Aiete jauregia

Bizitegi-eraikin nagusia, jauregia, oinplano angeluzuzenekoa da eta bere konposizioan erdiko gorputza eta bere bolumenean nabarmendutako bi muturrak ditu bereizgarri, tarteko gorputz sekundarioen bitartez lotuak. Erdisotoa, etxabea, lehen solairua eta estalkipea ditu. Estalkia mantsarda gisakoa da, arbelezko teilaz estalia, presentzia bolumetriko handikoa eta erdialdea pixka bat goratua du.

Iparraldeko luzetarako fatxada etzana da, simetrikoa, zati batean kuxindutako akabera zurikoa, eta erdiko ardatz nabarmena du eta bi gorputz fatxada nabarmentzen duten muturretan. Hierarkia azaltzen du bai garaieran bai garapen horizontalean. 9 bao-ardatz bertikal ditu, 1-2-3-2-1 hutsuneen erritmoko konposizio-eskemari erantzuten diotenak, diferentziak markatuz hormatalaren edo fatxada-gorputzaren arabera. Hala, fatxada-garaiera osoa okupatzen duen eta fatxada baino irtenagoa den erdiko gorputz erdioktogonalak bao-ardatz bat du aurpegi bakoitzean, atzeraxeago dauden alboetako hormatalek bina ardatz dituzte, eta fatxada errematatzen duen azken gorputzak ardatz bakarra. Etxabeko baoek giltzarri nabarmenduko erdi-puntuko arkuak dituzte erdiko gorputzean, landare-motiboz dekoratutako giltzarridun arku beheratuko hauts-babesak alboetan eta hainbat troxatako leihoburu zuzena, dekorazio gutxiago eta leiho maineldunak muturretako hormataletan. Garapen bertikal handiko leihoak dira, beheko ertzean idulki nabarmenak dituztenak. Etxabea terraza baten bitartez komunikatzen da lorategiarekin; harmailadi zuzena du zokaloan integratua, erdiko gorputzean kokatua. Lehen solairua inposta baten bitartez bereizten da etxabetik. Bere baoek hauts-babesak dituzte behealdean zatitutako frontoi txiki batekin erdiko gorputzean, hauts-babes zuzenak alboetan eta frontoi triangeluar klasikoa muturretan. Muturrek zein erdiko gorputzak burdinazko balkoiak dituzte. Erdiko gorputzekoa balkoi jarraitua da. Lehen solairuaren eta estalkipearen artean erlaitz dentikulatua dago, bloke kubiko edo dentikulu txikiz osatua. Landuagoa da erdiko tartean eta muturretan. Estalkipeak bao-ardatzekin jarraitzen du, baina tamaina eta presentzia txikiagokoak eta homogeneoagoak dira. Bao guztiek kurbatua dute goiko aldea eta erdiko ardatzekoa bere frontoi kurbatuagatik nabarmentzen da. Fatxada kareharrizko harlanduzko zokalo txiki baten gainean sostengatzen da; konposizioaren ardatzak mantentzen dituzten eta sotoari zerbitzu egiten dioten bao angeluzuzenak ditu.

Aieteko jauregiaren ikuspegia.

Hegoaldeko luzetarako fatxadak antzekotasun handiak ditu konposizioan iparraldekoarekin, baina baita aldaketa formalak ere. Simetria azaltzen du, erdiko ardatz nabarmena du eta bi gorputz fatxada nabarmentzen duten muturretan, eta hierarkia bai garaieran bai garapen horizontalean. Honek ere hormatalaren edo fatxada-gorputzaren arabera bereizten diren 9 bao-ardatz bertikal ditu, 1-2-3-2-1 eskemari jarraituz. Alabaina, fatxada zatikatu eta heterogeneoagoa da, muturretako hormataletan diferentziak nabarmentzen baititu material-aldaketarekin, zarpiatu zurikoak baitira, eta fatxadaren gainerakoa hareharrizko harlanduzkoa. Erdiko gorputza neurriratu egiten da erdioktogonoa utziz eta bere ordez hormatal leuna erabiliz. Gorputzen arteko bereiztea markatzen duten angeluak pilastrak osatzen dituzten kuxindurak erabiliz nabarmentzen dira. Erdiko gorputzak presentzia handia mantentzen du eta fatxada-garaiera osoa okupatzen du hiru bao-ardatzekin, atzeraxeago dauden alboetako hormatalek bina ardatz dituzte, eta azken gorputzak ardatz bakarra. Baoen tratamenduak antzekotasun handiak ditu iparraldeko fatxadarekin, baina muturretako leiho maineldunak desagertu egiten dira. Etxabeko baoak arku beheratuko hauts-babesekin estaltzen dira, landarezko dekorazio eta moldadurekin. Erdiko gorputzeko erdi-puntuko hiru arkuek dekorazio handiagoa dute, giza aurpegien irudiak eta landare-motiboak giltzarrietan. Erdiko hiru bao horiek eraikinerako sarrera nagusia osatzen dute eta bi atal kurbatu eta erdiko atal zuzen bat dituen harmailadi bikoitz bati egiten diote zerbitzu. Harmailadi simetrikoa da, abiaburuaren muturretan harrizko txakur banak apaindua eta burdinazko habeek sostengatutako burdinlan eta beirazko markesina batek estalia. Etxabearen eta lehen solairuaren artean inposta bat dago. Lehen solairuan baoek frontoi triangeluarreko hauts-babesak dituzte eta pilastrak muturretan, eta hauts-babesak zuzenak baina frontoirik gabekoak dira alboetan. Erdiko gorputzean, lehen solairuan, friso erlaizduna antolatzen da frontoi triangeluar zatituarekin, armarri bat hartuz hiru baoen erremate gisa. Erdiko gorputzeko bao horiek pilastrekin eta erdizutabe jonikoekin markoztatzen dira. Solairu horretako bao guztiak burdinlanezko karela duten arrasean jarritako balkoiak dira. Erdiko gorputzeko balkoia jarraitua da. Estalkipearekiko bereiztea erlaitz dentikulatu handi baten bidez egiten da. Erdiko hormatalean, erlaitzaren gainean, elkartutako zinta kurbatuen begizta-sarea egiten da. Estalkipean bao-ardatzek jarraitzen dute, baina tamaina txikiagokoak dira eta goiko aldea kurbatuta dute. Erdiko ardatzean begizta-sarea eteten duen eta pilastra artean frontoi kurbatu batekin errematatzen den baoa nabarmentzen da.

Alboetako zeharkako fatxadak zuriz zarpiatutako hormatal leunak dira, baoen dekorazio, dimentsio, inposta eta dentikuluekin eraikinaren estiloari jarraitzen diotenak, baina dekorazioa soilagoa da, beren bigarren mailako izaeraren adierazgarri. Bi fatxadek atal zuzeneko eskailera bikoitz txiki bat dute erdialdean. Ekialdera orientatutakoak 1-1-1 bao-konposizioa du. Traza zuzena nagusi duten bao lau eta soilak dira. Mendebaldera orientatutakoak bao-ardatz berak ditu, baina erdikoak tamaina handiagoko baoak ditu bi mainelekin.

Barrualdean bi solairu nagusi, sotoa eta estalkipea ditu jauregiak. Etxabea eta lehen solairua eraikineko solairu nagusiak dira eta komunikazio-sistema bikoitza dute. Solairu nagusietan gela guztiak elkarrekin lotzen dituen komunikazio perimetrala dago, gela bakoitzetik aldamenekora sar baitaiteke. Horrez gain, zerbitzuko korridore bat dago lehen solairuan. Bi solairuetan argi eta garbi islatzen da karga-hormen bitartez fatxadetako gorputz desberdinen konposizio-eskema. Izan ere, zati batean bakarrik eteten da jauregiaren mendebaldean komunikagune bertikal trinkoa bere baitan hartzeko. Komunikagune horrek elkarri bizkarra ematen dioten eta oso kontzeptu desberdinei erantzuten dieten bi eskailera hartzen ditu bere baitan. Bata jauregi-moldeko eskailera nagusia da, garapen kurbatukoa, etxabeko atondoa goiko solairu nagusiko logelekin bakarrik komunikatzen duena, 4,76 metroko altuera gaindituz. Eskailera-begia berunez loturiko beirazko argizulo batek koroatzen du estalkian. Beste eskailera zerbitzukoa da, atal zuzenetan garatzen da eta eskailera nagusiaren atzean dago, ezkutuan, mendebalderantzago, eta solairu guztiak elkarrekin komunikatzen ditu. Bestalde, hirugarren eskailera bat dago ekialdeko hegalean, lehen estaiko solairu nagusian hasi eta estalkipera igotzen dena. Solairu nagusiak moldadura, plafoi, oholtza eta kasetoidurekin ugaritasunez dekoratuta daude, eraiki zireneko garaiko estiloari eutsiz. Etxabea jauregiko espazio publikoa da eta dimentsio handieneko aretoak hartzen ditu bere baitan. Hiru fatxadatara orientatuta dagoen areto bakarra nabarmentzen da ekialdeko muturrean. Erdiko gorputzeko iparralde-hegoalde ardatzak ez du zuzeneko komunikazioa, bi aretotan zatituta dago-eta: bata iparraldera begira dago eta hegoaldera bestea. Mendebaldeko hegala zatikatuago dago, eskaileragune bikoitza, tamaina txikiagoko gelak eta zerbitzuak hartzen baititu bere baitan. Ez dago aretoak banatzen dituen korridorerik. Lehen solairuan logela nagusiak kokatzen dira erdiko korridore zabal baten inguruan. Beren komunikazio perimetrala mantentzeaz gain, logelek korridore horretara ematen dute. Sotoa eta bigarren solairua bigarren mailakoak dira. Gela ugari dituzte eta zerbitzuak eta mirabeen gelak zeuden bertan. Geletara korridore baten bitartez sartzen da.

Muinoaren goiko aldean kokatutako eraikin lagungarriak kapera, tenpletea, zaintzailearen etxea, usategia, antzinako zalditegiak, lanabesak gordetzeko etxolak, oroitzapenezko monolitoa, beranda mehea eta abar dira. Eraikin lagungarriek jatorrizko jauregiaren berezko giroa birsortzen laguntzen dute eta monumentu-multzoaren osagaiak dira.

Kaperak kokapen adierazgarria du, jauregia ipar-ekialdeko angeluan inguratzen duten bideen ikus-erremate gisa, eta angeluetako batean estalki piramidala duen dorre oktogonal liraina du bereizgarri. Garaiera handiko eta harri izaerako etxabeak eta goiko gorputz arinak osatzen dute.

Harlanduz eraikitako tenpletea kaperaren iparraldeko fatxadatik hurbil dago, kota txikiagoan, eta kupula erdiesferiko bat sostengatzen duten 4 zutabek osatzen dute.

Zaintzailearen etxea mendebaldeko sarreraren ondoan dago eta etxabe eta solairu bateko eraikina da. Harlanduzko uztarriak ditu eskantzu eta baoetan, fatxada ordenatuak, apaindura eklektiko fina eta maileta-babesak estalkiko teilatu-hegaletan.

Usategia solairu bakarreko eraikin lineala, eklektikoa eta pintoreskoa da. Sarrerako ate-sorta erregularra du, eta erdiko ardatza dorre txiki batekin nabarmendua. Maileta-babesak ditu teilatu-hegaletan eta arbelezko estalkia.

Antzinako zalditegiek bolumen handiagoa dute, forma konplexuagoa eta etxabea eta solairu bat.