Abadia jauregia

Barne eta kanpo dekorazioari dagokionez, mendebaldeko eta ekialdeko eraginak ageri dira nahas-mahas. Batzuk, Abadiaren ameskerien emaitza dira, baina beste asko Duthoit arkitekto aholkulariaren joera eklektikoari zor zaizkio. Alde batetik, hormetako margolanak daude, Viollet-le-Ducek eraikitako Pierrefonds-eko katedralaren edo, are eta gehiago, Pariseko Notre-Dameren gisara; bestetik, arabiar eta bizantziar elementuak daude, garai hartako orientalismoaren eredura moldatutakoak[14]; azkenik, etiopiar jatorriko osagaiek[11][15] izatasun berezi bat ematen diote Abadia jauregiari. Duthoit ez zen mugatu jatorri desberdineko osagaiak elkarren ondoan jartzera. Arrazoibide bat bilatu zuen beti, harmonia bat: inspirazio iturri anitzeko elementuen arteko kontraesanak azpimarratu ordez, elkarren artean osagarri izatea nahi zuen. Horretan, esan daiteke mestizaje artistikoa izan daitekeela Abadia jauregiaren dekorazioa definitzeko termino egokia: jatorri eta izaera aniztasunak eraikin bakan bat sortzen du, nortasun beregaina duena. Horretan datza Abadia jauregiaren oreka berezia, ametsaren eta arrazoiaren artean berdindutako oreka[16].

Aipamen berezia egin behar zaie eraikinaren kanpo dekorazioan animalien irudiei. Erdi Aroko arkitekturaren usadioari jarraitu nahi izan zion Viollet-le-Ducek, eraikinaren kanpo dekorazioan era guztietako animalien eskulturak ezarrita.

Ez dago inon frogarik Viollet-le-Ducek inoiz eskulturarik egin zuenik, baina gauza jakina da hari esker estilo berri bat agertu zuela Pierrefonds-eko katedralean. Ildo bereko hurrengo urratsa, hain zuzen ere, Abadia jauregian azaldu behar zuen. Bertan bildu zuen fauna bitxia sortzerakoan, bere irudimen eta gaitasun artistiko guztiak jokoan jarri zituen. Batean historialari prestu, fantasiaz beteriko apaintzaile bestean, antikuario zehatza eta ameslari argitua hurrengoan, gaztelua estatuaz mukuru bete zuen, zalantza gabe ikuslea txundituta uzteko xedeaz.

Fauna zabala kausitzen dugu Abadian; animalia jostakinak, katu eta gasteropodo zizelkatuak, Pierrefonds-eko zooan agertzen den umore beraz kokatuak, animalia fantastikoak, basanimaliak, etiopiarrak eta afrikarrak, lehoinabarrak, krokodiloak, elefanteak, sugeak eta abar. Abadian zizelkaturiko eskultura multzoa egiteko, Viollet-le-Ducek bi iturburu izan zituen gogoan: alde batetik, bertako fauna irudikatzen zuen Erdi Aroko bestiarioa; eta, bestetik, alegietako zenbait animalia eta Etiopiako fauna. Iruditeria horren bitartez bete nahi izan zituen Anton Abadiaren aginduak.

Krokodilo baten irudia, sarreran

Abadiako atarian, bi krokodilo ageri dira eskaileraren aldeetako baranden gainean. Tamaina handiko narrastiok, ahotzarra zabal-zabalik irudikaturik, egoitzaren zaindari basatiak direla ematen du. Hemen, Viollet-le-Ducek Pierrefonds-en jadanik erabilitako antolaketa errepikatu zuen, animalia grotesko edo munstro itxurakoak angeluko mailadian barandan ezarri baitzituen, lekuaren handitasuna azpimarratzeko. Atarian badira, halaber, beste animalia txiki anitz. Hala, gangaduran zehar barakuiluak ikus daitezke mantso-mantso dabiltzala. Eta, atariko itzuliaren eta hegalen artean moldaturiko angeluetan, igelak ageri dira.

Barraskilo baten irudia

Fauna ikusgarri hori bertan azaltzeak bitxi ematen badu ere, Viollet-le-Ducek Erdi Aroko eskulturaren gaiak berrerabili besterik ez zuen egiten. Halako motiboek apaintzen dituzte Amienseko katedraleko zutabeetako zokaloak XIII. mendetik. Baina batez ere gotiko flamigeroaren garaian aurkitzen ditugu barraskiloak, adarrak tente, herrestan dabiltzala atezangoetako kanaladuretan eta arku konopialetan barna[17].

Polikromiaren mundura murgiltzen gara Abadiako ezkaratzera sartu orduko. Eskailera nagusia hartzen duen erdigune zabal horren dekorazioak, hein batean, Ponpeiako etxeena dakarkigu gogora.

Behe aldeko hormetan egitura faltsu bat margoturik ageri da, zerrenda urdin bizi eta urre-horiz inguratua. Friso hori eskaileraburuan den zurezko estatua batek aurkezturik ageri da. Ume beltz argi-emailearen tradizioari datxekion eskultura horrek Abdullah irudikatzen du.

Jangelako kadira bat

Abadian gela bakoitzak du bere koloreen harmonia. Jangela hori-gorria da. Areto handi bat da, dekorazio sendo eta bakunekoa, bufalo larruzko panel handiek estalia, esmeralda koloreko belusezko zerrendak barne hartzen dituztela. Ehun bereko estalkiz hornitutako aulkiak lerroan ezarririk daude hormaren luzera osoan. Bizkarrean, karaktere kufikoz brodatutako letra bana daukate aulki horiek. Guztiak ordena egokian emanik, mezu hau irakur daiteke: Ez ahal da sekula traidore bat izanen mahai honen inguru. Jesusen azken afariaren eta Judasen traizioaren zeharkako aipamena, zalantzarik gabe. Mahaia eta buffeta, Erdi Aroko arasaren erreferentzia, dira gelako beste altzarien osagarri. Habeetan etiopierazko inskripzioak ageri dira. Hain zuzen ere, halako idazkiak, hizkuntza batean edo bestean emanak, era sistematikoan erabili dira egoitza osoan. Forma horiek, Abadiaren filosofiaren adierazgarri izatearekin batera, tokiaren jabeak berak aukeratu zituenez, erabat adosten dira gainerako ornamentazioarekin. Praktika hau garaian ohikoa bazen ere, hemen aldez aurretik erabakitako asmoa da eta gehiegikeriaren mugatik hurbil dabil.

Dorreko areto handia urdina da. Halako irrealitate izaera orokor bat jalgi da poesia kutsuko gela honetatik, ezen Erdi Aroko amets gauzatua da bete-betean. Dekorazioa Robert Buchanam ingeles olerkariak inspiratua dela dirudi, horrenak baitira habe eta erlaitzetan idatzita dauden bertso-lerroak. Hormak, beraz, gau-urdinez margoturik daude, eta hor-hemen barreiaturik, izarrak bailiran, ezkontideen monogramak ageri dira. Tximinia da areto honen apaingarri nagusia. Altzariak, Duthoiten marrazkien arabera eginik, gotiko berantiarra dakarte gogora. Ukitu exotiko bat, ordea: Txinako armairua eta oinetan elefante buruak zizelkaturik dituen mahaia.

Abadiaren ikurburua, gainen suge baten irudiaz

Bisitariei harrera egiteko, arabiar estiloko aretoa erabiltzen zuten Anton Abadiak eta Virginie Vincent de Saint Bonnetek. Gorria da nagusi bertan: landare dekorazio inprimatua duten zeta gorrizko oihalez estaliak dira hormak. Hiru diban ageri dira horman moldaturiko sartunean. Ekialdetik etorria zen dibana, guztiz modakoa 1860ko hamarkadan, barne erromantiko guztietan aurkitzen da. Poesia kutsu handiko gela da hau, arbel koloreko marmolezko tximinia batek berotua, zeinetan Irlandako hirustak plakatan zizelkaturik azaltzen diren. Dekorazioa suburuaren apaingarri diren latinezko bi inskripzio handien inguruan eratzen da. Lehenak, Antonen ikurburua agerrarazten du: Plus estre que paraistre (izana eta ez izena); bigarrenak, lana ongizatearen iturburua dela oroitarazten digu: In labore felicitas. Duthoit izan zen, itxura guztien arabera, areto honen moldaketaren arduraduna. Hala, berebiziko moduan eta Atlantikoaren hegian berean, gauzatu egin zuen, Anton Abadiaren konplizitatearekin, mundu exotikoaz zuen ikuskera.

Abadiako gela bakoitzak, korridore bakoitzak bere izaera eta giro berezia du. Formak, koloreen aukera edo bizitasuna, apaingarrien eskala, dena, zuhurtasunez neurtua da. Zeren eta xehetasun txikienak ere Viollet-le-Ducek eta bere ordezkari Duthoitek berariaz ezarriak baitira. Joritasun horregatik beragatik, ornamentazioaren eta polikromiaren gune berezia da Abadia jauregia, antze horiek XIX. mendean ulertzen ziren moduan. Zail da halako multzo bat toki bakarrean aurkitzea. Uste izatekoa ez bada ere, apaingarrien eta koloreen pilaketa oparo horrek berealdiko giro-batasuna dakar, kakofonia eragin beharrean[18].

Lurzoruaren berezko malda dela eta, erdi lurperaturik dago, baina irekia iparraldean. Sukalde handia eta biltegia daude, etxe atal nagusian ezarririk, ingeles ohituraren arabera.

Ikatza hegoaldeko hegalean gordetzen zuten, eta egurra dorre zirkularrean. Janaria ekialdeko hegalean gordetzen zuten, zazpi upategirekin batera. Hegal hori kaperan amaitzen da. Kaperaren azpian, sotoan beraz, dira ehortzirik Anton Abadia eta Virginie Vincent de Saint Bonnet bere emaztea.

Dorrearen ikuspegia

Gazteluko sarrera nagusiaren ataritik antolatzen da bizigune osoa. Gune horrek biltzen ditu sarrerako atondoa, eskailera nagusia eta Antonen gelarako bidean den areto txikia.

Hegoaldeko hegalean, egongela nagusia, arabiar aretoa eta jangela daude, batetik bestera erretzaileen gelatxotik igarotzen dela. Jangelaren alboan sukalondoa dago, zerbitzurako gelatxo bat, non mahaizainak sukaldetik zuzen hartzen baitzituen jakiak igogailu txiki baten bidez.

Ekialdeko hegalean, komunak eta zerbitzuko eskailera daude. Hegal horren luzapenak gela nagusia hartzen du, kapera eta sakristiarekin batera.

Ipar-mendebaldeko hegala Anton Abadiari bereziki eskainia zaio, bertan jarri baitzuen behatokia. Alde autonomoa da hori, Antonek nahitara familia bizitzaren gunetik kanpo ezarria.

Liburutegiak hartzen du, gehienbat, etxe atal nagusia. Hegoaldeko hegalak harrera funtzioa betetzen jarraitzen du, gonbidatuentzako hiru gela baitaude: Etiopiakoa eta Jerusalemgoa (zein bere bainugelaz hornitua), eta Enperadorearen gela.

Ekialdeko hegalean, kaperari begira, Virginieren gela ageri da, andre-gelatxo atsegin batez horniturik.

Gazteluaren teilatupean ganbarak daude, erdiko atalekoak, mirabeen egonleku gisa prestaturik.

Hiru eskailera daude solairu batetik bestera ibiltzeko. Eskailera nagusia sarrerako ataritik ezkerrera abiatzen da, hormak fresko ederrez hornituta, eta ezkaratz buruan kanpoko argia ematen dion beirate margodun handi bat duela. Senar-emazteek eta haien lagunek soilik erabiltzekoa zen.

Zurubi baten ikuspegia

Bigarren eskailera sototik abiatzen da, ekialdeko hegalean, ipar aitzindegiko zerbitzuko atearen aurrean. Zerbitzuko eskailera zen; mirabe eta zerbitzariek, izan ere, ez zuten ikusgai izan behar. Zerbitzuko eskailera hori eraikuntzaren egiazko bizkarrezurra da: gazteluko oin guztien arteko lotura egiten du eta zerbitzuko aterako zein eskailera nagusirako bidea da.

Dorreak badu hirugarren eskailera bat, zurubi modukoa, baina hori gela meridianoaren eta liburutegiaren arteko joan-etorrietarako baizik ez zen erabiltzen.

Hego eta iparraldeko hegaleko dorre txikietan zurubi bana dago, Erdi Aroko tradizioaren oroigarri.

Oihal gorriz estalitako oholez daude dekoratuak hormak, erdian erroseta bana dutela, arabiar kaligrafiaz hornitua. Sabaiko erlaitzetan zehar, arabiar poema bat ageri da idatzirik[28]. Gela honetan dago baldakina duen ohe bakarra jauregian[29]. Frantses zaharrean izkiriatutako idazkun bat erakusten du: Doux sommeil, songes dorés, à qui repose céans, joyeux réveil, matinée propice (Izan ditzala lo gozoa, amets urrezkoak, hemen atseden hartzen duenak, iratzartze alaia, goiz egokia). Tximinia apaindurik dago lauza horiz eta urdin turkesaz, gainean kaligrafiaturik ageri delarik arabiar erran hau: Ez jauzi harririk ura edaten duzun putzuetara.

Persiar zeta urdinez dago dekoratua[30], xingola horizontal loredunez apainduta, kolore urrekara nagusitzen dela.

Tximiniaren gainean hiri sainduaren mapa bat erakusten du, latinezko esaldi honekin: Zuen prentsamenduak sugarrarekin batera goratzen dira. Gelaren hormetan Nekaldia eta Donejakueko erromesaldia irudikatzen dira.

Enperadorearen[31] gela esaten zaio. Altzari ederrez hornitua dago, madariondoaren zur beltzen tindatuaz egina, estilo neogotiko berantiarraren eredura. Armairua aitorleku baten irudira egina dago. Ohearen gainaldea fantasiazko animalien irudiz (herensugeak eta hontzak) eta latinezko idazkun batez apaindua dago: Bidaiariek atsedenezko pausaleku bat aurkitzen dute etxe abegizko batean. Tximinia ederraren goialdean, Anton abadearen eskultura bat ageri da, eta zurajean barrena ingelesezko laudun bat ageri da idatzita: Far from the bully toils of life ; Far from the world, its cares strife ; In solitude more pleased to dwell ;The hermit calls you to his Cel (Bizitzaren eginbehar astunetatik urrun; munduaren kezka guztietatik urrun; nahiago bakardadean gorde; eremutarra deika duzu bere ziegatik).

Belus urdinez eta Persiako zetaz ederki apainduta, balkoi txiki bat du, kaperara ateratzen dena. Iparrera, leiho batek itsasoko ikuspegia zabaltzen du; hegora, mendialdea ikusten da. Ispilu handi batek estaltzen du haitzurdin beltzezko tximiniaren hegala, gainean idatzita duelarik latinez: Foveo, sed uro, sed neco (berotzen dut, baina erretzen dut, baina hiltzen dut). Albo banatan, Antonen eta Virginieren erretratuak daude.

Lapurdiko itsasaldean, euskal erlaitza da gelditzen den naturagune zabal bakarra. Itsasoaren aurreko gain honen paisaia «naturalak», itsaslabarren gainean, ikusgarriak dira, ozeanoaren ikuspegi desberdinak ukaiteko aukera ematen baitute, Larhun eta Jaizkibel mendien itzalpean. Abadia jauregiaren lursailen zati bat, 84 hektarea zehazki, CELRL erakundearen esku gelditu zen, Hendaiako eta Urruñako udalek kudeaturik.

Zehazki, Kontserbatorioko Administrazio Batzordeak, 1977ko ekainean, Abadia etxalde bikaina erostea erabaki zuen, gaztelua eta gertuko ingurunea salbu, horien jabetza Zientzia Akademiari baitagokio betiere. Hain zuzen ere, etxaldea osatzen duten belardi, otalur eta basoen gestio ekologikoa bermatzea zen helburua, gune horien kalitatea eta berezkotasuna babesteko, baina baita tokia ibiltzaileei zabaltzeko ere[40].

Lehen lursailak erosirik, 2000. urtean kudeaketa hitzarmen bat izenpetu zuen CELRL erakundeak Hendaiako udalarekin. Geroztik, udalaren mendeko hiru langileko lantalde batek kudeatzen ditu soroak, manex ardi burugorrien artalde baten laguntzaz. Lursailen zati bat ehiza babeslekua da. Orobat, Abadia jauregiaren eskumeneko lursail guztiak sailkaturik daude, Frantziako 1930eko maiatzaren 2ko Legearen arabera eta 1986ko urtarrilaren 3ko Legeak, itsasaldeari buruzkoak, babesten ditu[41].

Lursailen zati horrek ZNIEFF motako babes-sailkapena du[42], hau da, ekologia, fauna eta landaredi balioko naturagune babestua da. Izan ere, Abadiak natura osagai ugari ditu: itsaslabar landaretsuak, lahar formazioak, zuhaitz heskaiak, itsasaldeko belardiak, soro belartuak, hariztiak, lizardiak, haltzadiak, errekastoak eta abar. Badira, baita ere, Mediterraneoko espezieak (besteak beste, karraskila, endalarra, Korsikako haltza, kanabera eta abar), baina guztien gainetik nabarmentzen dira espezie exotikoak, berariaz ezarriak jauregiaren lorategian, besteak beste Txinako palmondoa, eukaliptoa, hortentsiak; edo espezie inbaditzaileak, hala nola panpa-lezka edo baccharisa.

Jauregiaren lursailak

Euskal erlaitzak babesleku egoki bat eskaintzen die hegaztiei Pirinioak zeharkatu aurretik (kurlinta, miru gorria, txirri grisa, atalarra eta abar). Espezie batzuk bertan igarotzen dute negua edo egiten dute habia, besteak beste, erroiak, belatz handiak eta belatz gorriak. Iparraldeko suge leuna oso bakanetan ikusi ohi bada ere Euskal Herrian, Abadia jauregiaren lursailetan ageri da; ugariak dira etxe-untxia, katagorria, erbinude arrunta, katajineta edo azeria[43].

Abadia jauregiaren eremuan, hektarea bateko lursailean, garai batean batez ere Ipar Euskal Herrian eta Biarnon landu ziren fruta-arbolak landu eta biltzen dira. Mintegi hori Akitaniako Landare Kontserbatokiko parte da.

Ipar-mendebaldetik datozen haize indartsu eta gazietatik ongi babestua dagoen lursail batean artoa egiteari uztea erabaki zen, eremuari balio biologiko eta ondarezkoak aberasteko asmoz. Landare gune berri honek 500 arbola baino gehiago ditu une honetan; besteak beste, 100 sagarrondo mota baino gehiago, 50 bat gereziondo mota baino gehiago, aranondoak, mertxikondoak, mizpirondoak eta baita mahatsondoak ere.

Bertan lantzen eta gordetzen diren fruitu mota ugarien artean daude udare sagarra, jinko sagarra, negu sagarra, estiroxia, peasa, ustagorria, apez sagarra, gerezi beltza... Sagar mota batzuk sagardoa egiteko erabiltzen dira[44].

Frantziako Zientzien Akademia da Abadia jauregiaren eta hurbileko lorategien jabe. Anton Abadia oso loturik egon zen Akademiarekin 1867az geroztik, eta 1892an Akademiaren buru izan zen[45]. Haren xedea izan zen Ohartzea Astronomia Behatokiaren lanei jarraitutasuna aurkitzea. Behatokia itxi zenean 1976an, Antoine d'Abbadie astronomia saria ezarri zuen Akademiak[46]

Jauregiaren kudeaketa komertziala Anton Abadia Fundazioak[47] ziurtatu izan du, 2011ra arte. Geroztik, Hendaiako Udalak eta haren turismo bulegoak kudeatzen du, zerbitzu publikoaren emakida baten bitartez.

Jauregiaren marrazki bat (Popular Science Monthly, 54. alea)

Jauregia monumentu historikotzat sailkatua izan zen 1984ko abenduaren 21ean[3]. Behatokiko tresneria ere monumentu historikotzat sailkatua izan zen 2001eko urriaren 25ean.

Altzariak eta eraikuntzaren barne dekorazioaren osagaiak monumentu historikoen artean sartu ziren 2003ko apirilaren 1ean (sailkapen erabakia, 2003ko irailaren 10ekoa).

Jauregian berrikuntza lan sakonak garatu dira 1997tik 2008ra bitarte, Akitania Berriko eskualdeko Kultura zuzendaritzaren, Pirinio Atlantikoetako Departamenduko Kontseiluaren, Rhône-Poulenc Fundazioaren[48] eta mezenas baten laguntzaz.

Jauregiaren hego-mendebaldeko aitzindegiak

Maisons des illustres izenaz ezagutzen da Frantziako Kultura Ministerioak 2011n sortutako izendapen bat: Frantziaren historia politikoan, sozialean edo kulturalean nabarmendu izan diren gizon-emakumeen bizileku izandako etxeak dira, haiek iraunarazi eta memorian gaurkotuak izan daitezen[49]. Abadia jauregiak 2012an jaso zuen izendapen hori[50]. Izendapen horrek bost urteko iraupena du lehenengoz, eta besterik ezean berritzen da urtean gutxienez 40 egunez publikoarentzat zabalik diren eraikinentzat.

Abadia jauregia irekirik izaten da urtarrilaren 27tik abenduaren 30era bitarte[51].

Abbadiako Adixkideak elkarteak ondareari buruzko jarduerak antolatzen ditu, eta 1994az geroztik, Abadia jauregiak urtean bi artista hartzen ditu babesean, bertan sorkuntza lana egin dezaten.

Ikastegiak eta era guztietako elkarteak egiten dute bisita, lekuaren jite pedagogikoaren lekuko[52].

Jauregian eta lorategietan berrikuntza lan sakonak egin dira, 2020ra bitarte, besteak beste atzindegien zaharberritzea eta lorategiak berroneratzea, Eugène Bühlerrek egindako diseinuaren arabera[53].

• Askoren artan (1997) Abbadia : un rébus géant Hendaia, Fondation Antoine d'Abbadie Académie des Sciences. {{ISBN|978-2-909344-01-0}}.
• Beger, Marie Claude (1998) «Antoine d´Abbadie et l´Église Catholique» in Antoine d'Abbadie (1897-1997) Donostia, Eusko Ikaskuntza. {{ISBN|978-8489516715}}.
• Berger, Marie-Claude; Sibers, Jean-François (1993) «Izan, itxurak egin ordez» in Elhuyar zientzia eta teknologia, 74. zk., Donostia, Elhuyar Fundazioa. ISSN 2255-4998.
• Cardaillac-Hermosilla, Ivette (1998) «L'orientalisme au château d'Abbadia» in Antoine d'Abbadie (1897-1997) Donostia, Eusko Ikaskuntza. {{ISBN|978-8489516715}}.
• Davant, Jean-Louis (2012) Antoine d'Abbadie, Abbadiaz Bilbo, Euskaltzaindia. {{ISBN|978-84-95438-89-8}}
• Delpech, Vivianne (2012) Le château d'Abbadia à Hendaye: le monument idéal d'Antoine d'Abbadie (3 liburuki), Artearen Historiako doktorego tesia, Université de Pau et des Pays de l'Adour. {{ISBN|978-2-7535-3562-6}} Kontsultatu daiteke PDF formatuan.
• Delpech, Viviane (2014) «Le château d’Abbadia sur la corniche basque ou les paradoxes d’une demeure orientaliste au XIX^e siècle» In Situ aldizkaria, 24. zk..
• Estonba Mintxero, Mikel (1993) «Antzinako frutarbolen kontserbazioa, oroipena ala aurriskupena?» in Elhuyar zientzia eta teknologia, 74. zk., Donostia, Elhuyar Fundazioa. ISSN 2255-4998.
• Grabieres, Ganix (1993) «Itsasbazterraren babesa» in Elhuyar zientzia eta teknologia, 74. zk., Donostia, Elhuyar Fundazioa. ISSN 2255-4998.
• Martinez Lizarduikoa, Alfontso (1993) «XIX. mendeko giro zientifiko eta intelektuala, Abbadiaren moldatzaile» in Elhuyar zientzia eta teknologia, 74. zk., Donostia, Elhuyar Fundazioa. ISSN 2255-4998.
• Paliza Monduate, María Teresa (1998) «El "Château" de Antoine d´Abbadie en Aragorri, Hendaia. Una obra de E. Viollet le Duc» in Antoine d'Abbadie (1897-1997) Donostia, Eusko Ikaskuntza. {{ISBN|978-8489516715}}.
• Rieu A., Voinchet B., Lucet P. (2010) «La restauration du château d'Abbadia», in DERCOURT J. (dir.), Antoine d'Abbadie. De l'Abyssinie au Pays basque, voyage d'une vie, Biarritz, Atlantica, 147-206 or. {{ISBN|978-2-7588-0325-6}}.
• Sibers, Jean-François (1993) «Iratzarritako ondarearen alde» in Elhuyar zientzia eta teknologia, 74. zk., Donostia, Elhuyar Fundazioa. ISSN 2255-4998.
• Telletxea, Martin (1993) «Abbadiako behatokia» in Elhuyar zientzia eta teknologia, 74. zk., Donostia, Elhuyar Fundazioa. ISSN 2255-4998.
• Urkizu Sarasua, Patricio (1998) «Anton Abbadia, hizkuntzalari, literatur kritikari eta mezenas» in Antoine d'Abbadie (1897-1997) Donostia, Eusko Ikaskuntza. {{ISBN|978-8489516715}}.

• Delpech, Viviane (2006) Château d’Abbadia : les enjeux culturels et touristiques de la restauration du parc. Mémoire de Master 1 professionnel Ingénierie touristique, Université de Pau et des Pays de l’Adour.
• Hiriart-Urruty, Jean-Baptiste (2011) «Antoine d’Abbadie (1810-1897) : d’Irlande au Pays basque, en passant par Toulouse, l’Ethiopie et bien d’autres contrées». Communication présentée à l’Académie des Sciences, Inscriptions et Belles-Lettres de Toulouse en sa séance du jeudi 9 juin 2011.