Aida Lafuente

1934ko urriaren 13an, Oviedoko Batzorde Iraultzailearen eta hiriaren mendebaldea kontrolatzen zuten taldeen arteko lotura gisa jokatu zuen Aidak, Errepublikako armadak iraultza zapaltzeko egin zuen lan bete-betean. Aida Lafuente Oviedoko San Pedro de los Arcos elizaren inguruan hil zen, Juan Yague teniente koronelak zuzendutako indarren barruan zegoen Konpainiaren aurka borrokan. Indar horiek Legioko bandera, Erregularren taborra eta Artilleriako bateria ziren. Aida saiatzen ari zen, ia bakarka, San Pedro de los Arcoseko kotan kokatutako metrailadore baten bidez, armadaren aurrerapena geldiarazten (Francisco Franco jeneralak gidatutako legioko tropak), 1934ko Iraultzaren behin betiko neutralizazioan.

Metrailadore bi habia zeuden, lehena 24. konpainiako tropek isilarazi zuten. Bigarren metrailadoreak, Aidarenak, zenbait orduz geldiarazi zituen. Juan Yague teniente koronelak une horretan sable-eskuadroien komandanteari agindu zion aurrera egiteko egungo Monumentuen etorbidearen eta San Pedro elizaren arteko lurrerantz; horrela, bi suteren artean utzi zuten Aida defendatzen ari zen posizioa.Legioaren 23. konpainiak, bere aldetik, aurrera egin zuen, eta, zalditeriaren laguntzarekin, kotan sartu zen, nahiz eta metrailadoretik tiroak ateratzen ziren oraindik ere, 21. konpainia iparraldeko geltokitik aurrera zihoan eta Aidaren posiziora ere iritsi zen, beste borrokalari batzuekin batera hilda aurkituz; gainerako kideak La Argañosa aldera itzuli ziren.Garaiko kontakizunen arabera, posizioa galdu eta San Pedroko elizpean bakarrik geratuz, metrailadore baten ondoan, legioko sarjentu batek, gizon heldua, borroketan trebatua eta emozioarekiko iragazgaitza, hala ere neska haren aurrean zerbait sentitzen zuen eta "Errenditu zaitez", esan omen zion. Neska gazteak bere pistolarekin tiroz erantzun zion. Sarjentuaren ondoan legionario bat erori zen. Handik laster, Aida Lafuente metrailadorearen oinean hilik zegoen. Geroago, Aidaren gorpua Los Arcosko San Pedro elizako horma baten ondoan egindako hobi komunean aurkitu zuten.

Gerra Zibila hasi ondoren, Espainiako Alderdi Komunistak erreferentzia sinboliko nagusi bihurtu zuen Aida de la Fuente.1936ko urrian, bere izena zeramaten Asturiasko 1. Batailoiak eta Gijongo kale batek. PSOE ere bere sinbolismoa onartzen hasi zen. Fronte Popularreko Propaganda Sailak, Gijongo Dindurra Antzokian, otsailaren 16a ospatzeko antolatutako diskurtsoan, Moreno Mateo sozialistak parte hartu zuen Asturiasko Alderdi Sozialistaren izenean, eta adierazi zuen Aida de la Fuente «emakume heroitsuaren» sinboloa dela. Hala adierazten zen Gijongo Asturiasko Aldizkari Sozialistan:

 Dei egiten die [Moreno Mateo, Asturiasko Alderdi Sozialistaren izenean] emakumeei, sakrifizio-une hauetan beren adorea ezar diezaieten mina eta etsipena askatzen dituzten lankideei. Horrela, zuen seme-alabei etorkizuneko zoriontasunaren ondarea legeztatuko diezue, gurasoek bizi dituztenak baino beste egoera batzuk bizi ahal izan ditzaten. Espainiar herriak historiari beti eman zizkion heroien duintasunak zor zaizkizue. Herri horren ordezkari sendoa da Aida de la Fuente, emakumezkoen heroitasunaren sinboloa.

Aida Lafuenteren irudia berreskuratu egin zen frankismo berantiarraren eta trantsizioaren urteetan sinbolo gisa, 1934ko Asturiasko Komuna aldarrikapen nahasian, gazteen indar iraultzailearen sinbolo gisa, Asturiasko heroi iraultzaile bihurtuta. Aida Lafuenteren irudia hurrengo eta azken hizkuntza-aldarrikapenekin lotu zen, 1934ko Asturiasko iraultzaren borroketatik kanpo baitzeuden. Bere oroimenari buruzko poema eta abesti ugari daude. Horien artean, aipatzekoak dira 1976an Nuberu eta Víctor Manuelena eta 2018an Nacho Vegasena. Estatua bat dago erori zen tokian bere gesta gogora gogoraraziz. Kondairak dioenez, bere erasotzaileei bere izena galdetzean, erantzuna, ukabila jasota, "komunista libertaria!!! izaten zen.

• Glayiu argitaletxearen Aida Lafuenteri buruzko artikulua
• Bunk, Brian D. «La novia de España: Aida Lafuente, juventud y género en la memoria de la revolución de 1934», in Memoria e Identidades, Historia Garaikcongreso de la Asociación de Historia Contemporánea, Santiago de Compostela, 2004ko irailaren 21/24