Antzinaroko musika

Antzinaroko musika Antzinaroan egindako musika da, bai eta Historiaurrean egindakoa ere (antropologiak frogatua baitu musika gizakiok berezkoa dugula). Nahiz eta zenbait arok idatzizko lekukotasunak utzi dizkiguten, beste batzuetatik material kulturalarekin lotutako ondareak bakarrik (musika tresnak) iritsi zaizkigu.

Musika ikasle eta irakasle bat ontzi etruriar batean.

Antzinaroko musika ez dugu antigoaleko musika kontzeptuarekin nahasi behar, azken hori musika klasikoa izendatzeko beste modu bat baita (zehazkiago esanda, XVIII. mendearen aurretiko musika, Mendebaldeko Europara mugatua).

Musika historiaurrean

Gizakiok Lurrean existitzen garenetik, musika-adierazpen asko egon dira, komunikatzeko eta sentimenduak adierazteko dugun beharraren ondorioz. Musika tresnak sortu baino lehen ere egiten zen musika, abestuz, txaloka edota objektuak joz. Antropologiak giza-espeziearen eta musikaren arteko harreman estua frogatu du. Interpretazio tradizional batzuen arabera, naturaz gaindiko kontzeptuari lotutako jarduera intelektual zenbaiten barruan sortu zen musika, hau da, sinesteen helburu magiko edo erlijiosoarekin); gaur egun, aldiz, ugalketa-errituekin eta auzolanarekin erlazionatzen da.[1] Lehen abesti horiek errepikapen ugariren bitartez egiten bide ziren, edo esparru melodiko oso mugatua zuten, ahozko hizkuntzatik oso gertukoa. Hieroglifo batzuetan musika hizkuntza halako baten aztarnak gorde dira, soinuaren igoera eta jaitsiera eskuko hatzekin adierazten dutenak.

Ebidentzia gutxi daude, baina daudenek Historiaurrean jada zenbait “musika tresna” existitzen zirela adierazten dute. Gure arbasoena bezalako bizimodua gaur egunera arte mantendu duten herri ia guztien abesti eta dantzetako erritmoak ikusi besterik ez dugu. Harraskagailu edo karrakailuak dira horren adibide: modu sinpleenetako bat da soinuak sortzeko, zerbait kolpeka jotzearekin edo soinuak ahotsaren bidez sortzearekin batera. Karrakailu edo harraskagailuak objektu oso ezagunak dira eta mundu osoan zehar daude sakabanaturik. Oso sinplea denez, pentsatzekoa da asmatu zen lehenetariko musika tresna bat dela.

Harraskagailu edo karrakailuak koska paraleloak dituzten hezur txikiak dira, beste tresna batez igurtzitzean (zur edo ziri batez, esaterako) soinuak sortzen dituztenak. Schulen-en (Belgikako iparraldean) karrakailu bat topatu zen, 40.000 eta 50.000 urte artekoa, halako marka batzuk zituena, eta baztertu egin da marka horiek animalia batek eginak izatea.

Dena den, musikaren historiografiarako garrantzi handia duen aurkikuntza berri bat egin da: 2009an Geibenklösterle-ko haitzulo batean, Alemanian, bi txirula aurkitu ziren Paleolitikoko aztarnategi batean, datazio-metodo berrien arabera duela 43.000 urtekoak direnak[2]; haietako bat mamut-letagin bateko boliaz egina dago eta bestea sai arre baten erradio hezurraz. Gizakiaren lehen musika-tresnetarikoak direla esan liteke. Jada garai hartan musika sormen-jarduera gisa existitzeak berak ematen digu aditzera norainoko garapen sinbolikoa eta gizarte-kohesioa zuten gizaki-talde ehiztari eta biltzaile primitibo haiek.

Oso antzinakoak, Erdi Paleolitokoak diren objektu batzuk aurkitu dira txirulen antzera zuloak dituztenak, baina txirulak ez zirela frogatu dute ikerketek, kasu horietan bai agertzen direlako animalien hortz-markak. Oso zalantzazkoa da Neanderthalen gaitasun sinbolikoa, baina utzi dizkiguten aztarna batzuk ikusirik, galdetzekoa da zenbateraino ez ote ziren gai gaur musika deitzen duguna sortzeko. Izan ere, baliteke gizakiek animalien falangeetan eginiko zuloak (Prolom III aztarnategia, Krimean) hezur-muina ateratzeko egin izana, baina baita txilibituak sortzeko ere. Alegia, honetaz guztiaz iritzi ondo oinarritu bat esatea ez da erraza, eta aldeko eta aurkako iritziak daude, nolanahi ere. Gainera, txilibituak izanda ere, baliteke helburu praktikoren bat zuten soinuak egiteko izatea: hegaztiak erakartzeko, adibidez, edota abisatzeko edo animaliaren bat imitatzeko.

Goi Paleolitoan egoera guztiz aldatzen da: harraskagailuen existentziaren frogak guztiz argiak dira (horren adibide izanik Pekárna koban (Moravian) aurkitutakoa), eta Neolitoan ukaezinak, Ekialde Hurbilean zein Europan (Janakavo, Polonia). Frantziatik hasita Errusiaraino, hiru eta zazpi zulotxo bitarte dituzten txilibitu eta txirulak aurkitu dira, 20.000 eta 15.000 urte bitarteko adina dutenak, txori, hartz edo elur-oreinen hezurrez eginak. Hauetariko txilibitu batzuk grabatutako marrazkiekin apainduak daude.

Antzinaroa

Ekialde Hurbila

Musika-tresnen irudiak K.a. 2800. urtean edo lehenago agertu ziren Mesopotamiako artefaktuetan. K.a. 2000. urtetik aurrera, sumertar eta babiloniar kulturak musika-tresnen bi klase ezberdin delineatzen hasi ziren, lan-banaketaren eta eboluzioan zeuden klase-sistemaren ondorioz. Musika-tresna herrikoiak, sinpleak eta edonork erabiltzeko modukoak, ez ziren garatu eraginkortasunean eta trebetasunean oinarritutako garapen profesionaleko tresnetatik[3]. Hala ere, musika-tresna gutxi berreskuratu dira Mesopotamian. Aztertzaileek sumerieraz edo akadieraz idatzitako testu kuneiformeetan oinarritu izan behar dute, Mesopotamiako musika-tresnen historia goiztiarra berreraikitzeko. Tresna horiei izenak esleitzeko prozesua ere ez da erraza, ez baitago bereizketa argirik instrumentuen eta horiek deskribatzeko erabilitako hitzen artean[4].

Nahiz eta artista sumeriarrek eta babiloniarrek zeremoniarako tresnak baino ez irudikatu, historialariek Mesopotamia goiztiarrean erabilitako sei idiofono bereizi dituzte[5]: krosketa-mailuak, txaramelak, sistra, ezkilak, zinbaloak eta burrunak. Sistra modu nabarmenean irudikatzen da Amenhotep III.aren erliebe handi batean[6], eta interes berezikoak dira, antzeko diseinuak aurkitu baitira Tbilisi, Georgia eta Yaqui tribu estatubatuarraren artean[7]. Mesopotamiako biztanleek sokazko tresnak nahiago zituzten, estatua, plaka eta zigilu mesopotamikoetan ugariak baitira aipamenak. Askotariko harpa-motak irudikatzen dira, baita lirak eta luteak ere, harizko instrumentu modernoen aitzindari, biolina kasu[8].

Hilobi egiptoar bateko pintura zaharra, laute-jotzaileak irudikatzen dituena, 18. dinastia

K.a. 2700 baino lehen Egiptoko kulturak erabilitako musika-tresnek antz handia zuten Mesopotamiakoekin, eta, horren ondorioz, historialariek ondorioztatu zuten zibilizazioak elkarrekin harremanetan egon behar zutela. Sachsek dio Egiptok ez zuela sumertar kulturak ere ez zuen tresnarik. Hala ere, K.a. 2700erako, badirudi kultura-harremanak murriztu egin zirela; lira, Sumerren gailendu zen zeremonia-tresna, ez zen agertu Egipton beste 800 urtez.[9] K.a. 3000. urtean agertu ziren pitxer egiptoarretan txaramelak eta mailuak. Zibilizazioak sistra, flauta bertikalak, klarinete bikoitzak, harpa angeluar eta arkeatuak eta danbor batzuk ere erabili zituen[10].

Historia gutxi dago K.a. 2700 eta K.a. 1500 bitartean, Egipto (era berean, Babilonia) gerra- eta suntsipen-aldi luze batean sartu baitzen. Garai hartan, Kassitarrek Babiloniako inperioa suntsitu zuten Mesopotamian, eta Hiksoek Egiptoko Erdi Inperioa suntsitu zuten. Egiptoko faraoiek Asiako hego-mendebaldea K.a. 1500 inguruan konkistatu zutenean, Mesopotamiarekin eta Egiptoko musika-tresnekin izandako kultura-loturak berritu ziren, eta Asiako kulturen eragin handia islatu zuten[9]. Kultura-eragin berrien pean, Erresuma Berriko herria oboeak, tronpetak, lirak, luteak, kriskitinak eta txindatak erabiltzen hasi zen[11].

Mesopotamia eta Egipton ez bezala, musikari profesionalak ez ziren existitzen Israelen K.a. 2000 eta 1000 urte bitartean. Mesopotamiako eta Egiptoko musika-tresnen historia arte-irudikapenetan oinarritzen den bitartean, Israelgo kulturak irudikapen gutxi egin zituen. Beraz, ikerlariek konfiantza izan behar dute Bibliatik eta Talmudetik ateratako informazioan. Hebrear testuek Jubalekin lotutako bi tresna garrantzitsu aipatzen dituzte: ugaba (gaita) eta kinnor (lira)[12]. Garai hartako beste instrumentu batzuk tof (marko-danborra), pa'amon (kanpai txikiak), shofar eta tronpetaren antzekoa zen hasosra izan ziren[13].

K.a. XI. mendean Israelen monarkia bat sartu izanak lehen musikari profesionalei eragin zien musika-tresnen kopurua eta aniztasuna nabarmen handitzea[14]. Hala ere, instrumentuak identifikatu eta sailkatzea erronka handia da oraindik, interpretazio artistikorik ez dagoelako. Adibidez, diseinu zalantzagarriko tresna arkudunak zeuden, nevel eta asor izenekoak, baina arkeologiak eta etimologiak ezin dituzte argi definitu[15]. Bere A Survey of Musical Instruments liburuan, Sibyl Marcuse estatubatuar musikologoak proposatzen du nevela harpa bertikalaren antzekoa izan behar duela, nablarekin duen erlazioagatik, "harpa"rentzako feniziar terminoa[16].

Europa
Musika jotzen sinposio batean.

Grezian, Erroman eta Etrurian, musika-tresnen erabilerak eta garapenak kontraste handia egiten zuten kultura horiek arkitekturan eta eskulturan egindako lorpenekin[17]. Garai hartako musika-tresnak sinpleak ziren eta ia denak beste kultura batzuetatik inportatzen ziren. Lira zen musika-tresna nagusia, musikariek jainkoak ohoratzeko erabiltzen baitzituzten[18]. Greziarrek hainbat haize-instrumentu erabili zituzten, eta aulos (kanaberak) edo sirrinx (flautak) gisa sailkatu zituzten; harrezkero, idazketa grekoak kanaberaren produkzioaren eta jotzeko-teknikaren azterketa serioa islatzen du. Erromatarrek tibia izeneko kanaberazko tresnak erabili zituzten, ireki edo itxi zitezkeen alboko zuloak zituztenak, eta horrek malgutasun handiagoa ematen die jotzeko-moduei[19]. Eskualde horretan erabili ohi ziren beste tresna batzuk hauek izan ziren: Ekialdekotik eratorritako harpa bertikalak, Egiptoko diseinua zuten lauteak, zenbait hodi eta organo, eta txaramelak, batez ere emakumeek jotzen zituztenak[20].

Tintignacen aurkitutako Carnyx bat.

Burdin Aroko zeltei egotz dakiekeen tresna bat, carnyxa da, K. a. 300. urtean datatua dagoena. Tronpeta formako instrumentu luzanga bat da, kanpaiaren muturra brontzean zizelkatua duena, oihu egiten duen eta buruaren gainetik eusten den animali buru batekin; bertan putz egiten denean, carnyxak soinu larri eta zakar bat igortzen du; buruak, dar-dar egiten duenean, klaska egiten duen mingain bat ere badu; instrumentuaren asmoa, gudu-zelaian erabiltzea zen bere aurkariak beldurtzeko.[21][22]

Asia

Indiako zibilizazio goiztiarrek erabiltzen dituzten musika-tresnen ebidentzia ia ez da existitzen, eta horrek ezinezko egiten du inguruan bizi ziren munda eta dravidiar hizkuntzen hiztunei musika-tresnak modu fidagarrian esleitzea. Inguru horretako musika-tresnen historia K.a. 3000 inguruan sortu zen Indo bailarako zibilizazioarekin hasten da. Maraka-antzekoak eta txistuak dira indusketatan aurkitutako musika-tresnen ebidentzia fisiko bakarra. Buztinezko estatuatxo batek danborren erabilera adierazten du, eta Indus idazkeraren azterketak erakutsi du, halaber, Sumertar artefaktuetan irudikatutako harpa antzekoak izan zitzaketela. Aurkikuntza hori Indus Haraneko eta Sumerreko kulturek harreman kulturala izan zutelako zantzu handietako bat da[23]. Indiako musika-tresnen geroagoko garapenak Rigvedarekin edo himnoekin gertatu zen. Abesti horiek danborrak, maskorrekin egindako tronpetak, harpak eta flautak erabiltzen zituzten[24]. Gure garaiko lehen mendeetan erabiltzen ziren beste tresna garrantzitsu batzuk sugeak liluratzeko klarinete bikoitza, gaitak, barrilezko danborrak, flauta gurutzatuak eta lute laburrak izan ziren. Honela, Indiak ez zuen musika-tresna berezirik izan aro postklasikora arte[25].

Yi Zengeko markesaren Bianzhong monumentala, K.a. V. mende inguruan, Hubei

Zitarak bezalako musika-tresnak Txinako testuetan agertu ziren K.a. XII. mendearen inguruan, baita lehenago ere[26]. Lehen filosofo txinatarrak, hala nola Konfuzio (K.a. 551–479), Mentzio (K.a. 372 – 289) eta Lao Tzu, Txinan musika-tresnak garatzeko baliabideak eman zituzten, greziarren antzeko hurbilpen batekin. Txinatarrek uste zuten musika izaeraren eta komunitatearen funtsezko zati bat zela, eta musika-tresnak beren konposizio materialaren arabera sailkatzeko sistema bakar bat garatzen zuten[27].

Idiofonoak oso garrantzitsuak ziren musika txinatarrean, eta, beraz, hasierako musika-tresna gehienak idiofonoak ziren. Shang dinastiako poesiak aipatzen ditu kanpaiak, perkusioak, danborrak eta hezurrekin egindako flauta globularrak aipatzen ditu; azken hori arkeologoek induskatu eta kontserbatu dituzte[28]. Zhou dinastiak perkusio tresnak ikusi zituen, hala nola txaramelak, mokugyo (zurezko arraina) eta yu (zurezko tigrea). Haize-instrumentuak ere agertu ziren, hala nola flautak, gaitak eta aho-organoak[29]. Xiaoa (flauta bat) eta kultura askotan zehar hedatu diren beste instrumentu batzuk Txinan erabiltzen hasi ziren Han dinastiaren garaian eta ondoren[30].

Amerika

Erdialdeko Amerikako zibilizazioak sofistikazio-maila handi samarrera iritsi ziren K.o. XI. mendean, baina beste zibilizazio batzuetatik at geratu ziren musika-tresnen garapenean. Adibidez, ez zuten sokadun tresnarik; haren instrumentu guztiak idiofonoak, danborrak eta haize-instrumentuak ziren, hala nola flautak eta tronpetak. Horietatik, txirula bakarrik izan zen melodia bat sortzeko gai[31]. Hego Amerikako zibilizazioak, ordea, Peru, Kolonbia, Ekuador, Bolivia eta Txilen, ez ziren hain aurreratuak izan kulturalki, baina musikaren aldetik garapen handiagoa zuten. Garai hartako kultura hegoamerikarrek panen flautak erabiltzen zituzten, baita flauta, idiofono, danbor eta maskorrezko edo zurezko tronpeta motak ere[32].

Erreferentziak
  1. Marvin Harris Our Kind: who we are, where we came from, where we are going. New York: HarperCollins/Harper Perennial. 1990. ISBN 0-06-091990-6.; Juan Luis Arsuaga El collar del Neanderthal, El enigma de la esfinge.
  2. https://web.archive.org/web/20180405061015/http://wikimusiquita.wikispaces.com/Instrumentos+musicales
  3. Sachs 1940, 67 orr. .
  4. Sachs 1940, 68–69 orr. .
  5. Sachs 1940, 69 orr. .
  6. Remnant 1989, 168 orr. .
  7. Sachs 1940, 70 orr. .
  8. Sachs 1940, 82 orr. .
  9. Sachs 1940, 86 orr. .
  10. Rault 2000, 71 orr. .
  11. Sachs 1940, 98-104 orr. .
  12. Sachs 1940, 105 orr. .
  13. Sachs 1940, 108-113 orr. .
  14. Sachs 1940, 114 orr. .
  15. Sachs 1940, 116 orr. .
  16. Marcuse 1975, 385 orr. .
  17. Sachs 1940, 128 orr. .
  18. Sachs 1940, 129 orr. .
  19. Campbell, Greated & Myers 2004, 83 orr. .
  20. Sachs 1940, 149 orr. .
  21. (Ingelesez) History, Scottish; read, Archaeology 3 min. «Deskford carnyx» National Museums Scotland (Noiz kontsultatua: 2021-12-28).
  22. Carnyx - Caledonians, Picts and Romans - Scotland's History. .
  23. Sachs 1940, 151 orr. .
  24. Sachs 1940, 152 orr. .
  25. Sachs 1940, 161 orr. .
  26. Sachs 1940, 185 orr. .
  27. Sachs 1940, 162–164 orr. .
  28. Sachs 1940, 166 orr. .
  29. Sachs 1940, 178 orr. .
  30. Sachs 1940, 189 orr. .
  31. Sachs 1940, 192 orr. .
  32. Sachs 1940, 196–201 orr. .

Bibliografia

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.