Apollo programa

1960ko udan, Mercury proiektuari jarraipena emango zion programa baten beharra ikusi zuen Eisenhower-en administrazioak. Helburu nagusia espaziora astronauta bakarra bidaltzeko gaitasuna izatetik, hiru astronauta bidaltzekora pasatzea zen. Apollo izena ipini zioten programari, Grezia Klasikoko argiaren, musikaren eta Eguzkiaren jainkoaren omenez.

1960ko uztailean, espazio-ontziak izan beharko zituen ezaugarriak aurkeztu zituen NASAko Hugh L. Dryden-ek, eta, urte bereko abuztuan, bideragarritasun-planen lehiaketa hasi zuten hiru enpresa pribatuk: General Dynamics/Convair-ek, General Electric-ek eta Glenn L. Martin Company-k. Hala ere, NASAk bere kasa espazio-ontziaren diseinuan lanean jarraitu zuen, Maxime Faget ingeniariaren zuzendaritzapean.[1]

1960ko azaroan, John F. Kennedy bihurtu zen Ameriketako Estatu Batuetako presidente. Kennedy-ren hauteskunde-kanpaina Sobietar Batasuna espazio-ikerkuntzan eta misil-defentsaren garapenean gainditzeko beharrean oinarritu zuen. Bere eta beste hainbat senatariren ustetan, Eisenhower-en gobernuaren utzikeriaren ondorioz, misil-kopuruaren arteko alde handia zegoen bi superpotentzien artean.[2] Horrez gain, Kennedy-rentzat teknologia aeroespaziala herrialdearen izen onaren erakusgarria zen. Hitzak hitz, hasieran behintzat ez zuen erabaki garrantzitsurik hartu Apollo programa bultzatzeko.[3]

Kennedy Ilargira bidaia tripulatua bidaltzeko beharrizana azaltzen Kongresuan.

1961eko apirilaren 12an, ordea, Juri Gagarin kosmonauta sobietarra espaziora iritsi zen lehendabiziko pertsona bihurtu zen. Gertakizun horrek Ameriketako Estatu Batuak SESBen atzean gelditzen ari ziren ustea indartu zuen, eta presio politiko oso handia ezarri gobernuaren gainean. Kongresukide askok espazio-programa bultzatzeko talka-plan sendo bat eskatu zuten.[4] Maiatzaren 25ean, Kennedy-k Ameriketako Estatu Batuetako Kongresuan Ilargira espazio-bidaia tripulatua bidaltzeko asmoa aurkeztu zuen. Horrek, Apollo programaren helburu nagusi berria finkatu zuen.[5]

Kennedy-ren Kongresuko hitzartzearen garaian, estatubatuar bakarra iritsi zen espaziora; gainera, hilabete eskas lehenago. Horregatik, NASAren azpiegitura eta antolakuntzan jauzi handia egin zen Apollo programa aurrera eroateko.

Programaren zuzendaritza bilduko zen Espazio-ontzi Tripulatuen Zentroa (Manned Spacecraft Center, MSC) eraikitzeko lanak hasi zituzten, 1961eko irailean, Houstonen, lehenagoko instalazioak txiki geratuko zirela ikusita. Gainera, espazio-ontziekin irrati bidezko harremanerako Misioen Kontrolerako Zentroa ere bertan ezarriko zela erabaki zuten.[6] 1963ko irailean burutu zituzten eraikitze-lanak.

Horrez gain, ordura arte erabiltzen zuten Cañaveral lurmuturreko jaurtiketa-gunea ez zen nahikoa programa era egokian bideratzeko. Horregatik, 1961eko uztailean, iparralderago dagoen Merritt Island-en, Jaurtiketa-lanen Zentrua (Launch Operations Center, LOC) eraikitzea agindu zuten. Bertan, Jaurtiketen Kontrolerako Zentrua, 39 Jaurtiketa Gunea eta 3.700.000 metro kubikoko ibilgailuen muntaketarako eraikin bertikal bat eraikiko zituzten. 1962ko azaroan hasi ziren eraikitze-lanak, eta 1963ko irailean inauguratu zuten.

Apollo 15aren aginte- eta zerbitzu-modulua

Eite konikodun aginte-moduluaren helburu nagusia hiru astronautak aireratzetik Ilargi-orbitara eramatea eta, itzultzeko bidaian, ozeanoan itsasoratzea zen. Espazio-ontzia aldatuz joan zen Apollo programan zehar. Aginte-moduluak, ordea, aldaketa txiki batzuk soilik jasan zituen. Kanpoaldean bero-ezkutua zuen, kanpo-tenperaturetatik babesteko. Horrez gain, erreakzio-kontrol sistemako (Reaction Control System, RCS) eragileak zituen haren orientazioa eta atmosferarako sarrera-bidea kontrolatzeko. Halaber, jaitsiera-abiadura kontrolatzeko paraxutak zituen. Hauek ziren moduluak zituen dimentsioak: 3,48 m-ko altuera, 3,91 m-ko diametroa eta 5.560 kg-ko pisua.[7]

Zilindro formako zerbitzu-modulu batek laguntzen zion aginte-moduluari, erreakzioak kontrolatzeko propultsio-sistema baten eta propultsio-motor baten bidez. Zerbitzu-moduluak erregai-pila energia sortzeko sistema bat ere erabiltzen zuen, hidrogeno eta oxigeno likidozko erreaktiboekin. Etekin handiko S-banda antena erabiltzen zuen distantzia handiko komunikazioetarako. Zerbitzu-moduluaren dimentsioak ondorengoak ziren: 7,5 m-ko luzera eta 3,91 m-ko diametroa eta hasieran, 23.300 kg-ko pisua izango zuen. Baina, azkenean, gailu zientifiko batzuen gehikuntzarekin 24.000 kg-ko pisua izan zuen.[7]

North American Aviation enpresak lortu zuen aginte- eta zerbitzu-modulua eraikitzeko kontratua, baita Saturn V suziriaren bigarren etapa eraikitzearena ere. Hasierako diseinuan, aginte- eta zerbitzu-moduluak Ilargiko gainazaletik aireratu behar zuenez, bukaerako moduluarekin alderatuz, propultsio-motor indartsuagoa zeukan. Gainera, ez zuen ilargiratze-moduluarekin elkartzeko modurik. Hasierako diseinu hori probak egiteko besterik ez zen erabili.

Apollo 11aren ilargiratze-modulua Ilargian, Neil Amstrongen argazkia

Apollo ilargiratze-moduluak Ilargi-orbitatik bi astronauta Ilargiraino eramatea eta berriro orbitara itzultzea zuen helburu. Modulua ez zegoen Lurreko atmosferan zehar bidaiatzeko diseinatuta, ezta Lurrera itzultzeko ere. Horregatik, fuselajea ez zen inolako aerodinamikako printzipiorekin diseinatu. Horrez gain, bi motor desberdin zituen beheratze- eta igoaldi-faseetarako.

Beheratze-faserako moduluak beheratze-propultsatzaileak, astronautek Ilargiaren gainazalean kontsumitu beharrekoak eta gainazala esploratzeko ekipamendua zituen. Igoaldi-faserako moduluak, berriz, kabina, igoera-propultsatzaileak eta erreakzio-kontrol sistema zituen. Hasierako ilargiratze-moduluak 15.100 kg-ko pisua zuen, eta, Ilargi gainazalean hogeita hamalau ordu egoteko diseinatuta zegoen. Aurrerago erabili zenak 16.400 kg-ko pisua eta hiru egun baino gehiago egoteko aukera ematen zuen.[7]

Ilargiratze-moduluaren eraikuntza Grumman Aircraft Engineering Corporation enpresari egokitu zitzaion, eta proiektuaren zuzendaria Thomas J. Kelly izan zen.[8]

Apollo programarako, Mercury programan jaurtiketarako garatu zen ihes-sistemaren antzeko diseinua egitea erabaki zen. Horretarako, Mercury programan erabilitako Little Joe suziria oinarritzat hartuz, Little Joe II suziria diseinatu zen. Garapena General Dynamics eta Convair enpresen esku geratu zen.

Jaurtiketarako Estatu Batuetan sortu zuten lehenengo suziria izan zen. Hasieran, guztiz hornitu gabeko aginte- eta zerbitzu-modulua Lurraren inguruko orbita baxuetan orbitan jartzeko prestatu zuten. Lehenengo probak Cañaveral lurmuturreko LC-34 jaurtiketa-gunean egin zituzten. 1964 eta 1965 urteetan bost aginte- eta zerbitzu-modulu ipini zituzten orbitan. Azkenengo hiru probetan, Pegasus sateliteak ere eraman zituzten, mikro-meteoritoen eta horien inpaktuen kantitatea neurtzeko. [10]

1962ko irailean, lau aginte- eta zerbitzu-modulu tripulatu orbitan ipintzea erabaki zen, Gemini proiektuaren barruan. Dena den, ideia hau bertan behera geratu zen Saturn I suziriak zuen pisu muga zela-eta. Orduan, suziria garatzea erabaki zen, eta hartara, Saturn IB suziria diseinatu.

Apollo 11 misioan erabilitako Saturn V suziria

Saturn I suziriaren ondorengoa zen Saturn IBa. Igoerako bi etapa desberdinetarako, bi motor zeuzkan: 7.120 kN indarreko motorra eta 890 kN-ekoa. Saturn IB suziriak Lurreko orbita baxuetan 18.100 kg jartzeko gaitasuna zuen, depositua partzialki beteta zuen aginte- eta zerbitzu-moduluarentzat ala ilargiratze-moduluarentzat nahikoa zena.

Hiru etapako Saturn V suziria depositua beteta zuten aginte- eta zerbitzu-modulua eta ilargiratze-modulua Ilargira bidaltzeko diseinatu zen. Ondorengo dimentsioak zituen: 10,1 metroko diametroa, 110,6 metroko altuera eta 43.900 kg-ko karga (geroago 47.000 kg-ra hedatu zen). Saturn IBko bigarren etapako motorraren bertsio egonkorragoa erabili zen Saturn V suziriaren hirugarren etaparako.[11]

Tripulatu gabeko Apollo misioetako jaurtiketen irudiak.

Lehenengo hegaldiek aginte- eta zerbitzu-modulu eta bero-ezkutu berriak probatzeko helburua zuten. 1966ko otsailaren 26an, AS-201 misioa egin zen. LC-34 jaurtiketa-gunetik aginte- eta zerbitzu-modulu bat bidali zuten Saturn IB suziria erabiliz. 492,1 kilometroko altuerara iritsi zen eta Ozeano Atlantikoan jaso zuten.[12] Bigarren jaurtiketa bat egin zuten urte bereko abuztuaren 25ean, AS-202 misioa, eta 1.429 kilometroko altuerara heldu zen espazio-ontzia. Ozeano Barean berreskuratu zuten.[13]

Hirugarren proba-hegaldi bat ere egin zuten, AS-203a. AS-202 baino pixka bat lehenago izan zen, 1966ko uztailaren 5ean. Apollo espazio-ontzia oraindik prest ez zegoelako egin zen lehenago. Gerora Saturn V-ean erabiliko ziren suziriaren atal batzuk probatzea zen bere helburua. Hegaldia arrakastatsua izan zen.[14]

Bi hegaldi tripulatutarako prestaketak hasi zituzten, orduan: AS-204 eta AS-205. Hiru astronautarako gaitasuna zeukan Apollo espazio-ontziak eta ondorengoak izango ziren eskifaiaren postuak: Aginte Pilotua, Pilotu Seniorra eta Pilotua.[15] Gemini espazio-jantziaren aldaera bat eramango zuten astronautek.[16] Azkenean, AS-205 misioa bertan behera uztea erabaki zuten, AS-204 misioaren berdina izango zela eta informazio osagarririk emango ez zuela iritzita.[17]

Gus Grissom, Ed White eta Roger Chaffee aukeratu zituzten AS-204 misiorako. Euren hegaldiari Apollo 1 izena ipintzea erabaki zuten, lehen hegaldi tripulatua izango zelako, garrantzi handiagoa emateko eta fokua hegaldiarengan ipintzeko. Astronautek espazio-ontzi probak eta entrenamenduak egin zituzten Espazio-ontzi Tripulatuen Zentroan (Manned Spacecraft Center, MSC). 1967ko urtarrilean jaurtiketa-proba egitea erabaki zuten. Proba horretan atzerako kontaketa simulatuko zuten eta suziriaren atal batzuk ondo zebiltzan ikusi. Lehen proba ondo ateraz gero, beste bat egingo zuten otsailean, zorrotzagoa eta suziria eta espazio-ontzia erregaiz hornituta.[18]

Apollo 1eko kabina, suaren ondoren.

Urtarrilaren 27ko goizean hasi zuten lehenengo proba. Hasieratik arazoak izan zituzten. Lehenbizi, eskifaiak usain arraroa sumatu zuen espazio-jantzietan. Horregatik, ateak ixtea pixka bat atzeratu zen. Benetako arazoa atzerako kontaketan heldu zen, ordea. Komunikazio-arazoak gertatu ziren atzerako kontaketa hasi zenean, eta gelditu egin zuten. Geldialdian, arazo elektriko batek sua piztu zuen kabinan, eta, %100eko oxigeno-atmosfera zuenez, oso arin zabaldu zen. Presioaren eraginez, kabinaren horma bat apurtu eta sua kanpora zabaldu zen, jaurtiketa-plataformaraino, hain zuzen. Erreskate-saiakera guztiak zapuztu zituen suak. Hiru astronautak itota hil ziren, kanpotik atea zabaldu zutenerako.[18]

NASAk istripua aztertzeko ikerketa-batzordea sortu zuen, Kongresuak gidatuko zuena. Istripuaren errua norena zen adieraztea oso konplexua zela iritzita, aginte-moduluaren diseinuan, kalitatean eta kontrolean akatsak egon zirela ondorioztatu zuten. Programako arduradun batzuk aldatu egin zituzten, hala nola aginte-moduluaren programaren arduraduna eta Apollo Espazio-ontziaren Programa Idazkaritza-arduraduna (Apollo Spacecraft Program Office, ASPO).[19]

Horrez gain, espazio-ontziaren hurrengo bertsioan (Block II deiturikoan) aldaketak egin zituzten. Hasteko, kabinako atmosfera oxigeno hutsezkoa izatetik nitrogenozkoa eta oxigenozkoa izatera pasatu zen.[20] Halaber, kabina eta espazio-jantzien materialak aldatu egin zituzten, sukoiak izan ez zitezen. Atea ere aldatu zuten, irekitzeko errazagoa izan zedin.[20]

Zenbait Apollo programako espazio-hegaldi tripulaturen intsigniak.

1967ko irailean, Ilargirako misio tripulatura arteko plana onartu zuen NASAk. Misio-sekuentzia bat zenez, misio batetik hurrengora pasatzeko aurrekoa modu arrakastatsuan egin behar zen. Beraz, misio bakoitzean ez zekiten zenbat saiakera egingo zituzten. Erabaki zuten Apollo 4 izatea sekuentziako lehen misioa eta handik jarraitzea. Misio kontaketan, Apollo programako lehen tripulatu gabeko hiru misioak hartu zituzten kontuan. Hala ere, erabaki zuten hildako astronautekiko errespetuz eta euren alargunen nahiei erreparatuz, euren misioak Apollo 1 izena manten zezala.[21][22]

Misio bakoitzari letra bat esleitu zioten, esan bezala, ez baitzekiten zenbat saiakera beharko zituzten hurrengora pasatzeko. Ondorengoak ziren misioak:

A - Saturn V suziria baliozkotzea.

B - Saturn IB suziriaz jaurtita Ilargiratze-modulua baliozkotzea.

C - Aginte- eta zerbitzu-modulu tripulatua Lurraren orbitan ipintzea, Saturn IB suziriaren bidez.

D - Aginte- eta zerbitzu-moduluaren eta Ilargiratze-moduluaren hegaldi tripulatua egitea.

E - Aginte- eta zerbitzu-modulu eta ilargiratze-modulu tripulatuak Lurraren orbitan ipintzea.

F - Lehenengo Ilargi-misioa egitea, baina astronautarik ilargiratu gabe.

G - Lehen Ilargi-misio tripulatua egitea.

Horien segidan, H, I eta J misioak ere bazeuden, Ilargiaren ikerkuntzan sakontzen zutenak.[21]

1967ko azaroaren 9an, Apollo 4 misioak bete zuen A helburua. Hurrengo urteko urtarrilaren 22an B misioa bete zen, Apollo 5 hegaldian.[23] Hala ere, arazo batzuk izan ziren Ilargiratze-moduluan. Proba ez errepikatzea erabaki zuten, baina. Apollo 6 misioak eman zion jarraipena sekuentziari, 1968ko apirilaren 4ean. Pogo efektuagatik kalteak jasan zituen suziriak. Kalteek ez zuten eragin porrotik. Misioko kontrolatzaileak gai izan ziren irtenbide bat aurkitzeko eta, espazio-ontziaren beraren motorra erabiliz, misioa burutzeko. Orduan, Saturn Va prest zegoela eta beste tripulatu gabeko probarik ez egitea ebatzi zuten.[24]

1968ko urriaren 11n, Apollo 7 misioa egin zen. Walter M. Schirra, Donn F. Eisele eta Walter Cunningham astronautak LC-34 jaurtiketa-gunetik bidali zituzten aginte- eta zerbitzu-moduluak probatzeko. Hamaika egunez egon ziren Lurraren orbitan. Arrakasta hutsa izan zen misioa.[25]

Apollo 8 misioa D helburua betetzeko pentsatua zegoen eta 1968ko abenduan egingo zen. Hala ere, udan argi geratu zen ilargiratze-modulua ez zela prest egongo data horretarako. Horregatik, Apollo Espazio-ontziaren Programa Idazkaritzako arduradun George Low-k proposatu zuen Saturn V suziri bat zuzenean Ilargiaren orbitara bidaltzea, beste aginte- eta zerbitzu- modulu bat Lurraren orbitan ipintzeko misio batean alferrik ez erabiltzeko. Gainera, 1968ko irailean, Sobietar Batasunak bi dortoka, euli eta zizare batzuk eta beste zenbait izaki bizidun jarri zituen Ilargiaren orbitan, eta, kosmonautak laster bidaliko zituela aurreikus zitekeen.[26] Erabaki bihurtu zuten, orduan, proposamena. 1968ko abenduaren 21ean, Frank Borman eta Jim Lovell, Gemini proiektuko beteranoak, eta William Anders hasiberria hogei orduz egon ziren Ilargiaren orbitan. Telebistarako Ilargi-gainazaleko irudiak grabatu eta bidali zituzten.[27]

Hurrengo urteko martxoan, Apollo 9 misioan, ilargiratze-modulua ondo zebilela segurtatu zuten. Halaber, gerora Ilargian erabiliko zuten espazio-jantzia probatu zuen Russell L. Schweickart astronautak, ilargiratze-modulutik irten zenean.[28] F helburua, berriz, 1969ko maiatzean konplitu zuten Thomas P. Stafford, John Young eta Eugene Cernan astronauta beteranoek. Ilargiaren gainazaletik 15 kilometrora eraman zuten ilargiratze-modulua.[29]

Apollo 11ko eskifaia. Ezkerretik eskuinera: Neil Armstrong, Michael Collins eta Buzz Aldrin.

G helburua Apollo 11 espazio-hegaldian bete zuten, espazio-programa osoko misio sonatuenean. 1969ko uztailaren 16an jaurti zituzten. Neil Armstrong, Michael Collins eta Buzz Aldrin astronautek osatu zuten eskifaia. Armstrong eta Aldrin Lasaitasunaren Itsasoan ilargiratu ziren uztailaren 20an; Collinsek orbitan jarraitu zuen. 21 orduz egon ziren Ilargiaren gainazalean.[28] Horietako 2 ilargiratze-moduluaren kanpoan pasa zituzten, ibiltzen, argazkiak ateratzen, materialen laginak hartzen eta ikerketa-gailuak martxan jartzen. Prozesu osoaren zuri-beltzezko telebista-emankizuna egin zuten. Uztailaren 24an itzuli ziren hiru astronautak Lurrera.[30]

Espazio-programaren helburu nagusia bete zuten arren, misio gehiago egin zituzten. Apollo 12 misioan, 1969ko azaroan, Charles "Pete" Conrad eta Alan L. Bean astronautak ilargiratu egin ziren, Ekaitzen Ozeanoan. Koloretan grabatzen zuen kamera eraman zuten, baina hondatu egin zen ezer grabatu orduko.[28]

1970eko apirilean, Jim Lovell, Jack Swigert, eta Fred Haise jaurti zituzten Apollo 13an. Bigarren egunean, baina, oxigeno-tanga batek eztanda egin zuen eta zerbitzu-modulua hondatu zuen. Hartara, ilargiratze-modulua erabili behar izan zuten Lurrera itzultzeko, salbamendu-kapsula gisa.[31] Oxigeno-tanga birdiseinatu, eta handik aurrera horrelako bi eramatea erabaki zuten.[32]

1971ko otsailean, Apollo 14an, Alan Shepard-ek, Stuart Roosa-k eta Edgar Mitchell-ek misioa errepikatu zuten, era arrakastatsuan, oraingoan. Hogeita hamahiru orduz egon ziren gainazalean, horietako bederatzi modulutik kanpo. Ordura arteko denbora luzeena izan zen.[33][34]

Beste hiru misio egin ziren, Apollo 15, Apollo 16 eta, azkena, Apollo 17. Hiru horietan Lunar Roving Vehicle ibilgailua eraman eta erabili zen, mugitzen eta laginak biltzen laguntzen zuena. Ikerketa izan zen azken misioen helburua.[35][36][37]

Earthrise (William Anders)

Apollo programak teknologiaren hainbat arlo garatu zituen eta 2015 urterako 1.800 produktu deribaturen sortzea eragin zuen.[46] Aginte-moduluan eta ilargiratze-moduluan erabilitako nabigazio ordenagailua zirkuitu integratuen hasierako ikerketen sustatzailea izan zen. 1963 urterako, Apollo AEBetako zirkuitu integratuen produkzioaren %60 erabiltzen ari zen.

Apollo programarako beharrezko teknologia eta teknikak Gemini proiektuari esker garatu ziren.[47]

Apollo 8ko eskifaiak, Lurrerako itzuleran, Lurraren eta Ilargiaren lehenengo zuzeneko irudiak eta Genesis liburuko kreazio istorioa errezitala bidali zituen, 1968ko gabon gauean.[48] Kalkuluen arabera, gabon gaueko emankizuna munduko populazioaren laurdenak ikusi zuen,[49] eta Apollo 11ren zuzeneko Ilargi-paseoa munduko populazioaren bostenak ikusi zuen.[50]

The Blue Marble (Apollo 17tik)

Apollo programak mugimendu ekologistetan ere eragina izan zuen 1970eko hamarkadan, astronautek egindako argazkien ondorioz. Argazki horien artean ezagunenetakoak dira: Earthrise, Wiliam Anders-ek egina, eta The Blue Marble, Apollo 17ko astronautek egina. Azken hori ikur ekologista bilakatu zen, Lurraren hauskortasunaren, ahultasunaren eta espazio zabaleko isolamenduaren irudikapen gisa.[51]

The Economisten arabera, Apollo programak Sobietar Batasunari espazioko lasterketan irabazteko Kennedy presidentearen helburua lortu zuen, merkatu-librearen nagusitasuna frogatuz. Argitalpenak ironikoki argitzen zuenez, helburua lortzeko, programak sekulako baliabide publikoen bultzada behar izan zuen.[52]

Apollo 11ren 2009ko 40. urteurrena baino lehenago, NASA Ilargi-paseoaren zuzeneko emankizunaren bideokasete originalak bilatzen saiatu zen. Hiru urteko bilaketa sakon baten ondoren, ez zituzten agertu. Horregatik, kaseteak ezabatuak izan zirela ondorioztatu zuten. Ikusteko egoera onenean zegoen telebista-emankizuna digitalki birmasterizatutako bertsio berri batean argitaratu zen.[53]