Quarter zaldi

Quarter zaldia edo Milia laurden zaldia, distantzia laburretako esprintean, bikain aritzen den zaldi arraza amerikarra da. Bere izena milia laurdeneko edo gutxiagoko lasterketetan beste zaldi arrazak gainditzeko duen gaitasunetik datorkio; batzuk 70,8 km/h (44 milia/h) arteko abiadura lortu izan dituzte. Quarter zaldiaren garapena 1600. hamarkadan hasi zen.

Quarter zaldi
Zaldi arraza
EspezieaEquus ferus caballus

Quarter zaldia, gaur egun, Estatu Batuetako arrazarik ezagunena da, eta American Quarter Horse Elkartea, munduko arraza-erregistrorik handiena, eta, 2014. urtean, bizirik ziren ia hiru milioi Quarter zaldi zituen erregistratuta[1]. Quarter zaldia oso ezaguna da, bai lasterketako zaldi gisa, bai rodeoetan zein zaldi-ikuskizunetan eta arrantxo edo baserrietako lan-zaldi gisa.

Quarter zaldiaren gorputz trinkoa oso egokia da birak egiteko, ebakerak, behi-lanerako zaldi bezala eta baita rodeotako upel-lasterketetan, txahal sokatan eta zaldiko beste ekitaldi batzuetan ere behar diren maniobra korapilatsu eta bizkorretarako, batez ere, abere bizidunek parte hartzen duten ikuskisun edo lanetan. Quarter zaldia ingeles diziplinetan ere erabiltzen da, gidaritzan, jauzitan, zaldi-hezieran, ehizan eta beste hainbat zaldi jardueratan.

Arrazaren historia

Aro koloniala

1600. hamarkadan, gaur egun Estatu Batuak diren ekialdeko itsasertzean, inportatutako Odolgarbi zaldi arraza ingelesak, lehen aldiz, bertako zaldi ezberdinekin gurutzatu ziren[2].

Hasierako inportazio haietako ospetsuenetako bat Janus izan zen, Godolphin arabiarraren biloba zen odolgarbia. 1746an erditu, eta Virginia kolonialera eraman zuten 1756an[3]. Janus bezalako odolgarbien eraginak, Quarter zaldi kolonialaren garapenean, funtsezkoak diren geneak ezartzen lagundu zuen[4][5]. Lortutako zaldia: txikia, gogorra eta azkarra zen, eta astean zehar lan-zaldi gisa eta asteburuetan lasterketa-zaldi gisa erabiltzen zen[6].

Kolonoen artean, lasterketak herritartu ziren heinean, Quarter zaldia are eta ospe handiagoa lortu zuen esprinter gisa, hala beharrez Ingalaterrako hipodromo klasikoetan baino laburragoak ziren ibilbideetan. Ibilbide hauek errepide-tarte zuzen bat edo lur zabaleko zati laua baino ez ziren izaten. Odolgarbi baten aurka lehiatzean, tokiko esprinterrek askotan irabazten zuten. Odolgarbi arraza Ameriketan ezarri zen heinean, Quarter zaldi kolonial asko sartu ziren amerikar jatorrizko erregistro liburuetan[7]. Horrek, beraz, Odolgarbi arrazaren eta gerora ofizialki «Quarter edo Milia laurdeneko zaldiaren» (horrela deitua milia laurdeneko (0,40 km) lasterketako distantzian gailentzen zelako) arteko lotura luze bat hasi zuen[8][9]. Quarter zaldi batzuk 70.8 km/h-ko (44 m/h) abiadura lortu izan dute[10].

Mendebalderantz zabaltzea

XIX. mendean, mendebaldera zihoazen aurrendariek zaldi gogor eta gogotsua behar zuten. Lautada Handietan, kolonoek Hernán Cortések eta beste konkistadore batzuek Espainiako Estatu Batuetako hego-mendebaldea eta Mexiko barne hartzen zituen erregeordetzan sartutako zaldiak topatu zituzten.

Mendebaldeko zaldien artean, Mustang izenez ezagutzen diren animalia basatiak zeuden, baita amerikar natiboek, Komantxe, Xoxone eta nez perce tribuak barne, etxekotutako zaldiak ere[11]. Quarter zaldi koloniala mendebaldeko zaldi hauekin gurutzatu zen, eta aurrendariek gurutzaketa berriak berezko «behi zentzua» zuela ganaduarekin aurkitu zuten, lan egiteko sen naturala, ganadutegietako abeltzainen artean ezaguna bihurtuz[12].

Garapena arraza ezberdin gisa
Peter McCueren argazkia, Oklahoman 1905 inguruan ateratakoa

Quarter zaldi motako hasierako garañoen artean daude: Steel Dust, 1843an sortua; Shiloh (edo Shiloh zaharra), 1844an jaioa; Old Cold Deck (1862); Lock's Rondo, "Rondo" askotariko bat, 1880an jaioa; Billy zaharra —berriz ere, “Billy” askotariko bat— 1880 inguruan jaioa; Traveller, arraza ezezaguneko garaño bat, 1889an Texasen zegoela ezagun dena[13], eta, Peter McCue, 1895ean jaioa, arrazako gisa erregistratuta baina pedigri eztabaidatua duena[14][13][15]. Arrazaren hasierako beste aita nagusi bat Copperbottom izan zen, 1828an jaio zena eta bere leinua Byerley Turk-en bidez jarraitzen duena, Odolgarbi zaldi arrazaren fundazioko aitetako bat[16][17][18][19].

Amerikako mendebaldeko arrantxoetako zaldiaren betebehar nagusia behi-lana zen. Automobila asmatu ondoren ere, zaldiak ordezkaezinak ziren eremuko abereak maneiatzeko. Horrela, Texasko arrantxo nagusiek, hala nola King Ranch, 6666 (Lau seiak) Ranch eta Waggoner Ranch-ek garrantzi handia izan zuten Quarter zaldi modernoaren garapenean. Behi-mutilek eta haien zaldiek eskatzen zituzten trebetasunak rodeoaren oinarri bihurtu ziren, behi-mutilen arteko lehia informalarekin hasi, eta, mendebalde osoan, lehiakortasun ekitaldi garrantzitsua izatera heldu zen lehiaketa. Gaur egun, Quarter zaldia da nagusi abiadura eta ganadua maneiatzeko gaitasuna eskatzen duten ekitaldietan[20].

Esprint lasterketak ere asteburuko entretenimendu ezagunak ziren, eta lasterketak, noski, irabazi ekonomikoen iturri bihurtu ziren hazleentzat. Ondorioz, Quarter zaldi arraza garatzen ari zen odolari, arraza gehiagorena gehitu zitzaion. Quarter zaldiari, Arabiar, Morgan eta Standardbred odol-linea gehitzea onuragarria izan zen[21].

1940an, Estatu Batuetako hego-mendebaldeko zaldi eta abeltzain talde batek Ameriketako Quarter Horse Association (AQHA) sortu zuen bere ganadutegiko zaldien pedigriak zaintzeko[22]. 1941eko Fort Worth Exposition eta Fat Stock Show zaldi txapelketa handia irabazi ondoren, Wimpy zen ohorezko zaldia, lehen erregistro (P-1) zenbakiarekin[23], King Ranch fundazioko Old Sorrel aitaren ondorengoa. AQHAren sorreran bizirik zeuden beste aita batzuei, Joe Reed (P-3), Chief (P-5), Oklahoma Star (P-6), Cowboy (P-12) eta Waggoner's Rainy Day (P-13) izenak eman eta erregistratu zituzten[24]. Three Bars lasterketako odolgarbi zaldia, AQHAren lehen urteetan bizirik zegoena, Quarter Horse Hall of Fame Americanek Quarter zaldi arrazaren oinarrizko aita garrantzitsuenetako bat dela aitortu du[25]. AQHAren hasierako pedigrietan ikusitako odolgarbi aita esanguratsu batzuk Rocket Bar, Top Deck eta Depth Charge ere izan dira[26].

Appendix eta Foundation zaldiak

Quarter zaldia arraza gisa formalki ezarri zenetik, AQHA erregistro-liburua odolgarbi odol gehigarrirako zabalik egon da errendimendu estandar baten bidez. Appendix da lehen belaunaldian erregistratutako Odolgarbia Quarter zaldi batekin edo zenbakitutako Quarter zaldi bat erantsitako Quarter zaldi baten arteko gurutzaketa. Sortutako kumeak American Quarter Horse Associationen erregistroko eranskinean erregistratuta daude; hortik datorkio ezizena. Eranskinean zerrendatutako zaldiak lehiaketan parte har dezakete, baina ondorengoek ez dute, hasiera batean, AQHA erregistro osoa jasotzeko eskubidea. Eranskineko zaldia, konformazio-irizpide batzuk betetzen baditu eta AQHAko ekitaldietan arrakasta erakusten edo aritzen bada, eranskinetik erregistro iraunkorrera pasatzeko aukera irabaz dezake; horrela, bere ondorengoek AQHAn erregistratzeko eskubidea izango dute[27].

Quarter zaldi/Odolgarbi gurutzaketek Quarter zaldi arrazaren erregistro ofizialean sartzen direnez, horrek Odolgarbi arrazatik Quarter zaldi arrazarako etengabeko gene-fluxua sortzen du, eta sortu zeneko urtetan arraza tipifikatzen zuen ezaugarri asko aldatu ditu horrek. Hazle batzuek argudiatzen dute Odolgarbiaren odol-lerroak gehitzea arrazaren estandarraren osotasuna arriskuan jartzen hasia dela. Batzuek lehenagoko zaldi estiloaren alde egiten dute, eta hainbat erakunde ezberdin sortu dituzte Foundation Quarter zaldia sustatzeko eta erregistratzeko[28][29][30].

Quarter zaldia gaur egun
Quarter zaldia oso egokia da mendebaldeko diziplinetarako.

Quarter zaldia, gaur egun, ikuskizunetarako, lasterketarako, bira eta ebaketarako, rodeo lehiaketetarako, arrantxoetarako eta familiarako zaldi bezala, oso ezaguna da. Quarter zaldiak rodeo-ekitaldietan erabili ohi dira, hala nola kupel-lasterketetan, txahal-sokan eta talde-sokan, eta ginkanan[31]. Zaldi arrunten ekitaldiak, hala nola ebaketa eta gida-uhalak arraza guztiei irekita daude, baina Quarter zaldia da nagusi.

Arraza ez da mendebaldeko zaldiketa eta ganadu lanetarako oso egokia. Hipodromo askok pari-mutuel zaldi lasterketen sorta zabala eskaintzen die Quarter zaldiei, milioika irabaziekin. Quarter zaldiak zaldi-hezieran eta jauzietan lehiatzeko ere trebatu izan dira. Aisialdirako bideetan ibiltzeko eta mendiko polizia unitateetan ere erabiltzen dira[32].

Quarter zaldia mundu osora ere esportatu izan da. Alemania eta Italia bezalako Europako nazioek Quarter zaldi kopuru handia inportatu dute. American Quarter Horse Associationen ondoan (Kanadako Quarter Horses ere biltzen dituena), Quarter zaldien bigarren erregistro handiena Brasilen dago, eta, hurrengoa, Australian[33]. Erresuma Batuan ere, arraza oso ezaguna da, batez ere, mendebaldeko bi zaldi elkarteekin: Western Horse Association eta The Western Equestrian Society. British American Quarter Horse arrazaren elkartea AQHA-UK da. Bira diziplina nazioartekotzearekin eta Munduko Zaldi Jokoetan zazpi ekitaldi ofizialetako bat bezala onartzearekin batera, nazioartean gero eta interes handiagoa dago Quarter zaldiekiko. Quarter zaldia, gaur egun, Estatu Batuetako arrazarik ezagunena da, eta American Quarter Horse Association da munduko arraza-erregistrorik handiena, 2014an ia 3 milioi Quarter zaldi erregistratu baitzituzten mundu osoan[1].

Arrazaren ezaugarriak
Kabestru motako Quarter zaldia

Quarter zaldiak buru txiki, motza eta findua du, soslai zuzena eta gorputz sendo eta gihar onarekin, bular zabala eta atzealde indartsu eta biribilduak dituena. Normalean, 142 eta 163 cm bitarteko altuera dute, nahiz eta kabestru eta ingeles ehiztari motako zaldi batzuk 173 cm izateraino hazi daitezkeen. .

Bi gorputz mota nagusi daude: arrunta eta ehiztari edo lasterketa mota. Arrunta mota txikiagoa, trinkoagoa, sendoagoa eta gihartsuagoa da, baina bizkorra da. Lasterketa eta ehiztari motako Quarter zaldiak, berriz, arruntak baino zertxobait altuagoak eta gihartsuak dira, eta Odolgarbiaren antza handiagoa dute[34].

Quarter zaldiak ia kolore guztietakoak dira. Kolore ohikoena beilegia da, gorri-marroia, beste arraza-erregistro gehienek gaztaina deitzen duten kolore-taldekoa. Aitortutako beste kolore batzuk: uherra, beltza, marroia, buckskina, palominoa, grisa, arrea, gorri arrea, grulloa (noizean behin, urdin arrea, gris arrea edo sagu arre gisa ere aipatzen da), gorri-nabarra, urdin-nabarra, uher-nabarra, perlinoa, kremeiloa eta zuria[35]. Iraganean, kolore orbanen ereduak baztertzen ziren, baina, gaur egun, seme-alabak egiaztatzeko DNA probak egiten direnez, erregistroak kolore guztiak onartzen ditu bi gurasoak erregistratuta badaude[36].

Mota arrunta

Zaldi arrunta abereekin, bereziki behiekin, lan egiteko egokia den zaldia da. Ebaki eta mozten duen zaldia altuera txikiagokoa da, mugimendu bizkor eta arinekin eta atzealde oso indartsuekin. Mendebaldeko plazer-ikuskizuneko zaldiak, sarritan, apur bat altuagoak dira, mugimendu motelago, ibilaldi leunago eta goi-lerroa zertxobait maila handiagoarekin, nahiz eta oraindik ere Quarter zaldiaren atzealde indartsua duten. 

Kabestru mota

Kabestru lehiaketetan agertzen diren zaldiak oraindik handiagoak dira, oso itxura gihartsuarekin, buru txikiak mantentzen dituzten bitartean baraila zabalekin eta mutur finduarekin. Kabestru lehiaketarako egokituta dagoenean, jabeen, hazleen eta albaitarien artean eztabaida dago gaur egun modan dagoen kabestru espezializatuen puntako muskulu-masaren osasun-ondorioei buruz, normalean 157 eta 163 cm-ko altuera eta 540 kg baino gehiago pisatzen duena. Zaldiaren eskeleto-sisteman pisuaren eta fotograma-erlazioaren inguruko kezkak ez ezik, eraikitze masiboa ere lotuta dago aldizkako paralisi hiperkalemikoarekin (ingelesez HYPP) Impressive garañoaren ondorengoengan (ikus behean: Gaixotasun genetikoak).

Lasterketa eta ehiztari mota
Quarter zaldia ehiza-zela lehiaketarako beroketa egiten

Quarter lasterketako zaldiak 200 eta 795 metro bitarteko distantzia laburrak egiteko hazten dira. Hortaz, hanka luzeak dituzte eta mota arruntekoak baino argalagoak dira, baina, hala ere, atzekoalde gihartsuak eta hankak indartsuak dituzte. Quarter zaldiek beste Quarter zaldi batzuen aurka ibiltzen dira batez ere, eta esprinterako gaitasunak munduko atletarik azkarrena" ezizena eman die. Erakusketako ehiztari mota argalagoa da, eta Odolgarbiaren antza handiago du, eta horrek, normalean, apendize-hazkuntzaren ehuneko handiagoa islatzen du. Ehiztari/jauzilarien klaseetan erakusten dira, bai arraza-erakusketetan, bai USEFeko zaldi lehiaketa irekietan ere.

Gaixotasun genetikoak

Badaude Quarter zaldi hazleek kezkatzen duten hainbat gaixotasun genetiko:

  • Aldizkako paralisi hiperkalemikoa (HYPP), Impresive garoñoarekin lotutako gene autosomiko nagusi batek eragindakoa. Eragindako zaldien artean, muskulu-ondorio kontrolaezinak eta muskulu-ahultasun edo paralisi nabarmenak ditu ezaugarri. Gene nagusia denez[37], ondorengoei transmititzeko guraso bakarrak izan behar du genea. AQHAk eskatzen duen HYPPrako DNA proba bat dago. 2007az geroztik, AQHAk genearen forma homozigotoa (H/H) duten zaldien erregistroa debekatzen du, eta zaldi heterozigotoek (H/N) oraindik erregistratzeko eskubidea badute ere, egoera hori aldatzea eztabaidatzen ari da. Gainera, Impressiveren ondorengoak direla baieztatuz gero, 2007an edo geroago jaiotako Quarter zaldi guztiek HYPPren arriskuei buruzko ohar bat eraman behar dute erregistro-paperetan. HYPP dela eta, kabestru klasea aldaketa nabarmenak jasaten ari da. Kabestru klaseetan Impressive odol-lerroa da nagusi. Impressive, kabestru benetan emankorra, gaur egungo kabestru-lehiaketetan ezaguna den muskulu-masa ugaltzen duen arrazetara ekarri zuen. Muskulu-masa hori HYPPri lotuta dago, eta, arrazaren barruan egoera murrizten den heinean, baliteke kabestru klaseetan ere zaldiaren estiloa aldatzea. Dagoeneko, arau aldaketak egon dira, besteak beste, "errendimendu kabestru klase" bat sortzea, non zaldi batek errendimendu edo lasterketetan Merezimenduen Erregistroa eduki behar duen lehiatu aurretik.
  • Hipertermia gaiztoa. Mutatutako alelo kausala, errianodinaren hartzailearen 1 genea (RyR1) C7360G nukleotidoan, R2454G aminoazidoen ordezkapena sortzen duena[38]. Quarter zaldian identifikatu da, eta Quarter zaldi arbaso duenarekin ugaltzen da, autosomiko nagusi gisa heredatua[39][40]. Gehiegizko lana, anestesiak edo estresak eragin dezake[41].
  • Herentziazko Zaldi Eskualde Dermal Astenia (ingelesez HERDA), hyperelastosis cutis (HC) izenez ere ezaguna da. Gene autosomiko errezesibo batek eragiten du, eta, beraz, HYPP ez bezala, HERDA genea bi gurasoek badute soilik transmititu daiteke. Zaldi batek gaixotasuna duenean, kolageno-akats bat dago, eta horrek larruazaleko geruzak sendo ez eustea dakar. Hortaz, zaldi gainean jartzean, zaldi-zelaren azpian larruazalean traumatismoa jasaten du (kanpoko geruza sarritan zatitu edo bereizten da geruza sakonagotik), edo erabat urra daiteke. Gutxitan sendatzen da orbain desitxuratua utzi gabe. Eguzki-erredura ere kezkagarria izan daiteke. Kasu dramatikoetan, larruazala bizkar osoan zatitu daiteke, eta alboetan behera eror daiteke, zaldia, literalki, bizirik larrututa utziz. HERDA duten zaldi gehienei, bi eta lau urte bitartean, eutanasia egiten zaie giza arrazoiengatik. Cornell Unibertsitateko eta Mississippiko Estatuko Unibertsitateko ikertzaileek plazaratutako teoria oso eztabaidatuak dio Poco Bueno fundazioko garaño handiaren aita-lerroa gaixotasunaren jatorri gisa inplikatuta dagoela. 2007ko maiatzaren 9tik aurrera, Cornell Unibertsitatean eta Davis Kaliforniako Unibertsitatean, modu independentean, lan egiten zuten ikertzaileek HERDArako DNA proba bat garatu zutela iragarri zuten. Probaren garapen fasean, 1.500 zaldi baino gehiago probatu ziren, eta, gaur egun, publiko orokorrarentzat eskuragarri dago bi erakundeen bidez[42].
  • Glycogen Branching Enzyme Deficiency (GBED) gaixotasun genetiko bat da, non zaldiak glukogenoa gordetzeko beharrezkoa den entzima falta duen; zaldiaren bihotz-muskuluak eta hezur-muskuluek ezin dute funtzionatu, eta heriotza azkarra dakar. Gaixotasuna GBED alelo hilgarrirako homozigotoak diren moxaletan gertatzen da, hau da, bi gurasoek genearen kopia bat daramatenean. King (P-234) garañoa gaixotasun honekin lotuta egon da. Gene horrentzat DNA odol-azterketa bat dago[43].
  • Zaldien polisakaridoen biltegiratze-miopatia, EPSM edo PSSM ere deitzen dena, lotura eragiten duen zaldien muskulu-egoera metaboliko bat da, eta glukogenoa biltegiratzeko nahaste batekin ere lotuta dago[44]. Zama-zaldi arraza batzuetan ere ikusten den arren, PSSMa Quarter zaldien hiru odol-lerro zehatz baina ezagutarazi gabeetan aurkitu izan da, herentzia eredu autosomiko errezesiboarekin[45]. Gaixotasun neuromuskularren sintomak dituzten Quarter zaldien % 48k PSSMa dute. Neurri batean, almidoi gutxiko dieta espezializatuekin kontrola daiteke, baina ugalketa baino lehen proba genetikoak egitea gomendatzen da, Quarter zaldi populazio orokorraren % 6an, gutxi gorabehera, egoera maila azpikliniko batean baitago[46].
  • Sindrome Zuri Hilgarria. Cropout margo-markadun Quarter zaldia urte askotan erregistratu gabe egon bazen ere, marka horien genea errezesiboa da, eta, aldian-aldian, agertzen jarraitu zuen Quarter zaldi moxaletan. Horrela, Quarter zaldi batzuek Sindrome Zuri Hilgarriaren genea eraman dezaketela uste da. Egoera honetarako, DNA proba bat dago[47].
  • Ahosabai arraildu jaiotze akatsa. Hori ez da nahaste genetikoa soilik. Ez dago arazo hau eragingo duen gauza bakarra. Genetika, hormona, mineralen gabezia, lasaigarriak edo esteroideak izan daitezke. Ahosabaia arraroa da. Ahosabaia konpontzeko ebakuntzak ez du arrakasta-tasa handirik. Ebakuntzatik ikusten den arrakasta-tasa % 20koa baino ez da. Badirudi ikerketa gehienek Quarter zaldiekin egiten dutela, eta, ikerketaren arabera, akats hori gehiago gertatzen da Quarter zaldietan. Ahosabaia arraildua eta kirurgiarik jaso ez duen zaldi baten behaketak dira hauek: Jateko orduan burua altxatzea, edateko burua jaistea, ariketa egiten hasten denean eztul egitea eta parasitoen kontrako edo beste ahozko botika batzuk masailezurren alboan jartzea eta ordubete inguru hartzea dosi osoa administratzeko[48][49].

Ikus ere

Erreferentziak
  1. «AQHA Annual Report - 2014 Horse Statistics» American Quarter Horse Association.
  2. Denhardt Quarter Running Horse pp. 4–8
  3. Denhardt Quarter Running Horse pp. 20–32
  4. Mackay-Smith Colonial Quarter Race Horse p. 106
  5. Mackay-Smith Colonial Quarter Race Horse p. 138
  6. Beckmann, Bruce. «Quarter Horses» Handbook of Texas Online (Texas State Historical Association).
  7. Mackay-Smith Colonial Quarter Race Horse p. xxxi
  8. "American Quarter Horse." Britannica School. Encyclopædia Britannica, Inc., 2015. Web. 1 Jul. 2015.
  9. Dutson, Judith. (2012). Storey's Illustrated Guide to 96 Horse Breeds of North America. Storey Publishing, 64 or. ISBN 9781603429184..
  10. AQHA World Records. .
  11. Murphy, Robert F., and Yolanda Murphy. Shoshone-Bannock Subsistence and Society. Good Press, 2019.
  12. Mackay-Smith Colonial Quarter Race Horse p. 193
  13. Close, Legends 2: Outstanding Quarter Horse Stallions and Mares.
  14. Beckmann, Bruce. «Quarter Horses» Handbook of Texas Online (Texas State Historical Association).
  15. Oklahoma State University. «Quarter Horse» Breeds of Livestock (Oklahoma State University).
  16. Copperbottom. .
  17. Lost Bloodline. .
  18. Sir Archy
  19. History of the Quarter Horse
  20. Doan, Ryan; Cohen, Noah D; Sawyer, Jason; Ghaffari, Noushin; Johnson, Charlie D; Dindot, Scott V. (2012). «Whole-Genome sequencing and genetic variant analysis of a quarter Horse mare» BMC Genomics 13: 78.  doi:10.1186/1471-2164-13-78. OCLC .3309927 PMID 22340285..
  21. «Breeds of Livestock - Quarter Horse — Breeds of Livestock, Department of Animal Science» afs.okstate.edu.
  22. Denhardt Quarter Horse pp. 143–167
  23. Kentucky Horse Park. «American Quarter Horse» International Museum of the Horse- Horse Breeds of the World (Kentucky Horse Park).
  24. American Quarter Horse Association Combined Stud Book 1-2-3-4-5 p. 1
  25. Three Bars (TB). American Quarter Horse Association.
  26. Wiggins Great American Speedhorse p. 166
  27. «Documents and Forms» American Quarter Horse Association (www.aqha.com).
  28. Foundation Quarter Horse Association. «Foundation Quarter Horse Association» FQHA Website (Foundation Quarter Horse Association).
  29. Foundation Horses. «Foundation Bred Quarter Horses» FoundationHorses.com (Foundation Horses).
  30. National Foundation Quarter Horse Association. «National Foundation Quarter Horse Association» NFQHA Website (National Foundation Quarter Horse Association).
  31. «National Saddle Clubs Association - Home» www.omoksee.com.
  32. Kentucky Horse Park. «American Quarter Horse» International Museum of the Horse- Horse Breeds of the World (Kentucky Horse Park).
  33. The Canadian Quarter Horse Association. .
  34. «Light Horse: Breed Types and Uses» Alabama Horse Council 2011.
  35. Registration rules. American Quarter Horse Association.
  36. American Quarter Horse Association. «AQHA Handbook of Rules & Regulations 2008 Rule 205 (d)» AQHA Website (American Quarter Horse Association).
  37. Details on AQHA HYP rules for registration. .
  38. Aleman M. (2009). «Malignant Hyperthermia Associated with Ryanodine Receptor 1 (C7360G) Mutation in Quarter Horses» Journal of Veterinary Internal Medicine 23 (2): 329–334.  doi:10.1111/j.1939-1676.2009.0274.x. PMID 19220734..
  39. Lenz, Tom R.. «Heritable Diseases of the American Quarter Horse and Their Management» Tom R. Lenz.
  40. (Ingelesez) «Malignant hyperthermia: a review» ResearchGate.
  41. «Exertional rhabdomyolysis in quarter horses and thoroughbreds: one syndrome, multiple aetiologies» Equine Vet J Suppl 30 (30): 533–8.  doi:10.1111/j.2042-3306.1999.tb05279.x. PMID 10659313..
  42. «HERDA: DNA Tests Available for Disfiguring Skin Disease» The Horse May 28, 2007.
  43. Valberg, Stephanie; James R Mickelson. «Glycogen Branching Enzyme Deficiency (GBED) in Horses» Glycogen Branching Enzyme Deficiency (GBED) (University of Minnsesota).
  44. Valberg et al., "Exertional rhabdomyolysis in quarter horses and thoroughbreds", Equine Vet Journal Supplement, pp. 533–38
  45. Ulman, Katherine. «Equine Exertional Rhabdomyolysis» Summer 2000 Newsletter (Purdue University, Animal Disease Diagnostic Lab).
  46. «Prevalence of PSSM in Quarter Horses» The Horse 14 September 2006.
  47. University of California – Davis. «Horse Coat Color Tests» Veterinary Genetics Laboratory (University of California at Davis).
  48. Shaw, Sarah. (2015). «Clinical characteristics of horses and foals diagnosed with cleft palate in a referral population: 28 cases (1988–2011)» Can Vet J 56 (7): 756–760. OCLC .4466833 PMID 26130841..
  49. Kirkham, LemcN. (2002). «Surgical cleft soft palate repair in a foal» Australian Veterinary Journal 80 (3): 143–146.  doi:10.1111/j.1751-0813.2002.tb11375.x. PMID 12019699..

Iturriak

 * American Quarter Horse Association (1961). Official Stud Book and Registry Combined Books 1-2-3-4-5. Amarillo, TX: American Quarter Horse Association

Irakurketa gehiago

 * Denhardt, Robert Moorman (1997). Foundation Sires of the American Quarter Horse. University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-2947-1

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.