Angolako Gerra Zibila

Angola Portugalen kolonia izan zen denbora luzez eta portugalen helburua Angola katolikoa eta laiko bat eraikitzea izan zen. Berlingo konferentziaren ondoren, 1884, Afrika Europako potentzia handienen artean banatua geratu zen eta Portugalek inbasio militarra hareagotu zuen eta horrela, lehenengo errepublika garaian, 1910-1926, Angola bertako kolonia bihurtu zuten. Garai honetan zehar errepublikak berak ordaindu zuen bertan egin nahi zen aldaketa. Gertakizuna ez ohikoa izan zen errepublikak indargabetu egiten baitzuen katolizismoa lehenengo erlijio bezala eta banaketa egiten baitzuen Estataren eta Elizaren artean. Horregatik, 1926an azkar hasi ziren herrialdea desbalorizatzen eta bertako historiogarfia ahazten, batez ere, momentu hau izan baitzen Errepublikaren faserik antiklerialena, baina hori ez zen Angola uzteko arrazoi izan.

Portugaldar kolono kopurua izugarri handitu zen.1900erako 10 mila ziren gutxi gorabehera eta 1950erako 80 mila. Hala ere, kolono gehienak ez ziren herrialdeko etxaldeen barruan bizi. Horren arrazoia Anolako ekonomia koloniala mineral eta nekazaritza baliabideetan, diamanteetan eta kafearen ustiapenekoa zelako zen eta hori beraientzako parasitarioa zen. Angolako biztanleek ateratzen zituzten irabaziak Portugalgo bitartekarien esku geratzen ziren.

Angolako biztanleriak mugimendu independentistak hasi zituzten bertako egoeraz nekatu baitziren eta aldaketak behar zirela ikusten zutelako beraien lurraldean. Hala ere, independentzia lortzea asko kostatu zitzaien eta Afrikako azkeneko herrialdea izan ziren independentzia lortzen. Gainera, horren ondoren jasan behar izan zuten gerra luzea eta gogorra izan zen.

Angolako lurrak oso baliagarriak izaten hasi ziren europarrentzak, portugesek bertako kostetan jarri zituztelako Indiatik Portugalera espeziak eramateko portuak eta holandarrak ere beren kolonia komertzialak El Cabon jarri zituztelako.

Lisboak finkapen komertzial horiek hartu zituen Berlingo Konferentzia eman zenean horrela Angolako eta Mozambikeko koloniak hartu nahi baitzituen, baita beste jabetza txikiago batzuk ere. Hasiera batean lusitainen helburua bi koloniak lur bitartez lotzea izan zen; hau ez zen ezer berria Britainia Handiaren intentzioa El Cabo eta Kairorekin bera izan baitzen, ferrokarrilaren bidez egin nahi zuena. Frantziak ere Dakar eta Yibuti lotzeko saiakera egin zuen. Baina, saiakera hauek guztiak ez gauzatzea lortu zuen alemaniar kantziler Otto von Bismarckek. Honek nahi zuena koloniak ahalik eta gehien banatzea izan zen, horrela babes gutxiago izan zezaten. Horrela potentziei soldadu gehiego mobilizatzea ere lortuko zuen Europatik, beste herrialde batzuetara zeintzuk ondoren, Gerra Handian, beren kontrarioak izango zirenak.

Lehen Mundu Gerra hasi baino lehen, alemaniarrak eta britainiarrak hizkutuko plan bat zuten Angola eta beste portuges eta belgiar jabetza batzuk gatazkarik gabe lortzeko. Horrela bi herrialdeak onuradunak izango ziren eta ez zuten zertan gerra kontinentera eramateko inolako arrazoirik izango. Gainera, Angola eta beste herrialdeei ez zien erakutsiko europarrak ez zeudela batuak.

Baina Portugal Entente Hirukoitzaren alde egin zuen eta bere jabetzak mantendu zituen Afrikan. Alemaniak kontrakoa egin zuen eta Versaillesko Itunean (1919) bere jabetzak gabe geratu zen. Jabetzen artean hego-mendebaldeko Afrika Alemana kendu zioten Alemaniari eta ondoren hori izan Bigarren Mundu Gerra hasteko arrazoietako bat.

Gatazkako ia hiru hamarkadetan zehar, lehiakideen indarrek aldaketa handiak izan zituzten. Hurrengo taulan, bando bakoitzak zituen borrokalarien kopurua agertzen da, bakoitza bere datarekin.

Klebelinen iraultzaren ondoren diktadura portugaldarra 1974ko apirilaren 25an bukatu zen. Momentu horretan ejertzito kolonialeko ofizialak, gerraz nekatuta zeudenak, Angolan, Mozambikeneta Bissau Guineako gerrekin ez jarraitzea erabaki zuten. Portugaldar gobernuarekin egin zituzten eljarrizketa irikiak hiru muguimendu printzipalekin egin ziren (MPLA, FNLA eta UNITA), honek 1975eko urtarrilaren 15ean, Angolan transizio garaia eta demokrazia aurrera eramateko nahia ekarri zuten, (Alvorreko ituna).

MPLAk herrialde sozialisten laguntza zuen, FNLAk Txinako Herri Errepublika eta Zairerekin harreman estuak zituen eta UNITAk Zambia eta Israelen laguntza zuen. Angolako independentziak ez zuen bakea ekarri, baizik eta kontinenteko gerrik luzeenaren hasiera eragin zuen. Independentzia ezarriko zen eguna baino lehen, hau da, 1975ko azaroaren 11 baino lehen, FNLAk eta MPLAk liskarrak izan zituzten, batez ere kapitalean, Luanda, MPLAren kontrolpean eta ejertzito kolonialaren laguntzarekin, komunistek dominatu zituzten.

Ejertzito bakoitzak atzerriko potentziengandik laguntza jaso zuten, gatazkari ikuspuntu internazionala emanez. MPLAk ekialdeko herrialdeen laguntza jaso zuen. Txinak FNLA lagundu zuen. Sobietar Errepublika Sozialisten Batasunak ez zuen hasieran MPLA lagundu etaAgostinho Netok Jugoslavian, Argelianeta gero Kuban bilatu behar izan zuen laguntza. Hala eta guztiz ere, Hegoafrika gatazka barruan sartu zen, bere beldurra  MPLAk gobernu komunista jarriko zuela baitzen, bere mugen ondoan; baina, SWAPOk jarritako gerrila gerra sahiestu nahi zuen, gerra honen bitartez errazagoa eta azkarragoa baitzen Pretoriaeta Namibiaerasotzea. Gobernu portugaldarrak kolonien kontrola mantendu zuen harreman onak zituelako hegoaldeko gobernu arrazistekin eta honek SWAPOren infiltratzea sahiesten zuten.

UNITAK Namibiarekin batera, mugako lur kopuru gehiena okupatzeko Hegoafrikaren laguntza jaso zuen. Hasiera batean, Hegoafrikako defentzarako indarrak alboko nazio batek ere berdindu ezin zuen boterea zeukaten, baina 1975 urtearen amaieran Kubako armada agertzean, botereak berdindu egin ziren. Honek Pretoria behartu zuen bere ekintzak mugatzera, tropa kubatarrik gabeko eremuetan, SWAPOren kokalekuen aurka eta MPLAren tropen aurka azkar erasotzera. Inbasioa 1975eko abuztuaren 9an hasi zen, eta Hegoafrikako erasoaldiak laster iritsi ziren herrialdearen ia erdira, bertan gelditzeko inolako zantzurik erakutsi gabe.

1974an Angolan iparraldetik sartu zen FNLAri babesa eman zion Zairek. FNLAk, gainera, Txinaren, portugaldar eta ingeles mertzenarioen eta berriro Hegoafrikako mertzenarioen laguntza izan zuen.

Kubak abuztutik aholkulariak bidali ditu MPLAra. Hegoafrikar inbasioak aholkulari horien sakrifizioa esan nahi zuen, eta Habanaez zegoen hori onartzeko prest. Hori saihesteko, 1975eko azaroan Kuba tropak Angolara bidaltzen hasi zen, nahiz eta SESB gatazkan esku hartzea babestearen aurka agertu. Moskuk ez zuen inoiz interesik izan Angolan, eta hasieran uko egin zion kubatarrei armekin eta garraioarekin laguntzeari. Jarrera hori aldatu egin zen SESBek ikusi zuenean Kubako tropek arrakasta zutela hegoafrikarren aurrean indartu zirenean. Orduan, Kubatik aireko garraioa bermatzen hasiko dira, baina 1975eko abendura arte ez zen SESB armak bidaltzen hasi.

Erregimen sozialisten esku-hartzeak, promendebaldarren aurreratzea gelditzea lortu zuen, ez bakarrik soldadu kantitateagatik, bai baina arma askoren leku aldaketagatik. MPLAk Luanda hiria eta kostaldeko eskualeak kontrolatzen zituen, Lobito eta Bengueladeiturez ezagunak. SWAPOk bertan zurekin lortu zuen, eta erasoaldiei ekitea; bakea sinatu arte etengo ez ziren erasoaldiak, gerora berea izango zen herrialde batean.

Hasiera batean, Ameriketako Estatu Batuek, FNLA soilik babestu zuten, baina ez zuen bi aldiz pentsatu UNITA ere babestea zatiketa gertatu zenean. Kasu honetan, laguntza edo babesa 1993ra arte mantendu zen.

Kubako soldaduak

Tropa kubatarrek berain ofentsibekin jarraitu zuten, MPLAren aurkako taldeak zokoratuz eta ia suntsituz. Mugimendu honek bere burua alderdi bakartzat aldarrikatu zuen, erregimeneko presidentetzat Agostinho Neto eregiz. Katangako 3000 errebelde gehiago beregana batzea lortu zuen.

Segituan hasi ziren Brasilgo errepublikarekin eta errepublika berriarekin harreman diplomatikoak. 1975ko azaroaren 6an Geiselek Agostinho Netoren gobernua zilegia zela baieztatu zuen, hau, Angolako independentea izan aurretik gertatu zen.

1976an Nazio Batuen Erakundeak MPLAren gobernua Angolako ordezkaritzat hartu zuten.

300.000 portugaldarrek Angola utzi zuten 1974 eta 1976 urteen artean eta horrek eragin handia izan zuen bertako ekonomian.

1977ko maiatzean, MPLAko talde batek, Nito Alvesek gidatu zituenak, estatu-kolpe bat eman zuten. Baina saiakera honek porrot egin zuen Agostinho Netoren eta Kubak emandako laguntzaren aurka. Horrela hasi zen errepresioa bertan. Urte honen amaieran, MPLA bere lehenengo kongresuarekin, alderdi Marxista-leninistatzat aldarrikatu zen. Baina, beren helburua eredu sozialista lortzea izango zela esan zuten, ez eredu komunista (azkenengoa Nito Alvesek aldarrikatu zuen).

Gerra 1976an bukatu zen. FNLA Zairen gorde zen eta UNITA Zambian eta Nambian, Hegoafrikaren laguntzarekin. Momentu honetan UNITAk 100 gizon baino gutxiago zituen. Halare, Mendebaldeko laguntzarekin, alderdia berriz bildu zen, eta horrela, gerra luze eta gogorra hasi zen MLPAren gobernuaren aurka. 1985an Estatu Batuearen eta Hegoafrikaren laguntza puntu gorenera iritsu zen, Ronald Reaganek Sabimbi jaso zuenean Estatu Batuetan Angolako estatu buru bezela. UNITA kontra marxista eta mendebaldekoen aldeko aurkeztu zen, baina bazituen sustrai erreginalak, batez ere, Ovimbunduren hegoldean eta Angola erdialdean.

Kubako tankea Luandako kaleetan

Agostinho Neto Moskun hil zen 1979ko irailaren 10an eta José Eduardo dos Santos jarri zuten bere ordezko. Netoren heriotza gaixotasun baten ondorio izan zen eta galdera ugari utzi zituen, askok pentsatzen baitzuten bere kontrakoekin akordio baten bila zebilela gatazka bukatzeko.

Hegoafrikaren eta UNITAren aurka

Hasieran, llaurogehigarren hamarkadan, hildakoen eta errefuxiatuen igoera oso nabarmena izan zen. Herrialdearen azpiegiturak suntsituta geratu ziren. Hegoafrikaren aurkako erasoak geldiezinak ziren. 1981eko abuztuan, “Smokeshell” erasoa bidali zen. Honek 15.000 soldadu, tanke, abioi.. erabiltzen zituen eta 200 kilometro aurreratu zen Cuneneko probintzian (herrialdearen hegoaldean dago). Hegoafrikar gobernuak bere inbasioak arrazoitu zituen esanez SWAPOren baseak suntsitu nahi zituela, hau da, Namibiako mugimendu indeoendentista gelditu nahi zuelako egin zuela. Alde batetik ez zuten gezurra esaten, baina erasoa UNITAren administrazio eremuan “eremu librea” sortzeko ere egin zen.

1984an Angolako eta Kubako indarrak FNLA erasotu zuten, hurrengo urtean UNITAren aurka izugarrizko erasoa bidali zen, Angolako ejertzituko 18 brigada eta ehundaka T-54ekin. Hauek Ochoa generalak Kubatarrak gidatu zituen. Cazombo harrapatu zuten eta UNITA atzeratzera behartu zuten. “Cuito Cuanavale”-ren guduaren ondoren, zeinak ez zuen irabazle argirik izan, bi zatiak irabazletzat hartu ziren eta honek bukaera 1988an izan zuen Nueva Yorkeko "Acuerdo trilateral"aren firmaren ondoren. Hemen Angolak, Hegoafrikak eta Kubak hartu zuten parte eta Namibiako independentzia aldarrikatu eta Hegoafrikak UNITA ez zuela gehiago lagunduko erabaki zuten. Angolak eta Kubak alde biko akordio firmatu zuten Kubako ejertzitoa erretiratzeko, zeintzuk 52.000 gizonekin kontatzen zuten.

1989an UNITA eta MPLAren arteko bake akordioak arrakasta izango zutela ziruditen, azken finean, gerrilen arteko itxialdiak gero eta handiagoak ziren.

Angolan nondik sartu ziren kokatzeko mapa

1990ko apirilaren bukaeran, Angolako gobernuak UNITA mugimenduarekin elkarrizketak berriro hasi zituela esan zuen, bitartean, erasoei etenaldia ematen hasi zitzaien. Hurrengo hilabetean, UNITAk José Eduardo Dos Santos estatu buru bezala onartu zuen. Urte bukaeran MPLAk erreforma demokratikoak hasiko zituela aitortu zuen. 1991ko maiatzaren 11an, gobernuak lege bat aldarrikatu zuen, zeinean, alderdi berriak sortzea baimentzen zuen eta bukaera ematen zion alderdi bakarra egoteari. Horrela administrazioko deszentralizazioa eman zen.

Gerran suntsitutako zubia

UNITA taldeko gudari ohien desmobilizazioa eta berintegrazioa 2005eko abenduan amaitu zen, ordurako 100.000 gudari desmobilizatuak zirelarik. 2007ko martxoan gobernuko 30.000 soldadu inguru desmobilizatuak zeuden. Guztira, soldadu eta errebeldeekin 300.000 borrokalari inguru desmobilizatuta zeuden, 1991ko bake itunetik. 2002 eta 2006 urteen artean 3000 ume armagabetuak izan ziren. Hala ere, 2010ean oraindik 13.000 errebelde ohi zeuden desmobilizazio eta berintegrazio prozesuan, bizitza zibilerako bidean.

1990 eta 2000 urteen artean UNITAko 100.000 partaide izaan ziren desmobiliztuak, eta hauen 350.000 senide.

Hala baina, bakea ez zen Angolara heldu UNITAk porrot egin arren. Izan ere, Cabindan FELC oraindik martxan zegoen, 2002an angolako 30.000 soldadu zeuden herrialdean.

Borroka luze honetan, bi bandoek herrialdeko baliabide naturalak lortzearren egin zuten borroka, beraien gerra finkatzeko. MPLAren gobernuak, kostako Petrolio esportazioak zituen bere menpe, UNITAk aldiz Diamanteen kontrabandoa. Anglakoa ez zen izan lehena odolezko diamanteen trafikoa gauzatu zuena, baina Liberiakok eta Sierra Leonako gerren mailan zegoen. Legez kanpoko diiamanteentzako jarduera garrantzitsua izanik, baita Afrikako beste latitude batzuetarako armen importaziorako ere. Kimberley prozesua izan zen UNITA eta beste gerrilla batzuen porrotaren arrazoi nagusia, diamanteen trafikoa mugatu zuena.

• John Stockwell (diciembre de 1990). The Praetorian Guard: The US Role In The New World Order. South End Press. ISBN 0-89608-395-0.
• John Stockwell (junio de 1984 (Reprint)). In Search of Enemies: A CIA Story. W W Norton & Co Inc. ISBN 0-393-00926-2.
• Schmid, Alex; Jongman, Albert (2005, original de 1988). Political Terrorism: A new guide to actors, authors, concepts, data bases, theories and literature. Amsterdam; New York: North-Holland; New Brunswick: Transaction Books. ISBN 9781412804691.
• Makau Mutua (2002). Human Rights: A Political and Cultural Critique. Filadelfia: University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-81223-653-8.
• Alexander Mayer-Rieckh & Pablo de Greiff (2007). Justice as Prevention: Vetting Public Employees in Transitional Societies. Nueva York: SSRC. ISBN 978-0-97907-721-0.
• Peter J. Schraeder (2004). African politics and society: a mosaic in transformation. Belmont: Thomson/Wadsworth. ISBN 978-0-53456-769-9.
• Roger Kibasomba (2003). "A Falling State: The Democratic Republic of Congo". Governing Insecurity: Democratic Control of Military and Security. Establishments in Transitional Democracies. Londres: Zed Books. Edición: Gavin Cawthra & Robin Luckham. ISBN 978-1-84277-149-5.