1817ko Errioxako lurrikara

1817ko Errioxako lurrikara
Mota	lurrikara
Data	1817ko martxoaren 18a
Herrialdea	Espainia

1817ko Errioxako lurrikara urte hartako martxoaren 18an Arnedoko eskualdea astindu zuen lurrikara izan zen, hurrengo hilabeteetan 16 erreplika izan zituena.[1]

Martxoaren 18ko sismoa iparraldeko Iberiar penintsula osotik nabari zuten: Pirinioetan, Bearnotik Santanderraino, Katalunian (Tarragonan), Aragoin, Madrilen eta Gaztelan (Palentzian, Toledon edo Cuencan). Mercalli eskalan VIII (Suntsitzailea) sailkatu zuten, eskualdean azken mendeetan izandako larriena izanda.[2][3] Herririk kaltetuenak Préjano, Arnedo eta Arnedillo izan ziren, non zenbait eraikin erori ziren eta gutxienez lagun bat hil zen.

Gertakariak

1817ko martxoaren 18a, San Jose eguna, asteartea zen. Herri ezberdinetako erlojuak sinkronizaturik ez zeudenez, ordua herriz herri aldatzen da eta orduko berriek goizeko 10:30 eta 10:45 artean izan zela zioten: zarata "beldurgarriak", eraikinetan pitzadurak eragin zituzten mugimenduak, tximinien erorketak, lubiziak, horma eroriak eta, kasu batzuetan, eraikin osoen eroriak izan ziren. Eskualdeko auzokoak etxetik irten eta lur zabalera joan ziren. Egun horretako goizeko 11:00tan erreplika bat sentitu zuten.

1846ko Diccionario geográfico-histórico de España hiztegiaren II. atalean, Arnedilloren sarreran horrela diote: "1817. urteko martxoaren 18 egunean, eguerdia baino pixka bat aurrerago, herri honek lurrikara ikaragarria jasan zuen: menditik haitz handiak erauzi ziren; Valladoliden ere nabari zuten."[4]

Hurrengo hiru hilabetetan gutxienez 16 erreplika erregistratu zituzten.

Ondorioak

Arnedon zenbait etxe eraitsi egin ziren. Vicoko Gure Amaren monasterioa zeharo kalteturik izan zen eta bere monjeei eman behar zaie ostatu. Pitzadurak oraindik ikusgai daude. Santa Eulaliaren eliza kaltetua izan zen oso eta lurrikarak Santo Tomasen elizaren dorrea desberdindu zuen.

Préjanon etxe gehienak ez ziren bertan bizitzeko egokiak izan (200tik 16 baino ezin zuten berriro erabili). Ubideko Kristoaren baseliza erortzeko zorian zegoen. 1846ko Diccionario Geográfico-Histórico de España «[Préjano]k 1818ko lurrikaretan[sic] kalte handiak jasan zituen, parrokia biak kalte handiak izan zituzten zolaketan eta San Miguel dorrera erori zen.» esaten du.[4]

Arnedillon ere zenbait etxe eraitsi egin ziren, gertuko mendietatik harkaitzak erori ziren eta bainuetxeak kalte handiak izan zituen eta ur-termalek sortzeari utzi zuten (ekainera arte ez ziren berriro irten). Lur-zoruan hainbat pitzadura atera eta bertokoek herritik alde egin zuten beldurraren beldurrez.

Calahorran, jasandako pitzadurak zirela eta, katedrala itxi egin zuten. Cidacosen gaineko zubiak eta karmeldarren komentuak ere kalte handiak izan zituzten.

Ausejon elizako hormetatik harlanduak erori eta emakume bat hil zen. 1846ko Diccionario.. honela dio: «muinoaren tontorrean gaztelu bat zuen, egun honetan [1846 inguru] eraisteko lanak amaitzen ari dira, 1817. urteko Arnedilloko lurrikarak elizan egindako kalteak konpontzeko».[4]

Logroñon zenbait eraikin arrailak izan zituzten. Elizak nabarmen kaltetuak izan ziren: Santiagoren elizaren gangatik harlanduak eta igeltsu asko erori ziren; Redondak bere kaperetako bat galdu zuen.

Nafarroa Garaian (Milagron eta Corellan batez ere) lurrikara nabarmena ere izan zen.

Intentsitatea

Tokiko agiriak ikertu ondoren, Carlos Martín Escorzak (Espainiako Natura Zientzien Museo Nazionala, CSIC) Mercalli eskalan honako intentsitatea proposatzen du herri bakoitzean:[5]

Herria	Intentsitatea
Arnedo	VIII
Préjano	VIII
Arnedillo	VII
Calahorra	V
Ausejo	V
Logroño	V
Albarracín	IV
Arguedas	III
Markia	III
Torrecilla en Cameros	III
Urduña	III
Santo Domingo de la Calzada	III
Iruñea	III
Paue	II
Ogenne-Camptort	II
Vielleségure	II
Oloroe-Donamaria	II
Baiona	II
Santander	II
Palentzia	II
Madril	II
Zaragoza	II
Cuenca	I
Bartzelona	I
Lleida	I

Erreferentziak

(Gaztelaniaz) Ayala-Carcedo, F.J.. (1995). Catálogo Nacional de Riesgos Geologicos. ISBN 978-84-7840-030-0..
(Gaztelaniaz) Izquierdo, Marcelino. (2017/03/20). La Rioja tembló hace 200 años. .
(Gaztelaniaz) rioja2. (2017-6-1). La Rioja Baja, zona de mayor actividad sísmica de la comunidad. .
(Gaztelaniaz) Casimiro de Govantes, Ángel. (1846). Sección II, Comprende La Rioja ó toda la provincia de Logroño y algunos pueblos de la de Burgos. in: Diccionario geográfico-histórico de España, por la Real Academia de la Historia..
(Gaztelaniaz) Martín Escorza, Carlos. (2005). «El sismo de 18 de marzo de 1817 en La Rioja» Kalakorikos 10 ISSN 1137-0572..

Kanpo estekak

Datuak: Q44533886
Multimedia: 1817 Arnedo Earthquake / Q44533886

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[1] (Gaztelaniaz) Ayala-Carcedo, F.J.. (1995). Catálogo Nacional de Riesgos Geologicos. ISBN 978-84-7840-030-0..

[2] (Gaztelaniaz) Izquierdo, Marcelino. (2017/03/20). La Rioja tembló hace 200 años. .

[3] (Gaztelaniaz) rioja2. (2017-6-1). La Rioja Baja, zona de mayor actividad sísmica de la comunidad. .

[diccionario-4] (Gaztelaniaz) Casimiro de Govantes, Ángel. (1846). Sección II, Comprende La Rioja ó toda la provincia de Logroño y algunos pueblos de la de Burgos. in: Diccionario geográfico-histórico de España, por la Real Academia de la Historia..

[5] (Gaztelaniaz) Martín Escorza, Carlos. (2005). «El sismo de 18 de marzo de 1817 en La Rioja» Kalakorikos 10 ISSN 1137-0572..