Areatzako zubia

Abandoko elizatea ez zen Bilborekin batu 1890ra arte. Elizate handia zen, mendietaraino hedatzen zena, eta Bilboko portuaren ondoan egonda oso aberatsa. Jarduera ekonomiko horren ondorioz gero eta langile gehiago metatzen ziren San Frantzisko eta Abandoko erriberan zehar[5]. XVIII. mende osoan zehar biztanleria haziz joan zen, nahiz eta Konbentzioaren Gerran pairatutako okupazioak biztanleria gutxitu zuen[6]. XIX. mendearen hasieran Bilbok 10.000 biztanle zituen, Bizkaiko udalerririk populatuena; baina Abando zen bigarrena, Bermeorekin batera, 3.000 biztanle baino gehiagorekin[5].

1818an Santa Maria kalearen aurrean Barketako zubia eraiki zuen Carlos María Abajok, baina bi urte beranduagok urak eraman zuen. 1828an San Frantziskoko zubi esekia eraiki zuen Antonio Goikoetxea arkitektoak, frantsesek 1814an erretako egurrezko zubia ordezkatzeko[7].

1840ko hamarkadan gero eta beharrezkoagoa zen zubi berri bat eraikitzea Bilbo eta Abando batu ahal izateko[4].

Abandotarren eta bilbotarren kexen ondorioz zubia eraikitzea erabaki zuen Bilboko udalak. Lanak 1844an proiektatu ziren Antonio Goikoetxeak maiatzaren 20an aurkeztu zituen planoen arabera. Espainiako Gobernazioaren Ministerioaren aginduz erdiko aldea altxagarria izan behar zen. 1845eko apirilaren 18an proiektua onartu zuten, arkitektoak egindako hasierako planoa eraldatu ostean. Obrak 1847an bukatu zituzten, Antonio Goikoetxea eta Pedro Celestino Espinosaren gidaritzapean, eta 1848ko urtarrilaren 23an ireki zuten[8]. Itsasadarraren gainean zegoen hirugarren zubiak Areatza pasealekua eta Erripa lotu zituen.[9]

Egitura metalikozko zubia erdigunean altxagarria izan zen, eta orduko Espainiako erregina zen Elisabet II.a Borboikoaren omenez Elisabet II.aren zubia izena jarri zioten (gaztelaniaz: Puente de Isabel II)[10]. Zati metalikoak Bilboko Fundiciones Santa Ana de Bolueta lantegi sorberriak egin zituen. Zubia egiteko eredua Parisko Karruselaren zubia izan zen, 1831n eraikia; eredu berberarekin eraiki zuten Sevillan Trianako zubia, Isabel II.a zubia izena ere zuena[3]. Zubiak harrizko oinarria zuen, eta burdinarekin hamaika metroko argia zuten bost zubi-begi osatu ziren. Begi horietako bakoitzak burdinazko sei atal zituen, erdikoa kenduta, kate batzuk altxatuta altxatzen zena barkuak San Antoneraino iristea baimenduz. Kateak kontrapisu batzuekin altxatzen ziren, zubiaren erdian zeuden zutabe korintiar tenplete batzuetan ezkutatzen zirenak[3].

1857an Banco de Bilbao sortu zuten hiriko hainbat merkatari eta industrialek. Urte berean Castejón-Bilbo burdinbidea eraikitzeko enpresa sortu zen eta Abandoko Indalecio Prieto geltokia eraikitzen hasi zen. Bi gertakari hauek loturik daude eta eragina izan zuten zubiaren historian: Juan Ybarra eta José Javier Uribarrenek jakin zuten 1856an Pereire anaiek banku bat sortu nahi zutela Bilbon, Crédit Mobilierren kapitalarekin. Trukean, Madril-Hendaia burdinbidearen adar bat eraikiko zuten Pereire anaiek Ybarrarena ziren Bizkaiko Labe Garaiak eta Uribarrenena zen Fundiciones Santa Ana de Boluetan ekoizten zen metala zuzenean Gaztelara eraman ahal izateko. Egoera ikusita, 1856an bilbotar aberatsak bildu eta "frantziar inbasioari" aurre eginez bankua eta trenbidea eraikitzea erabaki zuten[11]. Geltokia 1863an mustu zen eta Bilbon eta Abandon negozioak eta mugimendua biderkatu ziren; horrek trafikoa izugarri handitu zuen zubian: karga hain zen handia, altxatzen zen partea guztiz apurtu zela. 1865ean zubia babesteko atal guztiak finko egin zituzten. Hortik aurrera gabarrak baino ezin ziren pasa zubitik gora[3]. Zubitik igarotzeko bide-saria ordaindu behar zen, eta horrek negozio errentagarri bilakatu zuen Bilborentzat. Abandoko bizilagunek Foruen zubia eraiki zuten, ordaindu behar ez izateko, gaur egungo Santa Maria kalearen parean.

Erreginak berak 1865eko bere bisitan Alfontso semearekin batera ikusi zuen. 1870an bide-saria kendu zuten.

• 
  Juan Barroetaren margolana, 1850 inguruan.
• 
  Areatzako zubia 1865ean.
• 
  Isabel II.aren zubia 1870 inguruan.
• 
  1872ko irudi bat.

Isabel II.aren zubia suntsituta 1874ko apirila eta gero.

Zubia 1900 baino lehen. Ezkerrean ikus daitezke Bilbao-Concordia geltokia eta bere aurrean Portugaletera zihoan trenaren lehen geltokia, Kapera izena zuen eraikin modernista.[12]

Trafiko handia zela eta, pixkanaka-pixkanaka okerrera egin eta zurezko hiru arku egin behar izan zituzten. 1874ko apirilaren 2an, Bigarren Karlistaldian, bonbardaketa jasan zuen. Egun gutxi batzuk geroago, apirilaren 11 eta 12aren arteko gauean uholdea izan zen, guztiz hondatuta geratu zen[3].

Zubi zaharra desmuntatu eta gero[8], 1875 eta 1878 artean beste zubi bat eraiki zen leku berean, harri eta adreiluz osatua bi zutaberekin eta hiru begirekin itsasadarraren gainean[3]. Honetatik ere itsasontzi txikiekin eta gabarrekin baino ezin zen pasa[9]. Areatzaren gainean ere bi arku zituen. Diseinua Aldolfo Ibarretarena izan zen, Parisko Pont des Artsen oinarritua. Guztira 60 metroko luzera zuen eta 12,4 metroko zabalera hasierako diseinuan. 1878ko abenduaren 1ean mustu zuten[3].

1876tik aurrera tranbia eraikitzen hasi ziren Bilbon[13]. Hasiera batean tranbiak itsasadarreko moilak hiriko beste leku batzuekin batzen zituen, eta bakarrik karga garraiatzeko erabiltzen ziren. Miguel Atristainek kudeatutako tranbiak pertsonak garraiatzeko baimena lortu zuen 1888an eta 1904rako bazeuden hiru tranbia linea: Atxuri-Zabalgunea, Atxuri-Belodromoa[oh 1] eta Plaza Zaharra[oh 2]-Tívoli. Lehen biak Areatzako zubitik pasatzen ziren[16]. 1904ean tranbia elektrifikatu zen, zubiaren gainean argindarraren kableak jarrita[17].

Bizkaia Zubia eraiki zutenean ere, 13 kilometrotan itsasadarra gurutzatzeko zegoen zubi bakarra zen, eta bere trafikoa oso handia zen. 1894an udalak zubia zabaltzea proposatu zuen eta 1897an Enrique Epalza arkitektoaren proposamena saritu zuten. 17,20 metroko zabalera eman zioten, baina zutabeak mantenduz; albo bakoitzean 3,2 metroko zabalera zuten bi anden eraiki ziren. Obra 1903an hasi zen, burdinazko arkuak jarriz zabaltzeko eta balaustrada ere metalezkoa eginez; honela, harrizko zubia zenak burdinazkoa izateko itxura hartu zuen.[9]

Alberto Palacio arkitektoak diseinatutako zubi erraldoia, inoiz eraiki ez zena.

Alberto Palacio ingeniari eta arkitektoak hainbat proiektu garatu zituen Bilboko itsasadarraren bi eremuak batzeko. Aldizkari tekniko espezializatuak ezagutzen zituen, eta egindako proposamen batzuk jada martxan zeuden beste herrialde batzuetan. Bere proiektu ziren beste bi zubi ere eraikitzear zeuden Bilbon, 1893an irekitzeko asmoz. Lehena Erandio eta Barakaldon "Desertu" deritzon gunean egin nahi zuen. Diseinatu zuen bigarren zubia Bilbon eraikitzeko pentsatuta zegoen, Arriaga antzokia eta Bilbao La Naja geltokia batuko zituen, Isabel II.a eta Mesedeetako zubiak dauden eremuak estaliz. 225 metroko luzera izango zuen, eta Zazpikaleak itsasadarretik 'urrunduko' zituen. Zubiaren gainean eraikin handi bat egotea proposatzen zuen, kristalez estalitako galeria batekin. Garaiko egunkari batek jaso zuen bezala, "Bilboko neguko egun euritsuetatik babestu eta negozio gune garrantzitsua izango zen, euriak gogaitu gabe paseatu nahiko zuten bilbotarrentzat"[18].

Zubiaren berreraikuntza hasi zuten frankistek, Eusko Jaurlaritzak zubi guztiak dinamitatu eta gero.

Espainiako Gerra Zibilean Bilboko itsasadarra gurutzatzen zituzten zortzi zubiak dinamitatu zituzten Eusko Jaurlaritzaren aginduz. Areatzako zubia ekainaren 18tik 19rako gauean bota zuten, frankistak Bilbon sartzerakoan. Helburua frankisten aurrerapena gelditzea zen, eta eurak izatea zubiak berregin behar zituztenak. Denbora batez gabarren gainean jarritako egurrezko zubi bat egon zen Areatzako zubiak okupatzen zuen lekuaren ondoan[19]. Laster hasi zituzten zubia berreraikitzeko lanak eta 1940an egungo hormigoizko zubia zabaldu eta Garaipenaren zubia jarri zioten izena[9].

Zubi berriak malda txikia du Zabalgunearen aldean, eta hiru zubi-begi ia antzeko: 19,36, 18,98 eta 18,05 metro neurtzen dituzte. Altuenak 4,7 metro ditu itsasadarraren gainean eta baxuenak 4 metro. Leherketak Portugaletera zihoan trenaren geltokia ere suntsitu zuen, Kapera izenekoa (ikus argazkia aurreko atalean); ondorioz, trenaren nasa estali zen, terraza bat sortuz Bilbao-Concordia geltokiaren aurrean, Zazpikaleetara bistak dituena[9]. Zubiaren berreraikuntza José Entrecanales Ibarra ingeniariak eta René Petit de Ory ingeniari eta futbolariak egin zuten[9], obrak Rufino Martinicorena iruindarrak zuzendu zituen[19]. Zubiaren eraikuntza azkartzeko Bizkaiko Labe Garaietan egin ziren arkuak, eta zubiaren bi aldeak independenteki landu ziren, oinezko trafikoa ez oztopatzeko[19].

Zubiaren sarrera guztietan Francisco Francoren garaipen diskurtsoa jarri zuten erliebezko letrekin, arrano baten eskultura eta sinbologia frankistaz inguratuta. Hala ere, marrazki batzuetan proposatu zen uztarria eta geziak jartzea, baina hori ez zen amaierako obran agertu[19].

1980an sinbologia frankista guztia kendu zitzaion, eta jatorrizko Areatzako zubia izena berreskuratu zuen; tartean jatorrizko baranda eta beste osagaiak kendu zitzaizkion. Farolak ere aldatu ziren, estilo nahasketa bat eraginez, autore batzuek kritikatu dutena[9][19] 1999an Bilboko tranbiaren obrak hasi ziren eta 2002an Atxuri eta Uribitarteko geltokiaren arteko zatia ireki zen; zati honek berriro erabiltzen du Areatzako zubia. Ondorioz, zubia norabide bakarrekoa izatera pasa zen eta bi petrilak asimetrikoak dira orain[9][3].