Andrea Mantegna

Paduako 1441eko dokumentu batean aipatzen da lehenengo aldiz Mantegnaren izena, pintura irakasle eta antzinako zaharkinen bildumatzaile Francesco Squarcioneren aprendiz gisa. Paduar pintore halaholako hura eta, batez ere, 1420tik aurrera Paduara beren estilo berria erakustera joan ziren florentziar pintore maisuak -Fra Filippo Lippi, Paolo Uccello, Andrea del Castagno eta, ororen gainetik, hamar urtez bizi izan baitzen Paduan, Donatello handia-, izan zituen bere estiloaren moldatzaile nagusiak. Dena den, jeinu goiztarra izan zen Mantegna.

Hamazazpi urte besterik ez zituela izenpetu zuen bere lehenengo agindua, berak bakarrik burutua: erretaula bat Paduako Santa Sofia elizan (XVII. mendean suntsitua). Bere arteak hamar bar urtean iritsi zuen heldutasuna, eta hurrengo berrogeita hamar urtean egin zuen guztian 1450-1460 hamarraldiko estiloari jarraitu zion funtsean.

Baratzeko otoitza (1458-1460, National Gallery, New York)

Garai hartako lanik baliotsuena Paduako Eremutarren elizako Ovetari kaperako freskoak ditu (1448-1455). Obra horretako margolanetan -bi fresko baizik ez dira gorde, Jasokundea eta San Kristobalen martirioa; gainerakoak Bigarren Mundu Gerran suntsitu ziren- Mantegnak agerian utzi zuen bere estiloaren gogortasuna, Erromako arkitektura klasikoan oinarritua, giza irudi irmo tinkoetan; estilo ikaragarria da, diseinuaren indarragatik eta xehetasunengatik, eta perspektibaren behetik gorako erabilera harrigarriagatik (fresko horietako batzuetan margolanaren behealdea bera baino beherago eta erdigunetik eskuinera aldaratua kokatu zuen ikuslearen ikuspuntua). Nabarmena du, halaber, hasiera-hasieratik, beste ezaugarri bat, Antzinateko gauza zaharrekiko arkeologoen adinako zaletasuna, Paduako unibertsitateko jakintsu humanistekin harremanetan izan zen seinale.

1457an hasi zuen bere beste maisulanetak obat, San Zenonen erretaula (San Zenon eliza, Verona). Nabarmena da lan honetan, kolorearen eta argiaren erabileran batez ere, veneziar pintoreen estiloa, Giovanni Belliniren eraginez beharbada, haren arreba Nicolosiarekin ezkondu baitzen Mantegna 1453an. Lan hau ataletan zatitu eta Frantziara eraman zuten 1797an Napoleonen osteek. Atal nagusiak -Ama Birjina eta Haurra eta bi santu taldeak- bere lekura itzuli ziren 1815ean, eta azpiko hiru taula txikiagoen tokian kopiak jarri ziren. Jatorrizkoak hiru museotan daude: National Galleryn (Baratzeko otoitza), Louvren (Gurutziltzatzea), eta New Yorkeko Historical Society-n (Pizkundea).

Kristo hila (1466, Brerako Pinakoteka, Milan)

1459an Mantuara joan zen, Luigi Gonzagak deitua, familiaren pintore ofizial gisa lan egitera. Garai hartako lehen lanak, baina, ez dira ongi ezagutzen. Mantegnak betidanik defendatu zuen bere independentzia (hain zuzen, askatasun ezak bultzatu zuen bere lehen maisuarengandik banatzera), eta Gonzagatarren gortean bidaiatzea eta besteren eskariak hartzea galarazi bazioten ere, 1466-1467 bitartean Florentzia eta Pisara joatea lortu zuen. Florentzian, berriz ere Donatello, Fra Filippo Lippi, Paolo Uccello eta Andrea del Castagnoren lanak ikusteko aukera izan zuen.

Handik urte batzuetara ezagutzen zaion lanik hoberena egiteko aukera eman zion Gonzaga familiaren laguntzak: Gonzagatarren Mantuako jauregiko Camera degli Sposi edo Senar-emazteen ganbera (1473-1474). Gelaren dekorazioa kanpora zabaldutako pabilioi bat bezala dago antolatua, non gorteko bizitzari buruzko pasarteak azaltzen baitira, pintatutako errezel lodi batzuen bestaldean bezala. Baina sabaia du gelako gauzarik aipagarriena, sabaiko erdiko begi moduko margolan harrigarria, zeru zabalaren ikuspegi fantastiko bat, non, artean sekula erabili gabeko perspektiba berezi baten bidez, baranda batetik begira ageri baitira pertsonaiak, mendean dutela areto guztia.

Garai hartako beste lan aipagarri bat San Sebastian (Kunsthistorisches Museum, Viena) du. Lan horretan, Piero della Francescak bere hainbat lanetan bezala, espazioari eta perspektibari buruzko kezkak erabili zituen laukitxo zuri-beltzeko zorua taularatzean.

Gonzagatarren babesean, Mategnak era askotako lanak egin zituen, margolanez gainera: tapiz diseinuak, kutxak, etab. Garai hartako margolanen artean aipagarriak ditu San Sebastian bat, Aigueperseko elizari emana Borbon baten ezkontzan (1481, gaur egun Louvren), hainbat erretratu, Andre Maria aingeru artean (Brerako pinakoteka, Milan), Tenpluko aurkezpena (Berlin-Dahlem), eta, guztietan ezagunena eta aditu batzuen ustez Mantegnaren lanik hoberena, Kristo hila (1480, Brerako pinakoteka, Milan), non azken muturreraino behartu baitzuen perspektibaren erabilera.

Parnaso (1497, Louvre, Paris)

Zesarren garaipena (1486 inguru, Hampton Court Palace, Ingalaterra) izeneko bederatzi mihiseko margolan sailak Mantegnaren artearen azkenaldia iragartzen du. Lan honetan antzinatea eta mundu klasikoa ohoratu nahi izan zituen, eta, ohi zuenaren kontra, ez zuen kolore hotzik erabili, margo baten tonu ezberdinen nahastura bat baizik.

1489an Erroman izan zen, Belvedereko kapera (gaur egun desagertua) dekoratzen, Inozentzio VIII.a aita santuak eskatuta. Hurrengo urtean Mantuara itzuli zenean, lan asko egin zituen Frantzisko Gonzaga eta Isabella d'Este printze-printzesa berrien eskariz: Marmiroloko etxearen dekorazioa; Madonna della Vittoria (1495, Louvre); Pala Trivulzio (1497, Castello Sforzesco, Milan).

Azkenaldi hartan, baina, Palazzo Ducaleko gela txiki bat dekoratzen eman zuen denbora gehiena. Gela horretan Italiako artista hoberenen lanak biltzen saiatu zen Isabella. Ordukoak ditu Parnaso (1497, Louvre) eta Trionfo della Virtù (1502, Louvre), besteak beste. Baina garai horretako lanik adierazgarrienak, kolore bakarrez eta fintasun eta zehaztasun harrigarriaz eginak, Bibliako zenbait pasartez egin zituen margolan miresgarriak dira, gaur egun hainbat museotan banatuak. Lan horietan harmonia osoa erakutsi zuen Pizkundeko ideiekiko, hizkuntza ametsezko bezain errealista baten bidez antzinateko mitoei buruzko zaletasuna gauzatu, eta zehaztasun eta neurri guztiz klasikoez irudi gogor lehorren ikuspegi zurruna eman zuen.