro berria, "Mendebaldeko zibilizazioa" izenekoa, 2020an eskaini zen lehen aldiz. Diziplinarteko curriculumak mendebaldeko tradizioko literatura intelektual eta artistiko klasikoa du ardatz. Duela gutxi arte, arte liberalen ikastaroak egin izan dira Sidneyko Unibertsitatean eta Notre Dameko Unibertsitatean.

• Castle, E.B. (1969). Ancient Education and Today
• Curtius, Ernst Robert (1973) [1948]. European Literature and the Latin Middle Ages Translated by Trask, Willard R. Princeton: Princeton University Press. ISBN 9780691097398.
•  Griffiths, Fiona J. (2011). The Garden of Delights: Reform and Renaissance for Women in the Twelfth Century. University of Pennsylvania Press ISBN 9780812202113
• Kimball, Bruce A. Hizlariak eta filosofoak: Una historia de la idea de la educación liberal. College Board, 1995.
• Lausberg, H. (1998). Handbook of Literary Rhetoric.
• Michael, William. (2020). «The Virgin Mary and the Classical Liberal Arts» Classical Liberal Arts Academy.
• Tidbury, Iain. (5 August 2019). «Liberal Arts Education by and for Women» Liberal Arts.
• Tubbs, Nigel (2014). Philosophy and Modern Liberal Arts Education: Freedom is to Learn. Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan ISBN 978-1-137-35891-2. OCLC 882530818.
• Waddell, Helen (1968). The Wandering Scholars.
• Wagner, David Leslie (1983). The Seven liberal arts in the Middle Ages. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-35185-2.

• Anders, George (2019). You Can Do Anything: The Surprising Power of a "Useless" Liberal Arts
• Barzun, Jacques. The House of Intellect, Reprint Harper Perennial, 2002.
• Blaich, Charles, Anne Bost, Ed Chan, and Richard Lynch. "Defining Liberal Arts Education." Center of Inquiry in the Liberal Arts, 2004.
• Blanshard, Brand. The Uses of a Liberal Education: And Other Talks to Students. (Open Court, 1973. ISBN 0-8126-9429-5
• Friedlander, Jack. Measuring the Benefits of Liberal Arts Education in Washington's Community Colleges. Los Angeles: Center for the Study of Community Colleges, 1982a. (ED 217 918)
• Grafton Anthony and Lisa Jardine. From Humanism to the Humanities: The Institutionalizing of the Liberal Arts in Fifteenth- and Sixteenth-century Europe, Harvard University Press, 1987.
• Guitton, Jean. A Student's Guide to Intellectual Work, The University of Notre Dame Press, 1964.
• Highet, Gilbert. The Art of Teaching, Vintage Books, 1950.
• Joseph, Sister Miriam. The Trivium: The Liberal Arts of Logic, Grammar, and Rhetoric. Paul Dry Books Inc, 2002.
• Kimball, Bruce A. The Liberal Arts Tradition: A Documentary History. University Press Of America, 2010.
• T. Kaori Kitao; William R. Kenan, Jr (27 March 1999) The Usefulness Of Uselessness (PDF) Keynote Address, The 1999 Institute for the Academic Advancement o Youth's Odyssey at Swarthmore College. Archived from the original (PDF) on 2 October 2008.
• McGrath, Charles. "What Every Student Should Know", New York Times, 8 January 2006.
• Parker, H. "The Seven Liberal Arts," The English Historical Review, Vol. V, 1890.
• Pfnister, Allan O.. (1984). «The Role of the Liberal Arts College: A Historical Overview of the Debates» The Journal of Higher Education (Ohio State University Press) 55 (2): 145–70.  doi:10.2307/1981183. ISSN 1538-4640..JSTOR 1981183
• Reeves, Floyd W.. (1930). «The Liberal-Arts College» The Journal of Higher Education (Ohio State University Press) 1 (7): 373–80.  doi:10.2307/1974170. ISSN 1538-4640..JSTOR 1974170
• Ruckdeschel, Christopher. On the Nature of the Classical Liberal Arts, Bookbaby, 2019.
• San Víctor, Hugh The Didascalicon, Columbia University Press, 1961.
• Schall, James V. Another Sort of Learning, Ignatius Press, 1988.
• Seidel, George J.. (1968). «Saving the Small College» The Journal of Higher Education (Ohio State University Press) 39 (6): 339–42.  doi:10.2307/1979916. ISSN 1538-4640..JSTOR 1979916
• Sertillanges, A. G. The Intellectual Life, The Catholic University of America Press, 1998.
• Tubbs, N. (2011) "Know Thyself: Macrocosm and Microcosm" in Studies in Philosophy and Education Volume 30 no.1 30. liburukia, no.1
• Winterer, Caroline. The Culture of Classicism: Ancient Greece and Rome in American Intellectual Life, 1780–1910. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2002.
• Wriston, Henry M. The Nature of a Liberal College. Lawrence University Press, 1937.
• Zakaria, agurra. In Defense of a Liberal Education. New York: W.W. Norton & Company, 2015.

•   Definition and short history of the Seven Liberal Arts from 1905.
• Fr. Herve de la Tour, Las siete artes liberales, Edocere, hezkuntza katolikorako baliabide bat, 2002ko otsaila. Tomás de Aquinok arte-hezkuntza liberalerako egindako definizioa eta justifikazioa.
• Otto Willmann. "Zazpi arte liberalak". Entziklopedia Katolikoan. New York: Robert Appleton Company, 1907. 2012ko abuztuaren 13an berreskuratua.[...] "[Errenazimentua] Aldaketa gustuko zuten humanistek, bidegabeki kondenatu zuten zazpi arte liberalen sistema barbaroa zela. Ez da estilo gotikoa baino barbaroagoa, izen horrek gaitzespena izan nahi baitu. Gotikoa, antzinako basilikaren kontzepzioaren gainean eraikia, jatorri zaharrekoa baina izaera kristaukoa, gaizki epaitu zuen Errenazimentuak gorozki batzuen ondorioz, eta ilundu egin zuen gustu falta modernoaren ondorioz... Gure arbasoen lorpenak ulertu, ezagutu eta gure beharretara egokitu behar direla, desiragarria da, zalantzarik gabe".
• Andrew Chrucky (2003ko irailaren 1a). "Hezkuntza liberalaren helburua". "Hezkuntza liberalaren edukiak historiak, antropologiak, soziologiak, ekonomiak eta politikak emandako arazo moralak izan behar du. Eta horiek eztabaidatu egin behar dira, moralaren izaerari eta eztabaiden izaerari buruzko gogoetarekin batera, i.e., erretorika eta logika azterketa baten bidez. Eztabaida hizkuntzan gertatzen denez, ahalegina egin behar da zentro bat hizkuntzarekin garatzeko".
• "Filosofia de la educación liberal" Bibliografia, Andrew Chruckyk konpilatua, hezkuntza liberal baten esanahiari buruzko ikuspuntu desberdinak eskaintzen dituzten saiakuntzetarako loturekin.
• Mark Peltz, "Arte liberalak eta lidergoa", College News (The Annapolis Group), 2012ko maiatzaren 14a. Grinnell Collegeko zuzendari elkartuak hezkuntza liberala defendatzea (lehen aldiz agertu zen Inside Higher Ed-en).
• "Artes Liberales en la Community College", ERIC informazio-orria. ERIC Clearinghouse, Junior College Los Angelesentzat
• "Community College-ko arte liberalen ikasketa-planaren azterketa deskribatzailea". ERIC Clearinghouse, Junior College Los Angelesentzat
• Arte Liberalen Ikerketa Zentroa. The Wabash Studyri buruzko webgunea (hezkuntza liberala hobetzeko). Wabash College-ko (Indiana) Arte Liberalen Ikerketa Zentroak babestuta, Wabash Estudioa 2010eko udazkenean hasi zen – 2013rako programatu zen. Parte-hartzaileen artean 29 ikastetxe eta unibertsitate daude.
• Ondare akademikoa. Hezkuntza-komunitate liberalaren aldeko lineako plataforma. On line ikaskuntzatik ikasitako praktikak, emaitzak eta ikasgaiak partekatzeko foroa da. Arte Liberalen Ikerketa Zentroak babestuta, The Academic Commons Hezkuntza Liberaleko Teknologia Institutu Nazionalak ("NITLE") hartu du ostatu.).
• Arte liberalen abantaila - negozioetarako. "Enpresen eta arte liberalen arteko tartea gainditzea" gaiari buruzko webgunea. "Arte-hezkuntza liberal baten helburua pentsatzeko, arrazoitzeko, aztertzeko, erabakitzeko, bereizteko eta ebaluatzeko gaitasuna garatzea da. Hori ez dator bat hezkuntza profesional edo teknikoarekin (negozioak, ingeniaritza, informatika, etab.). berariazko trebetasunak garatzen ditu, ikasleak bokazioetarako prestatzeko".
• Winchesterreko Unibertsitateko (Erresuma Batua) arte liberalen ikasketa-planaren eta gradu-baldintzen berri ematen duen bideoa.. "Arte liberalen hezkuntzak (latina: liberalis, libre y ars, arte edo printzipioen praktika) filosofikoki pentsarazten digu, diziplina askoren bidez, humanitateetan, gizarte- eta natura-zientzietan eta arte ederretan. Tituluak nahitaezko moduluak konbinatzen ditu, artea, erlijioa, literatura, zientzia eta ideien historia biltzen dituztenak, aukerako modulu ugarirekin. Horri esker, ikasleek malgutasuna eta kontrola izan dezakete beren ikasketa-programaren eta ebaluazioen edukiaren gainean".