Ara (konstelazioa)

Ara edo Aldarea[2][oh 1] —latinez: Ara— Scorpius, Telescopium, Triangulum Australe eta Norma artean dagoen hegoaldeko konstelazioa da. Ptolomeo II. mendeko astronomo greziarrak deskribatutako bat (zehazki 48) izan zen, eta Nazioarteko Astronomia Elkarteak izendatutako 88 konstelazio modernoetako bat izaten jarraitzen du[3].

Ara 
Datuak
LaburduraAra
GenitiboaArae
SinbologiaAldarea
Eremua237 gradu karratu (63. maila)
Izar kantitatea
(magnitudea < 3)		1
Izarrik distiratsuenaβ Ara (itxurazko magnitudea 2,9)
Konstelazio mugakideakCorona Australis, Scorpius, Norma (konstelazioa), Triangulum Australe, Apus, Pavo (konstelazioa) eta Telescopium (konstelazioa)
Behaketa
Igoera zuzena17,39 h
Deklinazioa-53,58[1]°
Ikuspen onena 21:00etan (9 PM): Uztailea
+25° eta −90° latitude bitartean ikusgai.

Beta Arae supererraldoi laranja, guretzat bere izarrik distiratsuena, ia 2,85eko itxurazko magnitude konstantea duena, marjinalki Alfa Arae zuri urdinxka baino distiratsuagoa da. Zazpi izar sistemak planetak dituzte. Mu Araek, Eguzkiaren antzekoak, lau planeta ezagun ditu. Gliese 676 sistema bitar nano gorria da (grabitatez parekatua), lau planeta ezagunekin.

Esne Bideak Araren ipar-mendebaldea zeharkatzen du. Konstelazioaren barruan Westerlund 1 dago, izar superkumulu bat, Westerlund 1-26 supererraldoi gorria duena, ezagutzen den izar handienetako bat.

Historia eta mitologia

Antzinako greziar mitologian, Ara jainkoek lehen eskaintzak egin eta aliantza bat egin zuten aldare gisa identifikatzen zen Titanak garaitu aurretik[4]. Ptolomeok eta Aratok K. a. 270. urtean irudikatutako hegoaldeko konstelazioetako bat da[5]. Zeruertzetik hurbil bezala erregistratu zuen, eta Almagestoan Gamma Arae bezain hegoaldeko izarrak deskribatzen ditu. Bradley Schaefer irakasleak proposatzen du antzinakoek gai izan behar zutela Zeta Arae ikusteko, aldarea zirudien irudi bat sortzeko gai baziren[6].

Ilustrazioetan, Ara aldare klasiko trinko bat bezala irudikatzen da, bere kea hegoalderantz "altxatzen" dela[7]. Hala ere, errepresentazioak aldatu egiten dira. Inprentaren hasierako garaietan, Gaius Julius Hyginusen Poeticon Astronomicon klasikoaren 1482ko xilografia batek deabruz inguratutako aldarea irudikatzen du[8]. Johann Bayerrek, 1603an, Ara intsentsua piztuta zuen aldare gisa irudikatu zuen. Hyginusek gauza bera irudikatu zuen, baina deabruak sugarren alde banatan. Willem Blaeuk, XVI. eta XVII. mendeetako uranografo holandarrak, sakrifizioetarako aldare gisa marraztu zuen Ara, sutan zegoen animalia-eskaintza batekin, zeinaren kea iparralderantz altxatzen baita, Alfa Araek irudikatua.

Robert Recorden 1556ko Ezagutzaren Gazteluak konstelazioa zerrendatzen du esanez "eskorpioien isatsaren azpian, Aldarea" dagoela; hamarkada bat geroago, Barnabe Googek egindako Marcellus Palingeniusen 1565eko lan batez ere astrologiko nahiko berri baten itzulpena, "Hemen dago Aldare bat, non Kopa ahaltsua zutitzen den"[9].

Beste kultura batzuetan

Txinatar astronomian Araren izarrak Ekialdeko Dragoi Urdinaren (東方青龍, Dōng Fāng Qīng Lóng) baitan geratzen da[10]. Bost izarrek Guī (龜) sortzen zuten, dordoka bat, eta beste hiruk Chǔ (杵), motrailu baten zizela.

Australiako Wardaman herriak Ara eta bere ondoan dagoen Pavo azeri hegalari gisa ikusten zituzten[11].

Ezaugarriak

237,1 gradu karratuko azalerarekin eta, beraz, zeruaren % 0,575arekin, 88 konstelazio modernoetatik 63. postuan dago Ara bere azaleragatik. Hego hemisferioan duen posizioak esan nahi du konstelazio osoa 22°N-tik behera bizi diren guztientzat dela behagarria. Scorpiuseko dauka iparraldeko mugan, eta Norma eta Triangulum Australe, berriz, mendebaldean, Apus hegoaldean eta Pavo eta Telescopium ekialdean, hurrenez hurren. Konstelazioaren hiru letrako laburdura, Nazioarteko Astronomia Batasunak onartutakoa, "Ara" da. Eugène Delporte astronomo belgikarrak 1930ean ezarritako konstelazioaren muga ofizialak hamabi segmentuko poligono batek definitzen ditu. Ekuadorko koordenatu-sisteman, muga horien igoera-koordenatu zuzenak 16 h 36,1m eta 18 h 10,4m artekoak dira, eta deklinazio-koordenatuak, berriz, -45,49 ° eta -67,69 ° artekoak.

Izar nagusiak
Ara konstelazioa, hegoaldeko zeruan.

Bayerrek zortzi izarri eman zien Bayerren izena, Alfatik Thetara etiketatuz, konstelazioa zuzenean inoiz ikusi ez bazuen ere, inoiz ez baitzen zeruertzera igotzen Alemanian. Konstelazio australak kartografiatu ondoren, Nicolas-Louis de Lacaille astronomo frantziarrak berriro izendatu zituen Araren izarrak Alfatik Sigmaraino, ondoko hiru izar pare barne, hala nola Epsilon, Kappa eta Nu[12].

Arak Eskorpiotik hegoaldera dagoen Esne Bidearen zati bat dauka eta, beraz, izar eremu aberatsak ditu. Konstelazioaren mugen barruan, 71 izar daude 6,5 itxurazko magnitudearen berdinak edo distiratsuago.

Alfa Araeren itzalean, Beta Arae konstelazioko izarrik distiratsuena da[13]. K3Ib-IIa espektro-motako laranja koloreko izar bat da, supererraldoi edo erraldoi distiratsu gisa sailkatua[14], Lurretik 650 argi-urtera dagoena[15]. 8,21 aldiz masiboagoa da eta eguzkia baino 5.636 aldiz argitsuagoa[16]. 2,85eko itxurazko magnitudearekin, bien arteko distira-diferentzia hori ikusmen hutsez hautemanezina da[17]. Beta Araetik gertu Gamma Arae dago, B1Ib espektro motako kolore urdineko supererraldoia. 3,3 itxurazko magnitudekoa, Lurretik 1110 ± 60 argi-urtera dago. Gure eguzkia baino 12,5-25 aldiz masiboagoa dela kalkulatu da[18], eta bere argitasuna 120.000 aldiz handiagoa dela[19].

Alfa Arae sekuentzia nagusiko izar zuri eta urdin bat da, 2,95 magnitudekoa, Lurretik 270 ± 20 argi-urtera dagoena. Izar hau Eguzkia baino 9,6 aldiz masiboagoa da, eta bere erradioa 4,5 aldiz handiagoa da batez beste[20]. Eguzkia baino 5.800 aldiz argitsuagoa da[21], eta bere energia kanpoko bilgarritik 18.044 Kelvineko tenperatura efektibora igortzen da. Alfa Arae, Be izar bat, errotazio keplerianoan (eta ez uniformean) dagoen materialaren ekuatoreko disko trinko batez inguratuta dago. Izarra masa galtzen ari da izar-haize polar baten bidez, gutxi gorabehera 1.000 km/s-ko abiadura terminalean[22].

Araren hirugarren izarrik distiratsuena, 3,13ko magnitudearekin, Zeta Arae da[23], K3III espektro motako erraldoi laranja, Lurretik 490 ± 10 argi-urtera dagoena. Bere masa eguzkiarena baino 7-8 aldiz handiagoa da, bere diametroa eguzkiarena baino 114 aldiz handiagoa da eta bere argitasuna 3.800 aldiz handiagoa da. Izarrarteko hautsagatik ez balitz, askoz distiratsuagoa izango litzateke, 2,11ko magnitudearekin[24].

Delta Arae sekuentzia nagusiko izar zuri eta urdin bat da, B8Vn espektro motakoa eta 3,6 magnitudekoa, Lurretik 198 ± 4 argi-urtera dagoena. Eguzkia baino 3,56 aldiz masiboagoa da[25].

Epsilon1 Arae erraldoi laranja bat da, 4,1 itxurazko magnitudekoa, Lurretik 360 ± 10 argi-urtera dagoena. Eguzkia baino % 74 masiboagoa da. 1.700 milioi urteko adinarekin, izarraren kanpoaldeko estalkia Eguzkiaren erradioa baino ia 34 aldiz handiagoa izan da[26].

Eta Arae erraldoi laranja bat da, 3,76 itxurazko magnitudekoa, Lurretik 299 ± 5 argi-urtera dagoena. 5.000 milioi urte inguruko adinarekin, izar erraldoiaren fasera iritsi da. Eguzkiaren masa baino 1,12 aldiz handiagoa izanik, kanpoko bilgarri bat du, eguzkiaren erradioa baino 40 aldiz handiagoa[27]. Izarrak hain astiro egiten du bira, non hamaika urte baino gehiago behar dituen errotazio bakar bat osatzeko[28].

GX 339-4 (V821 Arae) masa txikiko X izpien (LMXB) iturri galaktiko aldakorra da[29], nahiko indartsua eta noizean behin eztanda egiten duen zulo beltza lortzeko hautagaia. Neurketa espektroskopikoetatik abiatuta, zulo beltzaren masa gutxienez 5,8 eguzki masakoa dela ikusi da[30].

Exoplanetak aurkitu dira konstelazioko zazpi izar-sistematan[31]. Mu Arae (Cervantes) lau planeta dituen eguzkiaren antzeko izarra da[32]. HD 152079 eguzkiaren antzeko izar bat da, Jupiterren antzeko planeta duena, 2097 ± 930 eguneko orbita-periodoa duena[33]. HD 154672 eguzkiaren antzeko izar zahartu bat da, Jupiter bero batekin. HD 154857 eguzki motako izar bat da, planeta bat baieztatuta duena eta beste bat susmagarria. HD 156411 eguzkia baino izar bero eta handiagoa da, orbitan gasezko planeta erraldoi bat duena. Gliese 674 planeta batetik gertu dagoen izar nano gorri bat da. Gliese 676 izar sistema bitarra da, lau planeta dituzten bi nano gorriz osatua.

Zeru sakoneko objektuak

Araren ipar-mendebaldeko izkina Esne Bidearen plano galaktikoak zeharkatzen du, eta hainbat kumulu ireki (bereziki NGC 6200) eta nebulosa lauso ditu (NGC 6188 eta NGC 6193 kumulu/nebulosa pare distiratsua barne). Kumulu globularren artean distiratsuena, NGC 6397, seigarren magnitudekoa, 6.500 argi-urteko distantziara dago (6,1 × 1016 km), eta horrek Eguzki Sistematik hurbilen dagoen kumulu globularretako bat bihurtzen du[34].

Arak Westerlund 1 ere badu, izar-superkumulu bat, Westerlund 1-237 supererraldoi gorri posiblea eta Westerlund 1-26 supererraldoi gorria dituena. Azken hori izar ezagun handienetako bat da, 1.168 eguzki[35] eta 2.519 arteko[36] eguzki erradioko estimazioarekin

Ara Esne Bidearen bihotzetik gertu dagoen arren, bi galaxia kiribil (NGC 6215 eta NGC 6221) ikusgai daude Eta Arae izarretik gertu.

Oharrak
  1. Euskaltzaindiaren 173. arauak honako hau gomendatzen du: "Euskaraz, konstelazioen izenak adierazteko, komeni da nazioarteko formak —latinezko grafia— erabiltzea, hainbat komeniago testuak zenbat eta teknikoago edo jasoago izan. Nolanahi ere, latinezko izenen itzulpenak edo egokitzapenak ere —azalpen-izenak— erabil daitezke, bigarren mailan, testu didaktikoetan edo azalpen gisa".

Erreferentziak
  1. «International Astronomical Union | IAU» www.iau.org (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  2. «Konstelazioak (88 konstelazio ofizialak)» 173. Astroen izenak. Euskaltzaindia, 18 or..
  3. (Ingelesez) Kanas, Nick. (2012). Star Maps: History, Artistry, and Cartography. Springer New York, 111 or. ISBN 9781461409175..
  4. Ridpath, Ian. (2001). Stars and planets. (3rd ed. argitaraldia) Princeton University Press ISBN 0-691-08912-4. PMC 45895238. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  5. Barentine, John C.. (2016). The lost constellations : a history of obsolete, extinct, or forgotten star lore. ISBN 978-3-319-22795-5. PMC 926914920. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  6. (Ingelesez) Schaefer, Bradley E.. (2002-11). «The Latitude and Epoch for the Formation of the Southern Greek Constellations» Journal for the History of Astronomy 33 (4): 313–350.  doi:10.1177/002182860203300401. ISSN 0021-8286. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  7. «Star Tales – Ara» www.ianridpath.com (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  8. (Ingelesez) Star Maps.  doi:10.1007/978-1-4614-0917-5. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  9. «The zodiake of life written by the godly and zealous poet Marcellus Pallingenius stellatus, wherein are conteyned twelue bookes disclosing the haynous crymes [and wicked vices of our corrupt nature: and plainlye declaring the pleasaunt and perfit pathway vnto eternall lyfe, besides a numbre of digressions both pleasaunt [and] profitable, ; newly translated into Englishe verse by Barnabæ Googe.»] quod.lib.umich.edu (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  10. «AEEA (Activities of Exhibition and Education in Astronomy) 天文教育資訊網 2006 年 7 月 1 日» aeea.nmns.edu.tw (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  11. Cairns, Hugh. (2003). Dark sparklers : Yidumduma's Wardaman Aboriginal astronomy Northern Australia 2003. H.C. Cairns ISBN 0-9750908-0-1. PMC 1058008630. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  12. Wagman, Morton. (2003). Lost stars : lost, missing, and troublesome stars from the catalogues of Johannes Bayer, Nicholas-Louis de Lacaille, John Flamsteed, and sundry others. McDonald & Woodward Pub. Co ISBN 0-939923-78-5. PMC 52559096. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  13. Thompson, Mark. (2013). A down to earth guide to the cosmos. Bantam Press ISBN 978-0-593-07036-9. PMC 810947682. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  14. (Ingelesez) Medeiros, J. R. De; Udry, S.; Burki, G.; Mayor, M.. (2002-11-01). «A catalog of rotational and radial velocities for evolved stars - II. Ib supergiant stars» Astronomy & Astrophysics 395 (1): 97–98.  doi:10.1051/0004-6361:20021214. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  15. (Ingelesez) Leeuwen, F. van. (2007-11-01). «Validation of the new Hipparcos reduction» Astronomy & Astrophysics 474 (2): 653–664.  doi:10.1051/0004-6361:20078357. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  16. (Ingelesez) Heiter, U.; Jofré, P.; Gustafsson, B.; Korn, A. J.; Soubiran, C.; Thévenin, F.. (2015-10-01). «Gaia FGK benchmark stars: Effective temperatures and surface gravities» Astronomy & Astrophysics 582: A49.  doi:10.1051/0004-6361/201526319. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  17. «Beta Arae» stars.astro.illinois.edu (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  18. Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M.. (2010-10-12). «A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 410 (1): 190–200.  doi:10.1111/j.1365-2966.2010.17434.x. ISSN 0035-8711. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  19. (Ingelesez) Lefever, K.; Puls, J.; Aerts, C.. (2007-03-01). «Statistical properties of a sample of periodically variable B-type supergiants - Evidence for opacity-driven gravity-mode oscillations» Astronomy & Astrophysics 463 (3): 1093–1109.  doi:10.1051/0004-6361:20066038. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  20. (Ingelesez) Meilland, A.; Stee, P.; Vannier, M.; Millour, F.; Souza, A. Domiciano de; Malbet, F.; Martayan, C.; Paresce, F. et al.. (2007-03-01). «First direct detection of a Keplerian rotating disk around the Be star Arae using AMBER/VLTI» Astronomy & Astrophysics 464 (1): 59–71.  doi:10.1051/0004-6361:20064848. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  21. (Ingelesez) Meilland, A.; Stee, Ph; Chesneau, O.; Jones, C.. (2009-10-01). «VLTI/MIDI observations of 7 classical Be stars» Astronomy & Astrophysics 505 (2): 687–693.  doi:10.1051/0004-6361/200911960. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  22. (Ingelesez) Chesneau, O.; Meilland, A.; Rivinius, T.; Stee, Ph; Jankov, S.; Graser, U.; Herbst, T.; Janot-Pacheco, E. et al.. (2005-05-01). «First VLTI/MIDI observations of a Be star: Alfa Arae» Astronomy & Astrophysics 435 (1): 275–287.  doi:10.1051/0004-6361:20041954. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2022-10-03).
  23. «Zeta Arae» stars.astro.illinois.edu (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).
  24. Cruzalèbes, P.; Jorissen, A.; Rabbia, Y.; Sacuto, S.; Chiavassa, A.; Pasquato, E.; Plez, B.; Eriksson, K. et al.. (2013-07-03). «Fundamental parameters of 16 late-type stars derived from their angular diameter measured with VLTI/AMBER★» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 434 (1): 437–450.  doi:10.1093/mnras/stt1037. ISSN 0035-8711. (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).
  25. Shaya, Ed J.; Olling, Rob P.. (2011-01-01). «VERY WIDE BINARIES AND OTHER COMOVING STELLAR COMPANIONS: A BAYESIAN ANALYSIS OF THE HIPPARCOS CATALOGUE» The Astrophysical Journal Supplement Series 192 (1): 2.  doi:10.1088/0067-0049/192/1/2. ISSN 0067-0049. (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).
  26. (Ingelesez) Silva, L. da; Girardi, L.; Pasquini, L.; Setiawan, J.; Lühe, O. von der; Medeiros, J. R. de; Hatzes, A.; Döllinger, M. P. et al.. (2006-11-01). «Basic physical parameters of a selected sample of evolved stars» Astronomy & Astrophysics 458 (2): 609–623.  doi:10.1051/0004-6361:20065105. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).
  27. Jofré, E.; Petrucci, R.; Saffe, C.; Saker, L.; Artur de la Villarmois, E.; Chavero, C.; Gómez, M.; Mauas, P. J. D.. (2015-02-01). «Stellar parameters and chemical abundances of 223 evolved stars with and without planets» Astronomy and Astrophysics 574: A50.  doi:10.1051/0004-6361/201424474. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).
  28. (Ingelesez) Setiawan, J.; Pasquini, L.; Silva, L. da; Hatzes, A. P.; Lühe, O. von der; Girardi, L.; Medeiros, J. R. de; Guenther, E.. (2004-07-01). «Precise radial velocity measurements of G and K giants - Multiple systems and variability trend along the Red Giant Branch» Astronomy & Astrophysics 421 (1): 241–254.  doi:10.1051/0004-6361:20041042-1. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).
  29. «GX 339-4» simbad.u-strasbg.fr (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).
  30. (Ingelesez) Hynes, R. I.; Steeghs, D.; Casares, J.; Charles, P. A.; O'Brien, K.. (2003-02-01). «Dynamical Evidence for a Black Hole in GX 339−4» The Astrophysical Journal 583 (2): L95–L98.  doi:10.1086/368108. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).
  31. Bagnall, Philip M.. (2012). The star atlas companion : what you need to know about the constellations. Springer ISBN 978-1-4614-0830-7. PMC 794225463. (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).
  32. (Ingelesez) Pepe, F.; Correia, A. C. M.; Mayor, M.; Tamuz, O.; Couetdic, J.; Benz, W.; Bertaux, J.-L.; Bouchy, F. et al.. (2007-02-01). «The HARPS search for southern extra-solar planets - VIII. μ Arae, a system with four planets» Astronomy & Astrophysics 462 (2): 769–776.  doi:10.1051/0004-6361:20066194. ISSN 0004-6361. (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).
  33. (Ingelesez) Arriagada, Pamela; Butler, R. Paul; Minniti, Dante; López-Morales, Mercedes; Shectman, Stephen A.; Adams, Fred C.; Boss, Alan P.; Chambers, John E.. (2010-02-23). «FIVE LONG-PERIOD EXTRASOLAR PLANETS IN ECCENTRIC ORBITS FROM THE MAGELLAN PLANET SEARCH PROGRAM» The Astrophysical Journal 711 (2): 1229–1235.  doi:10.1088/0004-637x/711/2/1229. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).
  34. Dunlop, Storm. (2005). Collins atlas of the night sky. Collins ISBN 0-00-717223-0. PMC 56759447. (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).
  35. (Ingelesez) Arévalo, Aura de Las Estrellas Ramírez. (2018-07-12). The Red Supergiants in the Supermassive Stellar Cluster Westerlund 1. Universidade de São Paulo  doi:10.11606/d.14.2019.tde-12092018-161841. (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).
  36. (Ingelesez) Fok, Thomas K. T.; Nakashima, Jun-ichi; Yung, Bosco H. K.; Hsia, Chih-Hao; Deguchi, Shuji. (2012-11-05). «MASER OBSERVATIONS OF WESTERLUND 1 AND COMPREHENSIVE CONSIDERATIONS ON MASER PROPERTIES OF RED SUPERGIANTS ASSOCIATED WITH MASSIVE CLUSTERS» The Astrophysical Journal 760 (1): 65.  doi:10.1088/0004-637x/760/1/65. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2022-10-04).

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.