Ajangiz

Klima epela du, hegoaldeko haizearen eraginez eta Burgogana mendiari esker (181 m); izan ere, horrek sortaldeko haize hotzetatik babesten du herria. Usagana (136,8 m) eta Gantzabal (99 m) dira herrian dauden beste gainetariko batzuk. Erliebe leunak eta zelai sakon, umel eta emankorrek Ajangiz herri nekazaria izatea eragin dute. Paisaia landaz, ortuz eta baserri-gune txikiz osotuta dago.

Oka ibaia itsasadar bihurtzen da Ajangizen. Hain zuzen ere, erreka horrek sortu du itsasoarekin bat egitean Urdaibaiko paduraren sedimentazioa. Eskualde guztian bezala, Ajangizko habitatak asko eta askotarikoak dira, eta dibertsitate ekologikoa oso aberatsa da.

Ajangiz Urdaibaiko biosfera erreserbaren erdigunean dago. Kokapen horretatik, eta hamar bat kilometroren barruan, paisaia aberatsak eta askotarikoak aurki daitezke bertan, esate baterako padurak, Kantauriko arteak, barrualdeko landazabal atlantikoa, edo Oiz, Sollube eta Illunzar mendien tontorrak.

Ajangizen nagusi dan paisaia (eta Ajangiz, gainera, paisaia horren erakusgarri bikaina da) landazabal atlantikoa da. Bertan, baso masa txikiak, zelaiak, belardiak eta laborantzarako lursailak daude uztartuta.

Faunari dagokionez, aipatzeko modukoak dira, beste animalia batzuen artean, ugaztun txikiak: satitsuak edo lursagu gorria, adibidez. Badira musker eta sugandila espezie asko ere.

Ajangizek mugakide ditu: iparraldean, Arratzu; sartaldean, Gernika-Lumo; hegoaldean, Muxika; eta sortaldean, Mendata.

Historian barrena, hiru auzunek osotu dute Ajangiz: Mendieta (bertan dago udaletxea Kanpantxu eta Errenteria auzuneek, alegia. Dena dela, azken hori gaur egun Gernika-Lumoren barruan dago.

Ajangizen gainean aurkitu den lehenengo idatzizko erreferentzia Fray Martin de Coscojalesen agiri batean dago. Bertan, ondoko hau aitatzen du: “Señor de las Asturias Altas de Oviedo, que, huyendo del Rey de Asturias, se acogió en Vizcaya, y su hijo fundó la casa de su nombre en Axangiz (788)”. Hurrengo erreferentziak Erdi Aroko alderdi gerrekin daude lotuta.

XVI. mendearen erdialdean, Gernikako Batzarretan boto eskubidea zuten elizateen zerrenda itxi zenean, Ajangizek eskubide osoz hamaikagarren postua bete zuen, baina estatus juridiko bereziarekin: “ledania” zen. Antolaketa modu hau kasu bakarra da, eta Erdi Arotik Antxinako Erregimenaren amaierara arte iraun zuen, harik eta Ajangiz elizate bihurtu zen arte. Parrokia 1844an amaitu zen, baina ordura arteko urteetan Jaunaren Igokundearen ermita zaharrak eliza funtzioa bete zuen, parrokiako liburuak kontrolatuz.

1943an Ajangizko Eleizatea nahitaez anexionatu zuten Gernika-Lumora. Gero, 1991ean independentzia lortu zuen, baina Errenteriako auzunea kanpoan gelditu zen. Gaur egun, Mendieta eta Kanpantxu auzuneek osotzen dute Ajangiz.

Jaunaren Igokundearen eliza.

Basilika erako eraikina da, estilo neoklasikoan egina, eta dago lehenago izen bereko ermita bat zegoen lekuan. Eskualdeko beste udalerri batzuen aldean, Ajangizek ez zuen parrokiarik izan XIX. mende amaierara arte. Ajangizko parrokia Mendieta auzoan dago, eta Juan Bautista de Belaunzaranen (Andoain, 1769-1849) obra ospetsua da. Belaunzaran Bizkaiko neoklasikoaren arkitekto esanguratsua izan zen, eta Ajangizko parrokia Hermenegildo eta Pedro haren semeek amaitu zuten (horiek ere arkitektoak ziren), aita hil ostean. Eliza neoklasiko honek kupulaz estalitako planta nagusia dauka, eta Belaunzaranen estilo arkitektonikoaren ezaugarri ziren kanonak ditu. Belaunzaranek berak egin zuen elizaren inguruko urbanizazio lana, alboko landa-etxea eta udaletxea bereak dira.

Lemandaroko San Juan da, Kanpantxuko auzunean, herrian ondoen jagonda dagoen ermita, herriko bizilagunek auzolanean egindako zaharberritze lanei esker. Gaur egun San Juan izena dauka, nahiz eta lehenago San Martin izan. Eleizkizunak San Juan Bataiatzailearen egunean egiten dira. Ajangizek bost ermita izan zituen, baina horietariko batzuk, edo desagertu egin dira, edo txarto zainduak daude.

Dorreak ohiko eraikinak dira Erdi Aroko alderdien arteko gerra garaian. Behe Erdi Aroan eraiki ziren, XIII. eta XIV. mendeen artean. Ez dira eraikin militarrak, bizilekua eta zentro ekonomikoa ere badira-eta. Ajangizko dorrea Mentzeta familiarena izan zen. Kanpantxu auzunean dago, eta hau da jausi barik dagoen bakarra. Fatxada harlanduzkoa da eta leiho eta ate dintelduak dauzka.

Jauregi barrokoa da, Olaeta-Aristieta familiak XVII. mendean egina. Hain zuzen ere, familia horretako bi seme Bizkaiko jaurerriko ahaldun nagusi izatera heldu ziren. Kanpantxun dagoen eraikin eder eta handi hori, gerora, baserri bihurtu zen, eta gaur egun landetxe bat eta nekazaritza ekologikoko zentro bat daude bertan.

Mendieta auzunean dago, eta 1822koa da. Juan Bautista Belaunzaran arkitektoak egin zuen, Jaunaren Igokundearen eleizearen egileak. Hain zuzen ere, eliza horrekin batera, XIX. mendean eraikitako gune urbanistiko neoklasikoa osotzen du. Orain dela gutxi, Udalak Abadetxea erosi du eta konpontzen dabil, kultura etxea izan dadin.

Baserria herri eraikin bat da, eta egokituta dago nekazaritza eta abelazkuntzarako. Herri arkitektura mota horrek erakusgarri interesgarriak dauzka Ajangizen. Zaharrenak XVII. mendekoak dira (adibidez, Auzokoa baserria) eta horietan nabarmentzekoa da zutabe egitura, harri gainean eusten dena. Horien eredu bezala, adibidez, Enbeita baserria dago, Kanpantxu auzunean.

XVIII. mendearen erdialdera, egurrezko egituraren ordez, harria erabiltzen hasi ziren etxea eusteko elementu bezala; aldaketa horri esker, eraikina sendoagoa zenez, leihoak handitu egin ziren eta, horrela, argi gehiago sartzen zen etxean. Kasu honetan, nabarmentzekoa da Ispizua Aurrekoa baserria.

Sartzola baserrian, inguruan gelditzen diren garai bakanetariko baten pilareak ikus daitezke.

Berrekondo errekaren bazterrean daude Goikoerrota burdinola eta errota. Goikoerrotak presa bitatik hartzen zuen ura, hainbat errekatako emariak batzen zituztenak. Burdinola ohiak, era berean, orain dela gutxira arte, zentral elektriko txiki bezala funtzionatu zuen, Gernika-Lumorako elektrizitatea sortzeko.

Ajangizen, Goikoerrotaz gain, beste bi errota egon ziren: Bekoerrota, aurrekoaren ondoan, eta Errotabarri.