54. linea (Txik Txak)

1878an, Behereko Pirinioetako Kontseilu Nagusiak gobernu zentralaren proposamen bat jaso zuen bi trenbidea sortzeko. Horietako bat "Baionatik Donibane Garazira" izeneko ildoa zen. Proiektua aztertu zuen batzordeak aho batez alegatu zuen proiektua interes handikoa zela, zuzenean kantonamenduko hiriburu batekin lotzen zuelako. Gainera, trenbidearen proiektuaren barruan, "Ortzaizetik Aldudera doan adarra" eraikitzea agertzen zen. Hori justifikatzen zen Bankako kobre meategi eta burdinola ustiatu zitezkeelako eta herrialdeko gainerako herrialderaino eroso eraman zitezkeelako. Bestalde, trenbidea txiki horrek Iruña eta Baiona artean asmo handiagoko trenbidea sortzea erraztuko luke, Baigorritik igarota.[2]

Komisionarioek, ordea, ez zuten lortu egutegirako adostasunik aurkitzea. Horregatik, 1300 liberako kreditua eman zen trenbideri buruzko ikerketetarako. Azkenik, trenbidea eta haren adarra Freycinet planean sartu ziren, "Baionatik Donibane Garazirako linea, Ortzaizetik Baigorrirako adarrarekin".[3]

Lehen ikasketak 1879ko abuztuan hasi ziren. Emaitzak honako hauek izan ziren: Bordeletik Irunera doan trenbidetik bereiziko litzateke linea, Errobi ibaiaren haranetik Ortzaizeraino igotzeko; han, Donibane Garazi eta Baigori zerbitzua ematen dieten bi adarretan banatzen da. Trenbidea hori Uztaritze, Kanbo eta Bidarraitik igaroko litzateke, edo gertu geratuko litzateke. 16 963 903 frankoko gastua aurreikusten da (12 214 250 libera azpiegiturarako, 3 621 913 libera gainegiturarako eta 1 127 749 libera trenetarako) 56 389 metrorako.[4]

Izapide administratibo guztiak gainditu ondoren, Compagnie du Midi enpresari linea ematea onartu zitzaion, obra ministerioak eta enpresak berak 1883ko ekainaren 9an hitzartutako konbentzio baten bidez.[5][6]

Horrela, linea zatika sartzen da zerbitzuan, hurrenkera honetan:[7]

• Baionatik Kanbora 1891ko urtarrilaren 19an
• Kanbotik Ortzaizera 1982ko abuztuaren 20an
• Ortzaizetik Baigorrira 1898ko ekainaren 26an
• Ortzaizetik Donibane Garazira 1898ko abenduaren 11an

"Kanbotik Hazparnera" adarkadura bat, aldi baterako, Midiko Konpainiari ematen zaio 1900eko ekainaren 19an. Trenbidea, ordea, ez zen inoiz eraiki.[8]

Trenak, hasieran, lurrunezkoak ziren, eta, beraz, bi ordu ere behar zituzten ibilbidea osatzeko. 1930ean, trenbidea elektrifikatu zen 1,5 kV - CCtan.

1986an, SNCFk Transport Express Régional sarea kaleratu zuen, eta bertan biltzen dira operatzen dituen distantzia ertaineko zerbitzu guztiak. Euskal Herrian, Hendaia-Bokale, Baiona-Donibane Garazi eta Baiona-Peirahorada.[9]

2002. urtean, Frantziar Estatuak trenbide-arloko eskumenak eman zizkien eskualdeei. Ordutik, eskualdeek kontrolatzen dute distantzia ertaineko tren-zerbitzuen eta haien ibilbideen finantzaketa. Akitania eskualdearen kasuan, Ipar Euskal Herritik igarotzen diren hiru lineak ustiatzeaz ere arduratzen da, hiruretatik bi Frantzian hasten baitira.

Hiru eskualdeak (Akitania, Lemosin, Poitou-Charentes) Akitania Berria eskualde berria eratzeko 2015ean batu zirenez, TER Akitania, TER Limousin eta TER Poitou-Charentes barrutiak bere agindupean geratu ziren. Horrela sortu zen, 2017an, TER Akitania Berria. SNCF sarearen operadore bihurtzen da de facto, eta 2019tik aurrera lehiaketa irekira atera ahal izango dute eskualdeek lineen emakida.[10][11]

Sortu zenean, Ipar Euskal Herriko hiri garraioaren kudeatzaile bihurtu zen Euskal Hirigune Elkargoa. Akitania Berria eskualdearekin elkarrizketak izan ondoren, honek lehen departamenduarenak ziren hiriarteko lineak (Car Express) eman zizkion. Gainera, Euskal Hirigune Elkargoa 2019an hasi zen linea finantzatzen. Horrela, Elkargoak linea prestatzen ari den tarifikazio bakarreko bere sisteman integratzea aurreikusten du, bere tutoretzapean dauden garraiobide guztiak elkartuz. Era berean, tren maiztasunak bikoiztu egin dira, eta Kanboko geltokian bigarren nasa bat eraikitzen ari dira ibilbide partzialak egiteko.[12][13]

54 linea Baionako geltokian hasten da, Santizpirita auzoan, Errobi eta Aturri ibaien elkargunearen inguruetan. Handik, ekialdeko norabidea hartzen du, Santizpiritako tuneletik igaro eta Aturri ibaia zeharkatzeko, Santizpirita auzoa inguratuz. Beste ertzean, Muxerolako tunela zeharkatzen du, Baionako harresietatik gertu, eta Bordele-Irun burdinbidea uzten du hego-ekialderantz joateko, Donibane Garazirantz. Bidegurutzetik igaro ondoren, Baiona utzi eta A63 autobidearen azpitik igarotzen da, Erreduituko tuneletik. Ondoren, Andra Mariren tuneletik igarotzen da Errobi ibaiaren ibarrean sartu eta Milafranga ibaiaren eta hiri barnearen artean igarotzeko. Orduan, Beherartako geraleku zaharretik eta Poiluko tuneletik igarotzen da. Honen amaieran, Portuberriko zubixkatik gertu, Milafrangako geltokia dago.

Ondoren, Errobi ibaiaren ibai-goi-ordokian sartzen da, ibaiaren eta D137 errepidearen artean. Itsasartean, Uztaritzera iritsi aurretik, errepidea gurutzatu eta berehala Kanpaituko tunelean barneratzen da. Irteeran, berriz ere errepidea gurutzatzen du. Trenbidea, orduan, Uztaritzeko Arruntza eta Heraitze auzoetara hurbiltzen den ibaitik aldentzen hasten da, linea, berriz, Zokorrondora doan bitartean, non, berriro D137 errepidea zeharkatu ondoren, Uztaritzeko geltokia dagoen. Ondoren, trenbideak Errobiren beste aldeko Uztaritzeko hiri barnea inguratzen du, gaur egun itxita dagoen Jatsuko geltokiaren inguruetan D250 errepidea gurutzatuz. Trenbideak ibaiaren ipar-ekialdetik jarraitzen du, Jatsu inguratuz eta Haltsura iritsiz. D650 errepidea zeharkatu ondoren Haltsu–Larresoro geltokia dago, Larresoro ibaiaren beste aldean baitago. Haltsu inguratzen da eta Kanboko Behereko Plaza behererantz doa. Hara iritsi aurretik Ponthoeniko tunela zeharkatzen du, Errobiko beste itsasarte batean. Behereko Plazan Kanboko geltokia da, D420 errepidearekin gurutzatu eta Kanboko hiri barnetik iparraldera.

54 lineak hego-ekialderantz jarraitzen du, Kanboko tunela zeharkatuz eta Kanboko ur-onetan geltoki zaharretik igaroz. Hemen Errobi ibaiaren ibar zabala amaitzen da eta oso eremu malkartsua hasten da, harana nahiko estua delarik. Kanbo hegoaldetik inguratzen du trenbideak, Mendia, Etxegilboloko eta Merkuriko tunelen bidez, eta D918 errepidearen azpitik igarotzen da. Itsasuko geltoki zaharrera iristen da, herriaren hegoaldean, eta lehen zulo batean barneratzen da, Artzamendi eta Urtsua mendien artean, non Bordako eta Malkorrako tunelak erabiltzen dituen. Irteeran, ibarra zabaldu egiten da pixka bat, eta linea Luhusoko hiri barnearen hegoaldean jartzen da, Luhusoko geraleku zaharra dagoen lekuan. Bideak, Bidarrai aldera estutzen den haran batetik jarraitzen du. Bidarraiko geltoki zaharretik pasatzen da lehenik, eta gero Bidarrai–Nobilia Zubia geltokira iristen da, Bidarraiko hiri barnetik ekialdera. Errobi ibaia bi aldiz zeharkatzen du Higoingo tunelean sartu aurretik, bere irteeran ibaia hirugarrenez zeharkatuz. Arrosa eta Ortzaize herrien arteko bidea iristen da, Ortzaize–Arrosa geltokia dagoen tokira.

Jarraian, Baigorrirako adarra ateratzen da, hegoalderantz, eta Donibane Garazirako burdinbideak, beti bezala, hego-ekialderantz jarraitzen du. Beste hiru aldiz zeharkatzen du Errobi ibaia, eta Martimgaslemiko eta Pertolsarriko tunelak zeharkatzen ditu, iparraldetik Uharte Garaziko hirigunera sartu aurretik. Hemen Lauribar ibaia zeharkatzen du, Errobin itsasoratu baino pixka bat lehenago, eta Donibane Garazin sartzen da. Bere zitadelatik iparraldera Donibane Garaziko geltokia dago, baita bide amaiera ere.

Pasatzeko maiztasunak egunaren eta egunaren araberakoak dira. Batez bestekoa 4 eta 8 tren artekoa da egunean, noranzkoaren arabera, geltokien arabera.

Ibilbideko batez besteko denborak adierazgarriak dira, eta trafikoaren edo beste ezusteko batzuen arabera alda daitezke.

Linean 2 ibilgailuk egiten dute lan guztira.[16]

Sarearen tarifikazioa Akitania Berriko eskualdeko trenen sarean berdina da, eta garraio-titulu berberekin dago eskuragarri.