Arrizuriaga jauregia

1884. urtearen inguruan, Maria Purificacion Urkizu Zurbano eta Jose Maria Untzeta Murua senar-emazteek Arrizuriaga jauregia eraiki zuten Untzeta etxearen baratze eta lorategietan. Etxe hori iparralderago dago, Bidekurutzetako errebalaren mugan, eta Untzeta Loiola familiaren jabetzakoa da XVII. mendetik. Jauregi dotore hura, estilo eklektikokoa eta eragin frantsesekoa, lorategi berri eta mardul batez geratu zen inguratuta.

Jauregiak bolumen prismatiko trinkoa du, eta, hasieran, oinplano angeluzuzena hautsi zuen hego-mendebaldeko angeluan. Hegoaldeko eta mendebaldeko fatxaden atzeraeman hori kendu egin zen mende erdi gehiago egindako obretan, eta hori da jatorrizko bolumenaren aldaketa bakarra; izan ere, egungo eraikinak bere horretan mantentzen ditu 5 altuerak (erdisotoa, beheko solairua, solairu nagusia, txapitula-formako bigarren solairua eta estalkipeko solairua); 4 isurkiko mantsarda-estalkia, goian argizulo zentrala duena; eta ipar-ekialdeko muturrari atxikitako oinplano oktogonaleko dorrea.

Dorrea

Fatxadak harlangaitzezkoak dira, eta hareharrizko harlanduz egindako plakak dituzte izkinetan, platabandetan, bao-markoetan, inpostetan eta erlaitzetan. Ardatzetan lerrokatutako proportzio bertikaleko baoen konposizio erregular baten bidez antolatzen dira, eta zurezko kontraleiho tolesgarriak dituzte kanpoan (gaur egun desmuntatuta daude). Nabarmentzekoa da, bereziki, izkinako dorrea, konposizioaren simetria eta soiltasuna hausten dituen elementu berezi gisa. Fatxada nagusian bost bao-ardatz daude, zutabe-erdi ildaskatuz inguratutako ate zentral ateburudunarekin. Sarrera horren alboetan, Untzeta eta Urkizu familien leinuen armarri bana dago. Fatxada horretako lehenengo solairuan, hiru baoko balkoi jarraitua dago, albo bakoitzean leiho angeluzuzen bat daukana. Harburu lisoko erlaitzaren gainean dagoen goiko solairuan, molduraz apaindutako hiru bao baino ez daude, txapitula formakoak; horietatik, erdiko baoa eta tximinia zilindrikoa nabarmentzen dira. Apaingarri hori, era berean, iparraldera eta hegoaldera begira dauden mantsardetan ere agertzen da tarteka.

• 
  Fatxadako armarria
• 
  Fatxadako armarria

Gainerako altxaeren osaerari dagokionez, fatxada nagusiaren ordenari eusten dio ardatz bertikaletan lerrokatutako baoekin (4 daude iparraldeko eta mendebaldeko fatxadetan, eta 7 hegoaldeko fatxadan), baina beste bao-ilara bat dute erdisotoko solairua argiztatzeko eta airezta- tzeko, apaingarri gutxiagorekin. Atzeko fatxadaren konposizioa da gutxien zainduta dagoena. Hain zuzen ere, apaingarri gutxi ditu, zenbait elementu falta zaizkiolako: mantsarda, balkoiak eta baoen inguruko moldurak, zehazki. Gainera, beheko solairuan, neurri handiagoko baoak daude, ziurrenik erraztu egiten zutenak jauregiko espazio osagarri horien funtzioak (garajeak), bai eta espazio horiek lorategiarekiko duten lotura ere. Azkenik, fatxada honetan ikusten da argien nola kendu zen hego-mendebaldeko angelua, geroago egindakoa; izan ere, argi ikusten da horma-atalen diferentzia kromatikoa, bai eta erantsitako baoen ardatz bertikala konposizio simetrikotik desplazatu zela ere. Oro har, jatorrizko arotzeriak aldatu egin dira, baina oraindik mantentzen dira kanpoko kontraleihoak eta balkoietako burdin-lanak.

Fatxada nagusia

Estalkiak arbelezko jatorrizko estaldura mantentzen du: pikotx-formako piezak ditu plano ber- tikalenetan, eta pieza angeluzuzenak malda gutxiagoko isurialdeetan; era berean, zink-xafladun erremateak ditu, bai eta polikarbonatozko argizulo zentrala ere. Hala ere, estalkiaren barruko egitura, jatorriz zurezkoa zena, aldatu egin zen 1953an, eta, haren ordez, hormigoizko egitura jarri zuten, gaur egun ere mantentzen dena. Izan ere, garai hartako jabeak, Gaspar Narbaiza Orbek, eraikina eraberritzeko eskatu zion Damian Lizaur arkitekto oñatiarrari, eraikinean 7 etxebizitza egin ahal izateko (bi etxebizitza, solairu bakoitzeko). Proiektu horrek, gainera, bolumenaren hego-mendebaldeko angelua osatu zuen, hegoaldeko eta mendebaldeko fatxadak handituz. Gaur egun, lehenagoko eskemarekin alderatuta, barrualdeak beste antolaketa bat dauka, eta akaberak erabat aldatuta daude, 1986an Ertzaintzaren bulegoak instalatzeko egindako erreforma handiaren ondorioz. Hala eta guztiz ere, antolaketa orokorrari eusten zaio erdiko eskaileran eta barrualdeko patio txikian (komunak eta espazio osagarriak aireztatzeko), eta horien inguruan banatzen dira kanpoko fatxadetara ematen duten gelak. Obra horren ondorioz, barruko egitura ere aldatu zen: hormigoizko bi zutabe-lerro gehitu ziren, eta, zurezko forjatuen ordez, hormigoi armatuzko sistema arinagoak ezarri ziren. 2001az geroztik, eraikina hutsik egon da, eta, beraz, zenbait kontserbazio-arazo ditu, batez ere fatxadetan eta estalkian.