Armeniera

Armeniera[1] (Հայերեն, hayeren) armeniarrek mintzatzen duten indoeuropar hizkuntza da. Berezko alfabetoa (armeniar alfabetoa) darabil, Erdi Aroan Mesrop Mashtots santuak sortua. Armenian ez ezik, Nagorno-Karabakhen (Azerbaijandik de facto independentzia lortu duen eskualdea), Errusian, Georgian, Iranen, Sirian, Libanon, Iraken eta Turkian ere hitz egiten da.[2] Armeniar genozidioak 1915ean eragindako diasporak, era berean, hizkuntza herrialde ugaritara hedatu du.

Armeniera
հայերեն
Datu orokorrak
Lurralde eremuaArmenia, inguruko herrialdeak (Nagorno-Karabakh, Errusia, Georgia, Iran, Siria, Libano, Irak eta Turkia) eta diaspora (AEB, Frantzia eta Kanada)
Hiztunak7 milioi
RankingaEz 100 mintzatuenen artean
Ofizialtasuna Armenia
EskualdeaKaukaso mendilerroa
AraugileaArautu gabea
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
indoeuropar hizkuntzak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiaSOV hizkuntza, hizkuntza eranskaria, hizkuntza fusionatzailea, adjective-noun (en) Itzuli, silabadun hizkuntza, azentua, hizkuntza sintetikoa, nominatibo-akusatibo hizkuntza eta postposizioa
Denbora gramatikalakorainaldia, past imperfect (en) Itzuli, geroaldia eta preterite (en) Itzuli
Kasu gramatikalaknominatiboa, akusatiboa, lokatiboa, genitiboa, datiboa, ablatiboa eta instrumentala
AlfabetoaArmeniar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1hy
ISO 639-2arm hye
ISO 639-3hye
Ethnologuehye
Glottologarme1241 eta nucl1235
Wikipediahy
Linguasphere57-AAA-a
ASCL4901
IETFhy

Idazkera
Armeniar alfabetoa[3]
Ա ա : Aib Խ խ : Khe Չ չ : Txa
Բ բ : Ben Ծ ծ : Tsa Պ պ : Pe
Գ գ : Gim Կ կ : Ken Ջ ջ : Je
Դ դ : Da Հ հ : Ho Ռ ռ : Ra
Ե ե : Jetx Ձ ձ : Dza Ս ս : Se
Զ զ : Za Ղ ղ : Ghat Վ վ : Vev
Է է : E Ճ ճ : Txe Տ տ : Tin / Tiun
Ը ը : Et Մ մ : Men Ր ր : Re
Թ թ : To Յ յ : Ji / Hi Ց ց : Tso
Ժ ժ : Zhe Ն ն : Nu Ւ ւ : Hin¹
Ի ի : Ini Շ շ : Xa Փ փ : Pir / Piur
Լ լ : Lin / Liun Ո ո : Vo Ք ք : Ke
XIII. mendean gehitu ziren hizkiak Digrafo eta loturetatik iritsi diren hizkiak
Օ օ : O ՈՒ Ու ու : U
Ֆ ֆ : Fe և : Jev
Armeniera
¹ <Ւ/ւ> hizkia ez da erabiltzen ekialdeko armeniar alfabetoan.

Armenieraren dialektoak

Armenierak bi dialekto multzo ditu: ekialdekoa eta mendebaldekoa. Dialekto multzo horietako bakoitzak bere estandar idatzia du.

Bi dialekto estandar (bi armeniera batu)

V. mendetik XVIII. arte, dialekto idatzi nagusia armeniera klasikoa izan zen (armenieraz, grabar, hau da, «literaturakoa»). XIX. mendean, baina, Errusiar eta Otomandar inperioek Armenia beren artean zatitzearekin batera, bitan banatu zen idatzizko tradizioa, eta orduz geroztik, armenieraren dialekto idatzi nagusiak bi dira:

  • Ekialdekoa: Errusiar Inperioan bizi ziren idazleek sortua. Armenian estatus ofiziala du eta Georgian eta Iranen ere erabiltzen da. Georgian hizkuntza ofizialetako bat zen Sobiet Batasunaren aldian, baina Georgiak independentzia lortuz geroztik, armeniar eta azerbaijandar gutxiengoek oso murriztuak dituzte beren hizkuntza eskubideak. Hartara, Administrazio publikoarekiko harremanetan georgiera erabiltzera behartzen dituzte.[4]
  • Mendebaldekoa: Otomandar Inperioan bizi ziren idazleek sortua. Armeniar genozidioan Turkiako ekialdean hil edo deportatu zituzten armeniarrek, hain zuzen ere, dialekto hartaz idazten zuten; beraz, mendebaldeko armeniera da erabiliena armeniar diasporan (diasporako armeniar gehien dauzkaten estatuak: Errusia, Ameriketako Estatu Batuak, Frantzia, Argentina, Libano, Siria, Iran, Kanada, Ukraina, Grezia eta Australia). Jatorrizko lurraldean, gaur egungo Turkiako ekialdean, ez da hiztunik geratu, baina Istanbulen eta ingurumarietan badira mendebaldeko armeniera darabilten diasporako 70.000 armeniar.

Hala ekialdeko nola mendebaldeko armenieratik turkieraren eragin lexiko ia guztia ezabatu zuten armenieradunek XX. mendean, armeniar genozidioaren ondoren.

Erreferentziak
  1. Euskaltzaindia. (2007-03-30). 38. araua - Munduko estatu-izenak. .
  2. (Ingelesez) «Armenian language», Encyclopaedia Britannica.
  3. 163. araua - Georgieraren eta armenieraren alfabetoetan idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistemak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2014.05.15).
  4. (Ingelesez) International Crisis Group: «Georgia's Armenian and Azeri Minorities», Europe Report, 178. zenbakia, 2006ko azaroaren 22a.

Ikus, gainera

Kanpo estekak
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.