Arezzo
Arezzo Italia erdialdeko Toskana eskualdeko hiria da, izen bereko probintziaren hiriburua. Erromatik 215 kilometrora eta Florentziatik 75 kilometrora dago. Arno ibaiaren ondoko muino batean dago. 2011n 100.645 biztanle zituen[1].
| Arezzo Arezzo | |||
|---|---|---|---|
| Italiako udalerria | |||
 | |||
| |||
| Administrazioa | |||
| Estatu burujabe |  Italia | ||
| Eskualdea |  Toscana | ||
| Probintzia | Arezzoko probintzia | ||
| Izen ofiziala | Arezzo | ||
| Jatorrizko izena | Arezzo | ||
| Posta kodea | 52100 | ||
| ISTAT kodea | 051002 | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 43°27′47″N 11°52′41″E | ||
 | |||
.svg.png.webp) | |||
| Azalera | 384.7 km² | ||
| Altuera | 296 m | ||
| Mugakideak | Capolona, Castiglion Fiorentino, Civitella in Val di Chiana, Laterina Pergine Valdarno (en)  , Monte San Savino, Monte Santa Maria Tiberina, Subbiano, Anghiari, Castiglion Fibocchi, Città di Castello, Cortona, Marciano della Chiana eta Monterchi | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 96.260 (2023ko urtarrilaren 1a) −3.159 (2018) | ||
| Dentsitatea | 250,22 bizt/km² | ||
| Informazio gehigarria | |||
| Sorrera | K.a. IX. mendea | ||
| Telefono aurrizkia | 0575 | ||
| Ordu eremua | UTC+01:00 eta UTC+02:00 | ||
| Hiri senidetuak | Norman (Oklahoma), Bedford, Viseu, Montenars, Saint-Priest, Eger, Jaén, Oświęcim, Mount Pleasant (Michigan), Changsha eta Sappada | ||
| Katastro kodea | A390 | ||
| Sailkapen sismikoa | 2 (Ertaina) | ||
| Matrikula | AR | ||
| Hizkuntza ofiziala | italiera | ||
| comune.arezzo.it | |||
Erdi Aroko monumentu eta eraikuntza ugari dago. Ekonomian burdinbide eraikuntzak eta jostun lanek garrantzi handia dute. Besteak beste, Giorgio Vasari, Petrarca, Guido eta Aretinoren sorterria da[2].
Historia
K.a. IX. menderako etruriar kokalekua zen, eta geroago erromatar kolonia arrakastatsua bilakatu zen (Arretium). Erromatarren garaian gotorlekua eta metala zein zeramika ekoizteko gune garrantzitsua izan zen, eta soldadu talde iraunkorra zeukan.
Erromatar Inperioa desagertu eta gero, krisialdi handia izan zuen. Lombardiarren eta frankoen okupazioak eragin handia izan zuen hiriaren osaketa etnikoan eta hizkuntzan. 1000. urtetik aurrera, ordea, berriz ere garrantzia hartu zuen, zentro kultural eta apezpikutegi gisa. Gibelinoa zenez gero, XIII. mendearen bigarren erdian Florentzia eta Toskanako beste hiri guelfoen aurka borrokatu zen. 1289ko Campaldinoko guduaren ostean, Florentzia eta Siena Arezzoko lurraldearen zati handienaz jabetu ziren. XIV. mendearen lehenbiziko hamarkadetan, Guido Tarlatiren agintepean, hiriak beste loraldi bat izan zuen, baina 1384tik aurrera Florentziaren menpean egon zen. 1569tik 1859ra Toskanako Dukerri Handiaren parte izan zen eta 1861ean Italiako Erresuma sortu berrian sartu zen[3].
Bigarren Mundu Gerrak hondamen handia eragin zuen Arezzon. 855 biztanle hil ziren, bonbardaketek eraikinen %50 suntsitu zuten eta 10.000 lagun inguru etxerik gabe gelditu ziren[3].
Auzoak
Hauek dira Arezzoko auzoak: Agazzi, Antria, Bagnoro, Battifolle, Ceciliano, Chiani, Chiassa Superiore, Cincelli, Frassineto, Gaville, Giovi, Gragnone, Il Matto, Indicatore, La Pace, Le Poggiola, Meliciano, Molinelli, Molin Nuovo, Monte Sopra Rondine, Montione, Mugliano, Olmo, Ottavo, Palazzo del Pero, Patrignone, Pomaio, Ponte a Chiani, Ponte alla Chiassa, Pieve a Quarto, Ponte Buriano, Poti, Pratantico, Puglia, Policiano, Quarata, Rigutino, Ripa di Olmo, Rondine, Ruscello, San Firenze, San Giuliano, San Leo, San Polo, Santa Firmina, Santa Maria alla Rassinata, Sant'Andrea a Pigli, San Zeno, Sargiano, Staggiano, Stoppe d'Arca, Tregozzano, Venere, Vitiano.
Klima
 Datu klimatikoak (Arezzo)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 17.4 | 22.0 | 24.4 | 27.0 | 30.4 | 35.2 | 40.3 | 39.2 | 34.4 | 30.0 | 22.6 | 18.0 | ' |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.1 | 10.7 | 14.0 | 16.8 | 22.3 | 26.1 | 30.0 | 30.2 | 25.4 | 19.4 | 13.1 | 9.5 | 18.9 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.5 | 5.6 | 8.1 | 10.7 | 15.4 | 18.9 | 22.0 | 22.1 | 18.2 | 13.5 | 8.2 | 5.2 | 12.7 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.0 | 0.5 | 2.2 | 4.7 | 8.5 | 11.6 | 13.9 | 14.1 | 11.1 | 7.6 | 3.3 | 1.0 | 6.5 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -20.2 | -20.0 | -8.7 | -4.0 | -0.5 | 3.6 | 4.8 | 5.8 | 0.5 | -3.2 | -8.0 | -15.0 | ' |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 46.6 | 51.3 | 58.7 | 75.5 | 72.8 | 56.9 | 41.2 | 44.7 | 81.1 | 95.5 | 106.6 | 70.6 | 801.5 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1.0 mm) | 6.9 | 6.8 | 6.9 | 9.4 | 9.0 | 6.9 | 3.8 | 4.8 | 6.6 | 8.3 | 9.0 | 7.6 | 86 |
| Iturria: Servizio Meteorologico [4] | |||||||||||||
Interes handiko lekuak
Arezzoko leku interesgarrienetako batzuk Santa Maria della Pieve eliza erromanikoa, San Donato katedral gotikoa, San Frantzisko Basilika (barnean Piero della Francescaren Gurutzearen Kondaira margolana duena), Vasarik eraberritutako Plaza nagusia (Piazza Grande) eta Erdi Aroko beste monumentu batzuk dira.
Hirian zehar toki ezagunak aipatzen dituen zirkuito bat antolatua dago errotuloekin, non La vita è bella filmaren eszenen kokapenak aipatzen diren, Arezzon filmatu baitzen.
Herritar ospetsuak
- Guido Arezzokoa (990 - 1033) beneditar fraidea eta musikagilea; notak izendatu zituen.
- Francesco Petrarca (Arezzo 1304 - Arquà Petrarca 1374) poeta eta humanista.
- Giorgio Vasari (Arezzo, 1511 - Florentzia, 1574) margolaria, arkitektoa eta idazlea.
Erreferentziak
- Bilancio demografico Anno 2011 (dati provvisori). Comune: Arezzo Demo.istat.it
- Lur entziklopedietatik hartua.
- Stefano PORCELLOTTI: La Storia di Arezzo
- AREZZO. Servizio Meteorologico (Noiz kontsultatua: 13 October 2012).
