Arkularitza

Bost arku mota ezberdin ezberdindu ditzazkegu.

• Arku luzea.
• Arku motza.
• Arku errekurbatua.
• Poleadun arkua.
• Balezta.[1]

Arku luzeari dagokionez, arkulariaren altuera antzekoa edo handiagoa izango du eta ez da kurbatua izango. Hauek, gehienbat ehizan eta gerran erabili dituzte mundu kultura ugariek, gehienbat ingelesek erdi aroan zehar.

Arku motzaren kasuan aldiz, izenak dioen moduan arku motzago bat izango da eta palek kurbadura batzuk dituzte. Arku mota honen sorrera Asia erdialdean eman zen. Aipatu beharra dago arku luzeak baino entrenamendu intentsitate gutxiagoa behar duela, errendimendu eta zehaztasun handiagoa eskainiz.

Ondoren, arku errekurbatua olinpiar jokoetan erabiltzen den bakarra da. Arku mota honen ezaugarri nagusia palek "S" bat osatzen dutela izango da, arkuaren indarra handituz eta jaurtiketa hobetuz. Horrez gain, arku mota honetan zenbait eranskin ezarri ahal zaizkio lehiakortasun handiagoa izan dezan.

Poleadun arkua, arkulariak jaurtitzerakoan indar gutxiago egin dezan diseinatuta dago. Honek, ehiza munduan popularitate handia lortzea ekarri du. Horrez gain, beti potentzia maximo berdina lortu egiten da arku mota honen bitartez, tentsio maila kontuan hartu gabe, betiere tentsioaren % 50eko puntuan emango delako potentzia maximoa.[4]

Bukatzeko, baleztari dagokionez, arku tradizionalaren aldakuntza bat da. Palak bertikalean egon beharrean, baleztaren kasuan horizontalki kokatuak daude. Soka atzeraka tenkatu egingo da, eta intxaurra deituriko tesna baten bidez bertan mantenduko da. Kolpekaria sakatzean gezia atera egingo da.[5]

Gezi normal bat kirten bat da amaieran punta bat duena, eta bestean aldean berriz luma batzuk. Geziaren puntak determinatuko du honen erabilera. Askotan punta zorrotza erabili egiten da, baina gehienetan punta bananduak erabili egiten dira. Hauetan, metala, hezurrak edo harri gogorrak bezalako materialak erabiltzen dira. Punta mota erabilienak diana punta, ehiza punta edo zelai puntak dira.

Lumei dagokionez, hegazti lumak erabiltzen dira gehienbat, nahiz eta batzuetan plastiko sendoa erabiltzen den. Geziaren bukaeran kokatzen dira, eta lumak ekitatiboki jartzen dira geziaren kirtenaren inguruan. Geihenetan hiru luma erabiltzen dira, nahiz eta bi lumako geziak ere ikus ditzakegun.[6]

• Hatz babeslea: Hatz nagi, hatz erakuslea eta hatz luzea babesten duena izango da soka tenkatzen den bakoitzean.
• Bular babeslea: Larruzko banda bat bularra babesten duena soka askatzerako orduan.
• Beso babeslea: Material gogor baten bidez sokaren eta besoaren marruskadura gutxitzen duena.
• Quiver-a: Plastikozko tutua, arkulariak geziak eskura izan ditzan.[1]

Hatz babeslea larruzko pieza bikoitz bat da, eta hatza babesteko funtzioa dute. Hatz babesle modernoenek, metal zati bat dute, hatzamar puntak babesteko soka tenkatzen den unean. Arkularitzan erabiltzen den eskularruak hiru hatzamar baino ezin izango ditu hartu, hatz babeslearen funtzio berdina betearaziz, baina hauen erabilera arkularitza tradizionalean baino ez da ematen.

Poleadun arkua erabiltzen duten arkulariek askotan elementu mekaniko bat erabiltzen dute, katua deitzen dena. Gehienetan, gezia sokan kateatzen da, arkua tenkatu eta katuaren bitartez askatu egingo da, jaurtiketa gertatuz. Hala ere, badaude geziaren jaurtiketa katuan presioa egin gabe burutzen diren arku motak ere.

Arkuek palak tenkatzean sortutako energia potentziala geziarentzako energia zinetiko bihurtuz funtzionatzen dute. Energia gehiago galduko da sokaren bolumen eta pisua handia denean, baina hala ere, gaur egun soka ekoizteko erabiltzen dien materialek soka arina eta gogorra izatea dakarte. Beraz, energia sokek eta palek xurgatzen dute, eta hori dela eta, gezien diseinua garrantzitsua izango da, indarra ahalik eta hobekien aprobetxatzeko.

Animaliak hiltzeko arkularitzaren erabilerari arku-ehiza esaten zaio. Arrainak ehizatzeko jarduerari, aldiz, arku-arrantza deritzo. Arku-ehizari dagokionez, material modernoen erabilera ematen da, ehizatzerakoan eraginkortasuna handiagoa izan dadin. Arku tradizionalarekin ehizatzera joatea erronka handia izango litzateke.

Arku ehiza legez erregulatua dago, beste armekin ematen den ehiza bezala. Hala ere, Europako herrialde askotan debekatu egin dute jarduera honen praktika, hala nola, Alemanian, Irlandan edo Erresuma Batuan.

Lehiaketa mailan ematen den arkularitzan geziak jaurtitzen dira jomuga jakin batera, lehiaketaren arabera distantzia jakin batean ezartzen dena. Jokamolde famatuena zelai-arkularitza da, zeinetan arkua erabiliz distantzia ezberdinetara dauden itu ezberdinei jo behar baitzaie. Beraz, lehiaketako arkularitza zehaztasun kirol bat da, eta kontrol psikologiko zein fisikoak garrantzia handia du.

Arkularitzako itu edo artezkarra.

Arkularitza modernoa gaur egun lehiaketei dagokionez, Arkularitzako Federakunde Internaziolanak (FITA) eraman ohi ditu. Federazio honetatik atera zituzten arau olinpikoak. Itu, artezkar, diana edo jomugak barrualdean, esaterako polikiroldegi batean, edo kanpoaldean, adibidez, zelai batean, egon daitezke. Itua barrualdean egotekotan 18 eta 25m arteko distantzia batera ezartzen da jaurtitzailea. Kanpoaldean egongo balitz, distantziak handiagoak izango lirateke, 30 eta 90m artekoak.

Artezkarrak 10 eraztun izaten ditu, 1etik 10era zenbakituak egoten direnak. Horrez gain, dianaren erdian X izeneko borobil txikiago bat ageri da. Arkulariek egindako puntuazioa neurtzeko, lortutako puntuen batuketa egiten da.

Zelai arkularitzan jomuga ezberdinak egongo dira distantzia ezberdinetara. Federakunde ezberdinek, arau ezberdinak dituzte kasu honetan, distantziekiko, diana motekiko edo distantzia ezagutu edo ez ezagutzearekiko. Beraz, lehiaketa batzuetan arkulariek badakite jomugarekiko distantzia zenbat den, baina beste batzuetan ez. Zelai arkularitza arku-ehizarekin erabat lotuta dago. Modalitate honen barnean, federazio garrantzitsuena IFAA izango litzateke.

Zelai arkularitzatik eratorritako modalitatea da, non dianak egon beharrean siluetak edo argazkiak egongo diren, gehienbat animalienak izaten direnak. Internazionalki, federazio ezberdinek erregulatua dago, esaterako, FITA, IFAA edo IBO.

Kirol paraolinpikoetan desgaitasun ezberdinak dituzten kirolariek hartzen dute parte. Hauek, II. mundu gerraren ostean lesioak pairatu zituzten kirolarien errehabilitazio prosezuaren parte gisa hasi ziren eta Ludwig Guttman neurologoak sortu zuen. Guttmanek bere plangintzan izan zuen arrakasta handiena kirol lehiakorra izan zen. Horregatik, lehiaketa nazionalak antolatzen hasi zen, eta 1960. urtean lehenengo aldiz eman ziren joku olinpiar paralinpikoak.

Arkularitzari dagokionez, gurpildun aulkietan zein zutunik praktika daiteke, gizonezkoen zein emakumezkoen kategorietan, eta indibidualki edo taldeka. Hauetan, kirolariek 30, 50, 60, 70 zein 90 metrotako distantzietara jarriko dira dianarekiko. Kirol honen bitartez, kontzentrazioa, indarra edo zehaztasuna lantzen dira. Hala ere, desgaitasun funtzionalak ezberdinak dira atleta guztien artean, hori dela eta Batzorde Paralinpiko Internazionalak taldekatze batzuk zehaztu zituen aldeak txikiagotzeko helburuarekin. Honen bidez, lehiaketa maila desberdindu ahal izan dira.[8]