Arbontze

Arbontze[1][lower-alpha 1] (zaraitzueraz: Arboñese)[lower-alpha 2] Erromantzatua ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Zangozerria eskualdean.

Arbontze
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko etxe tradizional bat


Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaZangozerria
UdalerriaErromantzatua
Administrazioa
Motakontzeju
Izen ofiziala Arboniés
Posta kodea31454
Herritarraarbontzear, arboñesear
Geografia
Koordenatuak42°40′47″N 1°15′09″W
Azalera7,15 km²
Garaiera497 metro
Distantzia44,6 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria45 (2022:  6)

2022 urtean 45 biztanle zituen.

Bertako biztanleak arbontzearrak (zaraitzueraz: arboñesearrak) dira.

Izena

Arbontze edo Arboñese beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Arbonias (1027)
  • Arboniesse (1035)
  • Arbonies (1075)
  • Arbones (1110)
  • Arbonias (1268)
  • Arbonias (1366)
  • Arbonies (1534)
  • Arbonies (1800)
  • Arbonies (1945)
  • Arbontze (1961)
  • Arbontze (2005)

Ezaugarriak

Armarria

Arbontzeko armarria Erromantzatuko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]

« Hondo gorri batez eta aurrean pieza biribil batek zulatutako urrezko hiruki batez osatuta dago, bi gari-galbururen artean kokatua.  »

Geografia

Arbontze Erromantzatua ibarran dago.

Inguru naturala eta kokapena

Erromantzatua Zangozako merindadeko udalerria da eta Nafarroako hiriburutik 46 kilometrora dago. Udaletxea Domeñun dago. Erliebe handiko ibarra da. Mendebaldeko tarteak lautada bat osatzen du, Longida, Urraulbeiti eta Urraulgoiti ibarretatik jarraitzen duena, nahiz eta azken kasu horretan Ugarrongo arroilak eten egiten duen.

Klima

Erromantzatuko klima azpimediterraneoa da, eta urteko batez besteko tenperatura 12,5 °C ingurukoa da. Urteroko egun euritsuak 100 inguru dira, eta jausitako prezipitazioa 850mm-koa.

Basoa nahiko urria da, eta zuhaitz gehienak pinuak dira, Austriatik birlandaturiko zuhaitzak. Horrez gain, ameztiak eta zumeak ageri dira ibarreko gunerik lehor eta eguzkitsuenetan.

Estazio meteorologikoak

Erromantzatuan ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Urraulbeiti pareko udalerrian, estazio bat dagoen Artieda kontzejuan, itsasoaren mailatik 456 metrora, Nafarroako Gobernuak 1954an jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]

    Datu klimatikoak (Artieda, 1891-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 17.0 21.5 27.0 29.5 36.0 39.0 42.0 40.0 38.0 30.0 21.0 18.0 42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.9 10.4 14.3 16.6 20.6 26.4 29.4 28.6 24.1 18.9 12.3 8.9 18.3
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.8 5.5 8.4 10.5 14.3 19.1 21.6 21.3 17.4 13.4 8.1 4.9 12.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.6 0.5 2.4 4.4 8.0 11.8 13.9 14.1 10.7 7.9 3.9 0.9 6.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -8.0 -12.0 -12.0 -4.0 0.0 0.0 6.0 6.0 0.0 -2.0 -9.0 -13.0 -13.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 57.6 54.0 56.1 68.5 61.8 40.6 32.9 34.1 50.9 71.9 72.5 74.4 675.3
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 32.0 34.0 35.5 47.0 39.5 37.0 44.5 46.0 71.0 82.0 31.5 48.5 82.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 10.0 9.4 9.2 11.7 12.0 6.8 4.9 5.2 7.0 10.4 11.9 12.2 110.4
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.6 1.5 1.2 0.3 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.3 1.1 6.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia

Antso III.a Gartzeitz erregeak 1035 baino lehen Aragoiko Ramiro I.a semeari errentak utzi zizkion hirietako bat izan zen; 1100 inguruan Antso Santxitz kondeak zeukan, eta honek bere seme Fernandori eman zion. Garai hartan bazen Santa Maria monasteriolo bat, Jimeno apezpiku iruindarraren jabetzakoa; Tota Ilhopitz Arbontzekoak 1063an eman zion Leireko abadiari. Hiriko kaperauak, 1427an, gari kahitze baten urteko petxa bat zor zion Orreagako Santa Mariari.

1849an eskola zuen eta 2 700 lapurtuak kalkulatzen ziren, horietatik 400-500 labore jarraituan; gainerakoetatik, urtero beste 700 landatzen ziren 5 edo 6 urteko azken laboreei atseden hartzen uzteko sistemaren bidez. Landatutakoen artean 300 mahasti-peoi zeuden.

Demografia

2022 urteko erroldaren arabera 45 biztanle zituen Arbontzek.[6]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
37 37 35 35 39 39 44 46 44 41 48 53 48 52 45 44 50 47 47 45 39
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Kultura

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Erromantzatua ez-euskal-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[7]

Koldo Zuazok, 2010ean, Erromantzatua ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[8]

Izenak adierazten duen bezala, eremu honetan Nafar erromantzea izan da tradizioz hitz egiten den hizkuntza, duela gutxi gaztelaniak ordezkatu duena.

Ondasun nabarmenak

Oharrak
  1. /aɾβ̞ónt͡s̻e/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren silaban
  2. /aɾβ̞óɲes̺è/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza bigarren eta kamutsa azken silaban

Erreferentziak
  1. Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. «Arbontze - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  4. «Estazioko datuak - Meteo Navarra» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-12-24).
  5. Artiedako estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  6. «Arbontze» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  7. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  8. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.