Aberin

Aberin
	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
; Bandera	; Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Lizarra
Eskualdea	Lizarraldea
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Aberin
Alkatea	David Arnedillo Urritzelki (La Solana, indep.)
Posta kodea	31xxx
INE kodea	31005
Herritarra	aberindar
Geografia
Koordenatuak	42°37′09″N 2°00′26″W
Azalera	21,25 km²
Garaiera	514 metro
Distantzia	50 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	368 (2023: −3)
Dentsitatea	17,44 biztanle/km²
Zahartzea[1]	% 22,56
Ugalkortasuna[1]	‰ 25,32
Ekonomia
Jarduera[1]	% 75,47 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 10,82 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1][2]	% 10,40 (2018: %6,44)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.aberin-muniain.org

Aberin[3] ([aβeɾin]) Nafarroako udalerria da. Lizarrako merindadeko herri honek 382 biztanle zituen 2014. urteko erroldaren arabera. Nafarroako hiriburutik 50 kilometrora dago.

Geografia

Inguru naturala eta kokapena

Herria Nafarroa ekialdean dago, Lizarrako merindadearen erdialdean. Herria lau kontzejuk osatzen dute, Muniain, Aberin, Arintzano eta Etxabarrik, azken hau hustutako kontzejua dela. Herriaren izen ofiziala Aberin den arren, biztanleriaren %80 Munaineko kontzejuan bizi da, bertan udaletxea ere badagoela.

Aberinek Villatuerta, Lizarra eta Aiegirekin egiten du muga iparraldean; Oteitzarekin ekialdean; Morentin eta Deikaztelurekin mendebaldean; eta Morentinekin hegoaldean.

Klima eta landaredia

Klima mediterraneo motakoa da, altueraren gorabehera handiak dituena. Urteko batez besteko tenperatura 8 eta 13 gradu artekoa eta prezipitazioak 600 eta 1.200mm bitartekoak dira. Udalerriko gunerik menditsuenetan ugariagoak betiere. Urteroko egun euritsuak 80 eta 100 bitartekoak dira.

Jatorrian udalerria estaltzen zuten arteen azalera asko murriztu da eta XX. mendearen amaieran 22 hektarea baino ez ziren geratzen. XIX. mendetik aurrera birlandaturiko pinuen azalera 20 hektareakoa da.

Historia

Aberinen, eneolito edo brontze aroko aztarnategia dago, Garita izeneko gunean.

1177an Antso VI.a Jakitunak, Tenplarioei eman zien dohaintza moduan Aberingo udalerriaren gaineko jabetza. XIV. mendearen hasieran, zehazki 1312 eta 1313 urteetan, Jerusalengo San Joanen Ospitale ordenak izan zuen jaurerriko petxak jasotzearen eskubidea.

Udalerria Iguzkitza edo Solana haraneko kontzejuetako bat izan zen, XIX. mendeko erreforma administratiboa burutu zen arte. Haran hori Muniain, Arintzano, Etxabarri eta Baigorriko kontzejuek osatzen zuten 1857ko errolda arte, Muniainek berezko udalerria izan zuen arte.

Demografia

Alberingo biztanleria

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 22 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %6,41 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).

Politika

Udal hauteskundeak

Aberingo alkatea Agrupación Independiente Montejurra (AIM) herri ekimeneko Luis Enrique Aguilar Lizarraga atera zen 2007ko udal hauteskundeetan. Taldeak udaleko zazpi zinegotziak lortu zituen, eta hortaz gehiengo osoa udalean. Baliogabeko botoak 8 izan ziren (emandako guztien %4,40) eta 44 boto zuri izan ziren (botoen %25,29). Abstentzioa %41,85koa izan zen.

**Aberingo Udala (2007)**
Alderdia	Botoak	Zinegotziak
AIM	130	7

2011n La Solana hautagai zerrenda independenteak 138 boto eta 7 zinegotziak eskuratu zituen; David Arnedillo Urritzelki izendatu zuten alkate.

Udaletxea

HELBIDEA: Kale Nagusia 36

Alkateen zerrenda

2007-2011	Luis Enrique Aguilar Lizarraga	AIM, indep.
2011-2019	David Arnedillo Urritzelki	La Solana (indep.)
2019-	Francisco Javier Fernandez Velasco	A.I. Aberin-Muniain[4] (indep.)

Garraiobideak eta azpiegiturak

La Estellesa autobus konpainiak Lizarra eta Iruñarekiko autobus zerbitzua eskaintzen du.

Kirolak

Aberinek estalitako eta ageriko frontoia eta udal piszinak dauzka.

Euskara

Nafarroako gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera Aberin eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %0,40k zekien euskaraz hitz egiten.

Jaiak eta ospakizunak

Aberingo eta Muniaingo herriko jaiak abuztuan ospatzen dira. Muniaingoak Abuztuaren 15aren inguruan ospatzen dira Ama Birjinaren omenez. Aberingo jaiak, berriz, abuztuaren 29aren inguruan ospatzen dira.

Erromeriei dagokienez, urtarrilean [muniaindarrek San Sebastian baselizarako erromeria antolatzen dute, eta abuztuan San Ramon Nonato baselizarako beste erromeria bat. Aberindarrek irailaren 14ean ospatzen dute Kalbarioko baselizarako erromeria.

Zerbitzuak

Aberin "Aberin-Arellano-Morentin Mankomunitateko" kidea da.

Ondasun nabarmenak

Jasokundeko Andre Mariaren eliza

Muniaingo Jasokundeko Andre Mariaren elizaren kanpoaldea harlanduz egina dago, eta aurrealde pentagonala eta izardun gurutzeriazko ganga estaldura dauka. Eraikina XVI. mendean eraiki zen lau zatitan banaturiko nabe bakarraz osatuta. Dorrea eta sarrera, XVII. mendean egindakoak dira. Mende bat geroago, XVIII. mendean, alboko nabea eraiki zen, ertzdun gangez eta harlanduzko kanpoaldeko portikoarekin.

Erretaula nagusia, XVIII. mendean egin zen, estilo barrokoari jarraiki. Bertan, 1600. urtearen inguruan egindako Jasokundearen Ama Birjinaren eskultura erromanista bat dago. Horrez gain, elizaren barruan, Frantzisko Xabierren omenezko erretaula barrokoa eta beste bi erretaula neoklasiko daude. Errosarioko Ama Birjinaren irudia 1600ean egin zuten eta San Joseren egurrezko irudia XVIII. mendean zehar.

Baselizak

Muniaingo kontzejuaren inguruetan bi baseliza daude, bata San Sebastianen omenezkoa, eta bestea San Erramun Jaiogabearen omenezkoa. Bi baselizek, Erdi Aroko jatorria dute, baina aldaketa ugari izan dituzte mendeetan zehar eta jatorrizko egituratik ezer gutxi gordetzen dute gaur egun.

San Sebastian baseliza, Jurramendiren oinetan dago, harlangaitzezko hormez eraikia, eta laukizuzen itxurako nabe bakarrez osaturik dago. Eraikinaren barruan, XVII. mendearen amaierako erretaula barrokoa eta San Sebastianen egurrezko irudi bat daude.
San Erramun Jaiogabea baseliza, Muniaingo herriaren goialdean dago, laukizuzen itxurako nabea eta harlangaitzezko hormak dauzka. Barruan, 1600. urtearen inguruan egindako erretaula eta San Ramonen eskultura barrokoa daude.

Aberindar ezagunak

Jose Soltxaga (1881-1953), Gerra Zibileko jeneral matxinoa.
Amadeo Sánchez de Muniain (1933-1996): UPNko kide eta parlamentaria.

Erreferentziak

Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
(Gaztelaniaz) Corporación. (Noiz kontsultatua: 2020-08-04).

Ikus, gainera

Nafarroako udalerrien zerrenda

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Nafarroa

(Gaztelaniaz) Aberingo udalaren webgunea.
(Gaztelaniaz) Aberini buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.
Aberingo Foruen Plazaren ikuspegia Google Street View-n.

Datuak: Q1645796
Multimedia: Aberin / Q1645796
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Aberin

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[Udalbiltza-1] Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.

[2] Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..

[3] Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .

[4] (Gaztelaniaz) Corporación. (Noiz kontsultatua: 2020-08-04).