Agustin Hiponakoa

Filosofia platonikoaren iturrietatik eragin nabarmen jaso zuen Agustin Hiponakoak bere pentsaera osatzerakoan, errealitate sentikor eta materialaren eta ideien mundu jakingarriaren arteko bereizketa bereganatuz. Eszeptikoak ez bezala, egia bat badela baieztatuz eta zentzumenen mundua iragankorra eta ulertezina dela defendatuz, egiazko ideien munduaren sorburua jainkoa dela sinetsi zuen, izatearen, egiaren eta ongiaren jatorri. Ariman bilatu behar da egiazko printzipio horiek aurkitzeko.

Agustin Hiponakoak jainkoarekiko sinesmena eta jakintza uztartu egin zituen eta fedea jainkoarengana eta, beraz, jakintzara heltzeko modu bakarra dela defendatu ere egin zuen [2][3]. Ariman aurkituko den fedeak egiaren berri ematen badigu ere, arrazoiak egia horiek baieztatu egin ditzake, nahi eta arrazoiak, fedeak gidaturik aritzen ez denean, egiazkoak ez diren ezagutzak sor ditzakeen. Baina arrazoiak fedea arrazoizkoa dela ere erakusten du. Beraz, oro har, fedea arrazoiaren gainetik kokatzen da, haren lagungarri izan daitekeen arren. Ospetsua da, ildo horretatik bere esaera: "Intellige ut credas; crede ut intelligas" (euskaraz, "Uler ezazu sinesteko, sinets ezazu ulertzeko").[4] San Agustinen garaian, patristika fede kristaua eta filosofia platonikoa uztartzen saiatu zen. Gnostizismoak kristautasuna beste filosofia bat bihurtu zuen, eta Tertulianok arrazoimenaren aurka egin eta Jainkoa bihotz hutsez bilatu behar dela zioen. San Agustinek aurka egin zien, esanez kristautasuna Jainkoak errebelatutako erlijio bat dela (gnostikoen aurka) eta ez dela irrazional (Tertulianoren aurka).

Agustinen ustetan, “Egia ez da nirea, zurea, ezta honena edo harena ere; bat bera da guztiontzat”. Bestalde, “Bi bide daude ezagutzara iristeko: aginpidea eta arrazoia”. Filosofiak eta erlijioak lortu behar duten egia Jainkoaren egia da: “Bizitza zoriontsua egiaz gozatzea da, zutaz gozatzea da, Jainkoa, zu baitzara egia”.

Zer eginkizun dute arrazoiak eta fedeak Jainkoaren bilaketan? “Intellige ut credas, crede ut intelligas”: ulertu sinesteko, sinetsi ulertzeko. Arrazoiak eta fedeak harremana dute, baina ez da aurkaritzarik sortzen, elkarren beharra baitute Jainkoaren bilaketan.

Arrazoiak nahitaez fedearen onarpenaren aurretik joan behar du, fedea zentzugabea ez dela argitzeko. Ondoren, fedea ahal den heinean ulertarazten saiatuko da arrazoia. Hala ere, Agustinen iritziz, egiaren bilaketaren hasieran fedea dago. Agerkundeak bere indar argitzailea ematen dio ezagutzaren ahalmenari. Arrazoia ez da nahikoa jakinduria lortzeko, ez da egiaz jabetzeko gauza, Jainkoaren eta aginpidearen laguntza behar du. Tomas Akinokoak, aldiz, fedea eta arrazoiaren artean erabateko bereizketa egin zuen.

Zoriona izan zen San Agustinen helburu nagusia, erlijioa eta filosofiaren bidetik, eta bilaketa honek bere bizitza bideratu zuen. Gaztetan, bere bizitzan bertan aurkitu zuen zoriona; plazerean. Gero, Hortensius liburuaren irakurketak erabateko haustura ekarri zuen.

Manikeismora hurbildu zen 10 urteetan, bi kezka nagusi sortu zitzaizkion: Jainkoa eta gaizkia. Aristoteles irakurtzean, Agustinek sinesmen manikeoak zalantzan jarri eta Akademia Berriaren eszeptizismoari atxiki zitzaion: “Inork zalantzan jartzen al du bizi denik, gogoratzen, ezagutzen, maitatzen, pentsatzen ala epaitzen duenik? Bada, zalantzarik badu, bizi da”.

Eszeptizismoa gainditzeko Platonismoaren eragina —Plotinoren bidez— erabakigarria izan zen. Mundu adigarri platonikoa egia iraunkorraren mundua zela ohartu zen, eta gaizkia ongiaren gabezia zela ulertarazi zion, ez gaizkiaren printzipio batek sortutakoa.

Jainkoa gizakiaren barnean baino ez dugu aurkituko: “Ez bilatu kanpoan, itzuli zeure barnera. Barneko gizakian bizi da egia. Eta, zeure izaera aldakorra bada, bila ezazu zeure buruaz haraindi ere”. Zoriona gauza iraunkorrek emango digute, eta Jainkoa iraunkorra eta betierekoa denez, zoriona Jainkoarengan egongo da: “Jaungoikoa duena zoriontsu da beraz”. Beraz, erabateko zoriona beste bizitzan dago.

Jainkoaren existentziaren hainbat froga aurki daitezke San Agustinen obretan, hala nola akordio unibertsalaren ideian edota komentario ugaritan: “ororen ordena, eraketa, edertasuna, mugimendu eta aldaketak, Jainkoak bakarrik sortuak izan daitezkeela esaten dute isilean”.

San Agustinen frogarik gustukoena pentsamendua abiapuntu hartzen duena da. Ideia eredugarriak hartzen ditu abiapuntu. Arimak ezagutu ditzake egia aldaezinak, ezinbestekoak eta betierekoak direnak (esaterako objektu matematikoak eta axiomak); orduan lortzen da zentzu hertsian ezagutza deitzen duguna. Haien ezagutza ez datorkigu sentipenetatik, baina arimatik ere ez dator, ez baita betierekoa, aldaezina edo ezinbestekoa. Gizakiak egia eredugarri mugagabe eta beharrezko hauetan aurkitzen duena, egia bat da, eta ez da erlatiboa. Egia hau gure adimena baino nagusiagoa da, inposatu egiten zaio, zeren adimenak denen aurrean makurtu egin behar baitu.

Ideia eredugarri betiereko hauen oinarrian izate batek egon behar du. Betiereko egia eredugarrien oinarrian, beraien funts moduan egia aldagaitzak egon behar du, hau da, Jainkoak. Nola ezagutu ditzake gizakiak? Jainkoak esku hartu eta gizakiaren adimena argitzen duenean (argialdia).

Jainkoaren existentziaren froga mota honek jarraitzaile ugari izan zituen: San Antselmo Canterburykoaren argudio ontologikoa (XI.mendea) eta Descartes, adibidez. Santo Tomas Akinokoak, berriz, baliogabetzat zuen prozedura hau. Berak errealitatea hartu zuen abiapuntu.

Jainkoa ona dena, izan bada, orduan, zergatik existitzen da gaizkia? Gaizkia ezin zaio Jainkoari egotzi. Agustinek Plotinoren azalpena onartu zuen, alegia, gaizkia ez dela ezer erreala, ongi eza baizik, gabezia.

Jainkoa ona dena, izan bada, orduan, zergatik existitzen da gaizkia? Gaizkia ezin zaio Jainkoari egotzi. Agustinek Plotinoren azalpena onartu zuen, alegia, gaizkia ez dela ezer erreala, ongi eza baizik, gabezia.

Agustinek hiru gaizki mota bereizi zituen:

• Gaizki metafisikoa: Ontologiaren ikuspegitik, izaki izateak berez dakar mugatua (alegia, ez perfektua) izatea. Ez dago Jainkoari gaizkia egozterik, gauzak beren inperfekzio eta gabezien menpe daude.
• Gaizki morala: Aukeratzeko askatasuna izatearen ondorioz bekatua sortu zen. Horrela azaldu zuen Agustinek gaizki morala: askatasunetik sortutako bekatu horren erantzukizuna gizakiak baino ez du, inola ere ez Jainkoak.
• Gaizki fisikoa: Minaren eta heriotzaren esperientzia gizaki izatearekin lotuta dago. Agustinek onartzen du gaizki mota hau Jainkoari egotzi ahal zaiola gizakiaren ikuspuntutik, izan ere ez dugu Jainkoaren ikuspuntua ezagutzen eta ez dakigu oinazea behar-beharrezko osagaia dela salbaziorako (Jesusen heriotzan gertatu zen moduan, kristau teologiaren arabera).

Gaizkiaren teoria hauek eragin sakona izan zuten Mendebaldeko pentsaeran.

Platonismoak eragin handia izan zuen San Agustinengan, zentzu zabalean.

Dualismo ontologikoari dagokionez, Agustinek, Platonen moduan, bi errealitate bereizten zituen: fisikoa, zentzumenek hautematen dutena, eta ez-materiala, ideia eredugarriena, zentzumenez gain arimak ere hauteman ezin duena. Jainkoak ideia eredugarri horiek izakien adimenean jarri ditu, eta bera dago ideia hauen oinarrian. Gizakiak hauek ezagutu ditzan, Jainkoak esku hartzen du (argialdia).

Dualismo antropologikoari buruz ere antzekotasunak daude: Agustinek nahiz Platonek gizakia gorputzaz eta arimaz osatua zegoela defendatzen zuen. Baina Agustinek gorputzari garrantzi gehiago ematen zion, eta arima gorputzarekin batera sortzen zela zioen (eta ez lehenago).

Errealitatearen printzipioari dagokionez, bai Agustinek bai Platonek Ongia kokatzen dute oinarrian. Agustinen kasuan, ordea, Ongia Jainkoa da. Ikuspuntu teleologikoari jarraiki (alegia, mundua norbaitek diseinatu duela), Agustinen ustez Jainkoa zen munduaren diseinatzailea. Hemen antzekotasuna aurki dezakegu Platonen Timeoren Demiurgosen kontakizunarekin.

Platonek eta Agustinek dialektika erabili zuten metodo gisa: biek galderak eginez egiarantz zuzentzen dituzte gainerakoak.

Azkenik, Agustin eta Platon gaizkiaren kontzeptuan bat etorri ziren. Agustinek, Plotinoren eraginez, Platon bezalaxe pentsatzen zuen gaizkia ez dela ezer, aitzitik, gabezia bat dela, ongi eza.

Agustin Hiponakoa urrundu egiten da Plotino eta beste neoplatonikoen jainko kontzeptuaz: neoplatonikoen teorietan batasun edo jainkotik mundua berez sortzen den bitartean, Agustin Hiponakoak jainkoak mundua sortzea erabaki egiten duela defendatu zuen, jainkoa borondatea duen sortzaile eta ekintzaile gisa ulertuz. Horrela, bere fedea ez da panteismo bat, ez eta determinismo bat, jainkoa izaki aske eta pertsonal bat baizik. Edonola ere, Agustin Hiponakoa ez zen saiatu jainkoaren frogapenak garatzen eta jainkoa gizaki bakoitzaren barnean bilatu behar zela defendatu zuen. Munduaren sortzailea izateaz gainera, jainkoa gizakiaren helmuga zela pentsatzen zuen, graziaren bitartez lortuko dena eta hil ondoren betiere.

Agustin Hiponakoaren filosofiaren beste gai nagusi bat arima da, bere baitan oroimena, borondatea eta adimena biltzen dituena[5]. Agustinen antropologian, arima hilezkor eta gorputz hilkorrez osaturiko izakia da, gizakiaren dualismo bati jarraiki. Baina arima gainetik jartzen du, gizakia gorputz hilkor eta mundukoiez baliatzen den arima arrazoiduna dela defendatuz.

Arima jainkotik zuzenean badator ere, gorputzarekin harreman estua duenez gizakia bekaturako joera du liberum arbitrium edo erabakimen askearen bitartez. Bekatua erabakimen askea gaizki erabiltzeagatik gertatzen da eta errealitate materialistari arreta jartzea du ondorio. Gizakia ezin da bere indar hutsez salbatu eta jainkoarengandik datorkion benetako askatasunaren edo graziaren beharra du. Ezin da soilik bere indarren bitartez egia ezagutzera iritsi; ahula da, jatorrizko bekatuak ahulduta baitago. Orduan graziak gizakia bultzatzen du barrutik, bere izaerari dagokiona baino fede eta ezagutza garaiagoa lor dezan.

Gizakiaren helmuga zoriontasuna da, baina Agustin Hiponakoaren arabera, hil ondoren lortuko dena, jainkoarekin bildu ondoren.

Gaizkiaren existentziari dagokionean, gazkia ez-izatearen ondorioa dela baieztatu zuen, jainkoak sortu eta den guztia ona baita. Horrela, manikeoen teoriak ukatu egiten ditu, beraien arabera gaizkia ongiarekin batera sortu baitzen.

Politika agustindarraren dotrina Jainkoaren hiria liburuan agertzen da, zeina Erromako erorketaren ondorioz idatzi baitzuen gertakariaren azalpenak emateko. Bertan, historiaren bilakaera fededun eta ez-fededunen arteko gatazka gisa azaltzen du, Ongiaren Hiria eta Gaizkiaren Hiria metafora gisa erabiliz. Azkenean eta helmuga jakina duen bilakaera bati jarraiki, Jainkoaren Hiriak lortuko du garaipena, Apokalipsis liburua adierazten duenaren arabera. Botere politikoa elizaren mendean izatea defendatuko du bitartean, erakunde politikoak gizatiarrak eta ondorioz akastunak diren arren. Hala ere, erakundeen beharra defendatu egingo du, beraiei izaera jainkotiarra emanez.

410. urtean bisigodoek Erroma hartu zuten. Kristauen artean kezka sortu zen ea inperioa desagertzekotan berarekin batera kristautasuna desagertuko ote zen. Kezka horri erantzuna eman zion San Agustinek Jainkoaren hiria liburuan. Bertan, historiaren nondik norakoa planteatu behar izan zuen.

Agustinen ustez, historiak ziklo bat osatu beharrean, hau lineala da, eta helburu jakin bat du: gertakarien atzean —Jainkoaren probidentziari jarraituz— arrazoi bat dago ezinbestez, hau da, argumentu bat du. Historia, Jainkoak gizakiaren salbamenaren alde esku hartzearen historia da. Gaitz guztiak gizakiak sortuak izan arren, Jainkoaren obra oztopatzen duten arren, denbora guztien amaieran Jainkoaren Erresuma gauzatuko da, eta gaitza betiko desagertuko da mundutik. Erromatar inperioaren erorketa posible da, baina, Jainkoaren Hiriak, Erroma desagertuta ere, biziraungo du.

Historian zehar antzezten den benetako drama bestelakoa da: Jaungoiko (Jerusalem) eta Munduko (Babilonia) hirien arteko gatazka. Historiaren amaieran, Kristo lurrera etorriko da eta bizidunak eta hildakoak epaituko ditu. Kristau zintzoak salbatuko dira eta Jainkoaren ondoan biziko dira betirako (bertan dago zoriona). Bataiatu gabe hil direnak eta bekatuez damutu ez direnak infernura joango dira. San Agustinentzat, salbatuen eta kondenatuen sailkapena Jainkoak egin zuen, haiek jaio eta ekintza onak edo txarrak egin aurretik.

Historiaren ikuspuntu honek eragin handia izan zuen Mendebaldeko pentsaera modernoan. Nietzschek arbuiatuko du gero.