Antonio Gramsci

1918-1920ko Turingo fabrika-batzarretan parte hartu zuen, baina sozialismoa ezartzeko ahalegin horiek, I. Mundu Gerra amaitu ostean, porrot egin zuten Italian. Alderdi Komunista sortu ondoren, diputatu hautatu zuten (1924) eta, sozialistekin batera, faxisten gorakada eragozten saiatu zen. 1926an, berriz, atxilotu egin zuten, eta bizitzako azken hamar urteak kartzelan eman zituen.

Bertan, marxismoari buruzko hainbat tesi eta ikuspegi kritiko landu zituen. Lettere dal carcere (Kartzelako gutunak euskaraz, Ekaitz Sirventek euskaratu eta Katakrak argitaletxeak argitaratutako liburua[1]), Quaderni dal carcere, Il materialismno storico e la filosofia de Benedetto Croce, Note sul Machiavelli, La politica e lo Stato moderno eta Letteratura e vita nazionale idatzi zituen, besteak beste, garai horretan. Bera izan zen materialismo historikoa gehien landu zuen Italiako pentsalaria. Kartzelako gutunetan azaltzen da, batez ere, Gramsciren gizatasun hunkigarriena.

Gobernu mota egokienen inguruan teorizatu eta idatzi zuen, nola lortu herriaren errepublika. Horretarako, Niccolo Macchiaveli irakurri zuen, besteak beste. Abiapuntuan, marxismoaren teoria klasikoei heldu zien, baina kartzelan zela sakondu egin zuen langile-mugimenduak boterea behin hartuta sortutako egituren kontraesanetan. Erakunde benetan demokratiko eta eraginkorrak nola sortu izan zuen kezka-iturri, eta auzitan jarri zuen azpiegiturak gizartearekiko zuen determinismoa. Alde horretatik, gizarte-azpiegiturak eta -gainegiturak elkar eragiten dutela nabarmendu zuen.

Ikusi zuen marxismoak boterea nola eskuratu teorizatu zuela, baina behin boterea hartuta, sozialismoak estatuak zuzendutako ekonomia bat sortu nahi zuela, eta langile-gehiengoa partaidetzatik baztertzen. Italian, hain zuzen, iraultzak ez zuen aurrera egin. Bere ustez, alderdiaren aginte horrek ez zituen gizarte zibiko edo sozialistak sortzen, herriarengandik bereizitako hezurdura artifizialak baizik. Jendea partaidetzatik baztertuz gero, haien identitateari eta naziotasunari eraso eginez gero, jendeak modu kontserbadorez eta sabotajez erantzungo omen zuen. Profetikoa izan zen geroko estatu sozialistek, baita sozialismo parlamentarioak ere, izandako patuaren inguruan.

Gramsciren baitan aurkitzen diren hiru elementu postmoderno adierazgarri dira deszentralizazioa, partaidetza aniztasunean eta herri-kulturaren errespetua.