Afrikako deskolonizazioa

Afrikako deskolonizazioa inperio kolonialek Afrikan zituzten lurraldeek emantzipazioa lortzeko eta herrialde independente bihurtzeko Bigarren Mundu Gerraren osteko prozesua izan zen[1].

Aurrekariak
Sakontzeko, irakurri: «Afrikaren banaketa»
Cecil Rhodes, Rhodesiaren sortzaile eta kolonizazioaren bultzatzaile sutsua[2]

XIX. mendeko Afrikaren banaketan, europar potentziek 1884-85eko Berlingo konferentzian Afrika eta bere baliabideak erdibanatu zuten. 1905. urterako, Afrika osoa europar gobernuen agindupean zegoen, Liberia (afroamerikar esklabo ohiek kontrolatuta zegoela) eta Etiopia (Italiaren ahaleginei aurka egin zizkiona) izan ezik. Erresuma Batuak eta Frantziak inperio nagusiak bazituzten arren, Alemaniak, Espainiak, Italiak, Belgikak eta Portugalek koloniak zituzten. Kolonialismo eta inperialismoaren eraginez, Afrikak epe luzeko ondorioak jasan zituen eta jasaten ditu: baliabide naturalen galera, suntsipen ekonomikoa, hondamen kulturala, banaketa geopolitikoa, eta abar. Hala ere, orduko europarren ikuspegitik, kolonizazioa bere zibilizazio-esfortzuaren helburuetako bat besterik ez zen.

Kausak

Bigarren Mundu Gerran koloniek bere metropoliren alde borrokatu zuten etsai ezezagun baten kontra eta independentzia aipatu gabe. Hendrik Verwoerd eta B.J. Vorster Hegoafrikako lehen ministroak izango zenek Adolf Hitlerren alde egin zuten, frantziar gobernadoreek 1943ra arte Vichyko gobernuaren alde egin zuten moduan. Orduko Alemaniako propagandak britainiar aginteari erronka botatzeaz gain, Japoniar Inperioak Ekialde Urruna konkistatzean, Afrikatik mea gehiago ateratzera behartu zieten. U-boot itsaspekoek Ozeano Atlantikoko bideak kontrolatuta zituztenez, Afrikan lantegiak sortu zituzten bertoko ekonomia bultzatuz.

1941ean Franklin D. Roosevelt eta Winston Churchillek Atlantikoko eskutitza adostu zutenean, kolonien autonomia bultzatzea erabaki zuten. Churchillek eskutitza Legebiltzarrera eraman zuenean, koloniak idaztea akats bat izan zela esan zuen zuzena Alemaniak konkistaturiko herrialdeak zirela esanez. Izan ere, gerra ondorengo afrikar koloniak oraindik ume eta heldugabetzat hartzen zuten europarrek.

Hala ere 1930eko hamarkadarako, indar kolonialek bere Unibertsitateetan jadanik hezita zuten afrikar buruzagi-elite bat, autodeterminazio eskubidea ezagutzen zuena. Tartean bazeuden independentzia lortzeko borrokatu zuten abertzale batzuk: Jomo Kenyatta (Kenia), Kwame Nkrumah (Urrezko Kosta, Ghana), Léopold Sédar Senghor (Senegal) edo Houphouët-Boigny (Boli Kosta).

Kronologia
Afrikako herrialdeetako independentzia datak
Afrikako herrialdeen independentzia
Herrialdea Izen koloniala Potentzia koloniala Independentzia data Lehenengo estatu-burua Indepentzia-gerra
Etiopia Axumeko Erresumaren ezarpena IV. mendea Menelik I.a -
Liberia Liberiako Komunitatea Estatu Batuak 1847ko uztailaren 26a Joseph Jenkins Roberts -
Libia Libia Italia; Erresuma Batua/Frantzia 1951ko abenduaren 24a Idris -
Egipto Egipto Erresuma Batua 1922/1936/1953 Ez Urabi matxinada, Sinaiko gerra
Sudan Sudan Erresuma Batua 1956ko urtarrilaren 1a Ismail al-Azhari -
Tunisia Tunisia Frantzia 1956ko martxoaren 20a Mohamed VIII.a al-Amin -
Maroko Frantziar Maroko
Espainiar Maroko 		Frantzia/Espainia 1956ko apirilaren 7a[3] Mohammed V.a Rifeko gerra, Ifniko gerra
Ghana Urrezko Kosta Erresuma Batua/Alemania;[4] Erresuma Batua 1957ko martxoaren 6a Kwame Nkrumah -
Ginea Frantziar Mendebaldeko Afrika Frantzia 1958ko urriaren 2a Sékou Touré -
Kamerun Kamerun Alemania; Frantzia/Erresuma Batua 1960ko urtarrilaren 1a[5] Ahmadou Ahidjo KHBren matxinada
Senegal Frantziar Mendebaldeko Afrika Frantzia 1960ko apirilaren 4a Léopold Senghor -
Togo Frantziar Togolandia Alemania; Frantzia 1960ko apirilaren 27a Sylvanus Olympio -
Mali Frantziar Mendebaldeko Afrika Frantzia 1960ko ekainaren 20a Modibo Keita -
Madagaskar Madagaskarko protektoratua Frantzia 1960ko ekainaren 26a Philibert Tsiranana Madagaskarren matxinada
Kongo ED Belgikar Kongo Belgika 1960ko ekainaren 30a Joseph Kasa-Vubu Kongoko krisialdia
Somalia[6] Britaniar Somaliland
Italiar Somaliland 		Erresuma Batua
Italia 		1960ko ekainaren 26a
1960ko uztailaren 1a 		Muhammad Haji Ibrahim Egal
Aden Abdullah Osman Daar 		-
-
Benin Frantziar Mendebaldeko Afrika Frantzia 1960ko abuztuaren 1a[7] Hubert Maga -
Niger Frantziar Mendebaldeko Afrika Frantzia 1960ko abuztuaren 3a Hamani Diori -
Burkina Faso Volta Garaia Frantzia 1960ko abuztuaren 5a Maurice Yaméogo -
Boli Kosta Boli Kosta Frantzia 1960ko abuztuaren 7a Félix Houphouët-Boigny -
Txad Ekuatore Afrika Frantsesa Frantzia 1960ko abuztuaren 11a François Tombalbaye -
Afrika Erdiko Errepublika Ekuatore Afrika Frantsesa Frantzia 1960ko abuztuaren 13a David Dacko -
Kongo Ekuatore Afrika Frantsesa Frantzia 1960ko abuztuaren 15a Fulbert Youlou -
Gabon Ekuatore Afrika Frantsesa Frantzia 1960ko abuztuaren 17a Léon M'Ba -
Nigeria Nigeria Erresuma Batua 1960ko urriaren 1a[8] Nnamdi Azikiwe -
Mauritania Frantziar Mendebaldeko Afrika Frantzia 1960ko azaroaren 28a Moktar Ould Daddah -
Sierra Leona Sierra Leona Erresuma Batua 1961eko apirilaren 27a Milton Margai -
Hegoafrika Hegoafrika Erresuma Batua 1910/1931/1961[9] Ez -
Tanzania[10] Tanganika
Zanzibar 		Alemania;Erresuma Batua
Erresuma Batua 		1961ko abenduaren 9a
1963ko abenduaren 10a 		Julius Nyerere
Jamshid ben Abdullah 		-
-
Ruanda Ruanda-Urundi Alemania; Belgika 1962ko uztailaren 1a Grégoire Kayibanda -
Burundi Ruanda-Urundi Alemania; Belgika 1962ko uztailaren 1a Mwambutsa IV.a -
Aljeria Aljeria Frantzia 1962ko uztailaren 3a Ahmed Ben Bella Aljeriako Independentziaren Gerra
Uganda Britainiar Ekialdeko Afrika Erresuma Batua 1962ko urriaren 9a Milton Obote -
Kenia Britainiar Ekialdeko Afrika Erresuma Batua 1963ko abenduaren 12a Jomo Kenyatta Mau-Mau matxinada
Malawi Niasalandia Erresuma Batua 1964ko uztailaren 6a Hastings Kamuzu Banda -
Zambia Ipar Rhodesia Erresuma Batua 1964ko urriaren 24a Kenneth Kaunda -
Gambia Gambia Erresuma Batua 1965eko otsailaren 18a Dawda Kairaba Jawara -
Botswana Bechuanaland Erresuma Batua 1966ko irailaren 30a Seretse Khama -
Lesotho Basutoland Erresuma Batua 1966ko urriaren 4a Leabua Jonathan -
Maurizio Erresuma Batua 1968ko martxoaren 12a Seewoosagur Rangoolam -
Swazilandia Swazilandia Erresuma Batua 1968ko irailaren 6a Sobhuza II.a -
Ekuatore Ginea Espainiar Ginea Espainia 1968ko urriaren 12a Francisco Macías Nguema -
Ginea-Bissau Portugaldar Ginea Portugal 1973ko irailaren 24a Luís Cabral Ginea-Bissauko independentzia gerra
Mozambike Portugaldar Ekialdeko Afrika Portugal 1975eko ekainaren 25a Samora Machel Mozambikeko independentzia gerra
Cabo Verde Portugal 1975eko uztailaren 5a Aristides Pereira Ginea-Bissauko independentzia gerraren eragina
Komoreak Frantzia 1975eko uztailaren 6a Ahmed Abdallah -
Sao Tome eta Principe Portugal 1975eko uztailaren 12a Manuel Pinto da Costa -
Angola Portugaldar Mendebaldeko Afrika Portugal 1975eko azaroaren 11a Agostinho Neto Angolako Independentzia Gerra
Seychelleak Erresuma Batua 1976ko ekainaren 29a James Richard Marie Mancham -
Djibuti Frantziar Somaliland Frantzia 1977ko ekainaren 27a Hassan Gouled Aptidon -
Zimbabwe Hego Rhodesia Erresuma Batua 1980ko apirilaren 18a Canaan Banana Rhodesiako gerra
Namibia Hego-mendebaldeko Afrika Alemania; Hegoafrika 1990eko martxoaren 21a[11] Sam Nujoma Namibiako indepentzia gerra
Eritrea Eritrea Italia; Erresuma Batua; Etiopia 1993ko maiatzaren 24a Isaias Afewerki Eritreako indepentzia gerra
Mendebaldeko Sahara 1 Espainiar Sahara;
Marokoar Sahara 		Espainia;
Maroko 		1976ko otsailaren 27a;
Egun 		El-Ouali Mustapha Sayed;
Mohamed Abdelaziz 		Mendebaldeko Saharako indepentzia gerra;
Saharawien intifada

1 Espainiak Mendebaldeko Saharan (orduan Rio de Oro deitua) zuen de factozko aginte koloniala bukatu zenean, Marokok herrialde osoa okupatu zuen, eta aldarrikatu berria zen Saharako Arabiar Errepublika Demokratikoa indargabetu.

Erreferentziak
  1. Birmingham, David. (1995). The Decolonization of Africa. Routledge ISBN 1857285409..
  2. S. Gertrude Millin, Rhodes, Londres, 1933, p.138
  3. 1958ko apirilaren 2an Espainiak Marokoari Juby lurmuturra eta 1969ko urtarrilaren 4an Ifni itzuli zizkion
  4. 1956ko abenduaren 13an Britainiar Togolandia Urrezko Kostarekin batu zuten
  5. Frantziar Kamerun independentzia lortu zuenean, Britainiar Kamerungo zati bat berarekin bat egin zuen 1961eko urriaren 1ean. Beste zatia Nigeriarekin batu zen.
  6. Britainiar Somalilandia independentzia lortu zuenean, Italiar Somalilandiarekin bat egin zuen
  7. Beninek São João Batista de Ajuda portugaldarra 1961ean okupatu zuen
  8. Britainiar Kamerungo zati batek 1961eko urriaren 1a Nigeriarekin bat egin zuen
  9. Hegoafrikak apartheid jasan zuen 1994an Nelson Mandela presidente bilakatu arte
  10. Tanganyika eta Zanzibarrek independentzia lortu zutenean, 1964ko apirilaren 26an batu ziren
  11. Walvis badia eta Penguin uharteak 1994ko otsailaren 28an lortu zituen

Bibliografia
  • Michael Crowder, The Story of Nigeria, Faber and Faber, London, 1978 (1962)
  • Understanding Contemporary Africa, April A. Gordon and Donald L. Gordon, Lynne Riener, London, 1996
  • Vincent B. Khapoya, The African Experience, Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ, 1998 (1994)
  • Ali A. Mazrui] General History of Africa, vol. VIII, UNESCO, 1993
  • Kevin Shillington, History of Africa, St. Martin's Press, New York, 1995 (1989)

Ikus, gainera

Kanpo estekak
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.