Amharera

Amharera[1] (amhareraz: አማርኛ, amarəñña) Etiopia ipar-erdialdeko hizkuntza da.

Amharera
አማርኛ
Datu orokorrak
Lurralde eremuaEtiopia, Israel, Ipar Amerika
Hiztunaklehen hizkuntza: 27 milioi
bigarren hizkuntza: 7-15 milioi gehiago
Rankinga55.a
OfizialtasunaEtiopia
AraugileaEz du
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
afroasiar hizkuntzak
Hizkuntza semitikoak
South Semitic (en) Itzuli
Ethiopian Semitic (en) Itzuli
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiaSOV hizkuntza, vowel harmony (en) Itzuli, adjective-noun (en) Itzuli, hizkuntza fusionatzailea, hizkuntza sintetikoa, postposizioa, azentua eta nominatibo-akusatibo hizkuntza
Denbora gramatikalakorainaldia, lehenaldia eta geroaldia
Genero gramatikalakgenero maskulinoa eta genero femeninoa
Alfabetoaetiopiar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1am
ISO 639-2amh
ISO 639-3amh
Ethnologueamh
Glottologamha1245
Wikipediaam
Linguasphere12-ACB-a
ASCL9214
IETFam

Herrialde hartako bost hizkuntza nazionaletako bat da, baina hizkuntzen artean mintzatuena denez estatuko hizkuntza ofiziala de facto. Landa eremuko herritarren eta hiritarren arteko lingua franca ere bada[2].

Hedadura

Hizkuntza semitikoen artean, bigarren mintzatuena da, arabieraren atzetik[3] eta hebreeraren aurretik. 32 milioi pertsonak dute ama hizkuntza eta 57 milioi pertsonetara iristen da kopurua bigarren hizkuntza gisa dutenak ere gehitzen bazaizkie[4].

Etiopian soilik ez, Etiopiatik kanpora bizi diren 2'7 milioi pertsonak ere hitzegiten dute, Egiptora, Israelera edo Suediara emigratu zuten etiopiarrak dira.

Eritrean ere hitz egiten da, Etiopiatik deportatu zituzten eritrearrek eramanda hain zuzen ere.

Rastafari askok amharera ikasten dute, hizkuntza sakratutzat jotzen baitute, jatorrizko lehena ere delakoan.

Idazkera

Ge'ez hizkuntzarenetik egokituriko abugida grafia-sistema darabil[5]. Ezkerretik eskumara idazten da. Ez da existitzen amhareratik latindar alfabetora itzultzeko sistema bakar bat.

Adibidea

Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsaleko 1. artikulua:

የሰው ፡ ልጅ ፡ ሁሉ ፡ ሲወለድ ፡ ነጻና ፡ በክብርና ፡ በመብትም ፡ እኩልነት ፡ ያለው ፡ ነው ፡ የተፈፕሮ ፡ የማስተዋልና ፡ ሕሊናው ፡ ስላለው ፡ አንዱ ፡ ሌላውን ፡ በወንድማማችነት ፡ መንፍስ ፡ መመልከት ፡ የገባዋል ።
Yäsäw leje hulu siwäläd näts'ana bäkəbrəna bämäbtəm əkulenät yaläw näw yätäfäpro yämastäwalenna həlinaw səlaläw andu lelawn bäwändmamačənät mänfəs mämälekät yägäbawal.

Anton Abadiaren hiztegia

Anton Abadia esploratzaile irlandar-euskaldunak 1837an anaiarekin batera Etiopiara egin zuen bidaia, hango ohiturak ikasi nahian. Hizkuntzarekiko interes berezia azaldu zuen eta 15.000 hitz biltzen zituen amharera-frantses hiztegia sortu zuen[6], Dictionnaire de la langue Amariñña (1881)[7], mota honetako aurrenekoa eta gerora esploratzaile ugarik erabiliko zutena.

Erreferentziak
  1. 53. araua - Munduko estatuetako hizkuntza ofizialak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-12-19).
  2. Meyer, Ronny. (2011). The Role of Amharic as a National Language and an African lingua franca. In Stefan Weninger (ed.). The Semitic Languages. Berlin: De Gruyter Mouton, 1212–1220 or..
  3. (Ingelesez) Ethiopia. Central Intelligence Agency 2023-02-03 (Noiz kontsultatua: 2023-02-09).
  4. (Ingelesez) «Amharic» Ethnologue (Noiz kontsultatua: 2023-02-09).
  5. (Ingelesez) Adugna, Gabe. «Research: Language Learning - Amharic: Home» library.bu.edu (Noiz kontsultatua: 2023-02-09).
  6. Abbadie, Antoine d' (1810-1897). «Papiers d'Antoine-Th. d'Abbadie (1810-1897)» CALAMES et Wikipedia (Noiz kontsultatua: 2023-02-09).
  7. (Frantsesez) Abbadie, Antoine d'. (1881). Dictionnaire de la langue amariñña. F. Vieweg (Noiz kontsultatua: 2023-02-09).

Kanpo estekak
Hizkuntza Artikulu hau hizkuntzei buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.