Aconcagua
Aconcagua[1] Andeetako mendirik garaiena da. Argentinako Mendozako probintzian dago, Txileko mugatik hurbil. 6.959 metroko altuera du eta, Amerikako gailurra izateaz gain, Asiatik kanpoko mendirik altuena da.
| Aconcagua | |
|---|---|
 | |
| Datu orokorrak | |
| Garaiera | 6.961 m |
| Prominentzia | 6.961 m |
| Mota | mendi |
| Geografia | |
 | |
| Koordenatuak | 32°39′11″S 70°00′42″W |
| Honen parte da | Zazpi Gailurrak |
| Mendikatea | Principal Cordillera (en)  |
| Estatu burujabe |  Argentina |
| Argentinar probintzia | Mendoza probintzia |
| Argentinar departamentua | Las Heras Department |
| Babestutako-eremua | Aconcagua Provincial Park (en) |
| Mendizaletasuna | |
| Lehen igoera | 1897an Matthias Zurbriggen. |
| Ohiko bidea | Ipar-mendebaldeko bidea. |
| Geologia | |
| Material nagusia | arroka sedimentario |
| Garaia | Miozeno |
Izena
Mendiaren izenari dagokionez, jatorria ez dago argi, eta horren inguruan bi teoria daude: alde batetik, maputxerazko Aconca-Hue hitza; bestetik, kitxuazko Ackon Cahuak.
Ezaugarri orokorrak
Aconcagua sumendi itzalia da. Ikerketek haren sorrera Permiar-Triasikoan kokatzen dute, orain dela 200-280 milioi urte inguruan. Nazca plaka hegoamerikar plakaren azpian sartzean eragin zen orogenia andinoan sortu zen.
Iparraldeko malda ez du oso pikoa; hegoaldekoak berriz 3.000 metroko pareta du. Gailurrean ez du elurrik urte osoan, bertan jotzen duen haizeak eramaten baitu. Hainbat glaziar daude: garrantzitsuenak Poloniarren glaziarra eta Ingelesen glaziarra dira. Aconcaguako Parke Naturalaren barnean dago.
Igoerak
Matthias Zurbriggen mendi-gidari suitzarra izan zen gailurrera iristen lehenbizikoa, 1897ko urtarrilaren 14an, espedizio-burua Edward FitzGerald britainiarra zelarik. 14 urte lehenago, 1883an, beste europar bat saiatu zen gauza bera lortzen, arrakasta gabe, Paul Güssfeldt geologo eta esploratzaile alemaniarra buru.
Mendiaren ekialdea eskalatu zuen lehenenego aldiz espedizio poloniar batek, Konstanty Narkiewicz-Jodko, Stefan Daszyński, Wiktor Ostrowski eta Stefan Osiecki-rekin, 1934ko martxoaren 9an, bidean "Poloniar Glaziarretik" igaroz. Hego-mendebaldeko bidea, bestela, ireki zuen aitzindari moduan 1953an talde suitzar-argentinar batek, Frederico eta Dorly Marmillod, Francisco Ibañez eta Fernando Grajales-ekin. Hegoaldeko aurpegi famatua konkistatu zuen frantziar talde batek, René Ferlet, Pierre Lesueur, Adrien Dagory, Robert Paragot, Edmond Denis, Lucien Berardini eta Guy Poulet-ekin 1954an.
Pertsonarik gazteena iristen Tyler Armstrong kaliforniarra izan zen, 9 urte zeukalarik, 2013ko abenduaren 24an. Zaharrena, ordea, Scott Lewis izan zen, 2007ko azaroaren 26an, 87 urterekin. 2014an, azkenik, Kilian Jornet kataluniarrak markarik azkarrena ezarri zuen, igo eta jaitsi 12 ordu eta 49 minututan. Bi hilabete baino gutxiago geroxeago, hala ere, Karl Egloff ekuadortar-suitzarrak marka berria lortu zuen, 11 ordu eta 52 minuturekin.
Ikus, gainera
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2015/09/13 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|---|
Asia: Everest (8.848 m) • Hego Amerika: Aconcagua (6.962 m) • Ipar Amerika: McKinley (6.194 m) • Afrika: Kilimanjaro (5.895 m) Europa: Elbrus (5.642m) / Mont Blanc (4.808 m) • Antartida: Vinson (4.892 m) • Ozeania: Puncak Jaya (4.884 m) / Kosciuszko (2.228 m) |  | |
Bestelakoak: Zortzimilakoak | ||
- Euskaltzaindia. (2012-05-25). 170. araua: Amerikako toponimia. .