Zulua lingvo
isiZulu
Mapo
lingvo • moderna lingvo
Nguni • Zunda
Parolata en Sud-Afriko, Bocvano, Lesoto, Malavio, Mozambiko, Svazilando
Parolantoj 11 milionoj
Skribo latina alfabeto
Lingvistika klasifiko
Niĝerkonga lingvaro
Benekonga lingvaro
Bantoida lingvaro
Bantua lingvaro
Ngunia lingvaro
Zulua
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en  Sud-Afriko
Reguligita de Tut-Sud-Afrika Lingva Komitato
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
  ISO 639-1 zu
  ISO 639-2 zul
  ISO 639-3 zul
  Glottolog zulu1248
Angla nomo Zulu
Franca nomo zoulou

La zulua (isiZulu) estas la lingvo de la zuluoj, kun ĉirkaŭ 10 milionoj da parolantoj, la plejparto de kiuj (>95%) loĝas en la respubliko de Sud-Afriko. La zulua estas la plej vaste parolata afrikdevena lingvo en tiu lando. Laŭ Ethnologue (2005), 24% el la loĝantaro parolas ĝin, kaj pli ol 50% komprenas ĝin. Ĝi estas unu el la 11 oficialaj lingvoj de Sud-Afriko ekde 1994, kiam la apartisma sistemo falis.

La lingvo estas uzata ankaŭ en Bocvano, Lesoto, Malavio, Mozambiko kaj Svazilando.

La zulua estas aglutina lingvo de la subgrupo de nguni-lingvofamilio ene de la bantu-lingvoj. Malmulte oni scias pri la historio de la lingvo, ŝajnas ke ĝi ekzistas kiel lingvo ekde la 16-a jarcento.

La lingvokodo (ISO 639) estas "zu" aŭ "zul".

La lingvo

Fonologio

La zulua, kiel ankaŭ la kosa kaj la sesota (najbaraj nguni-lingvoj) kaj la piĝino Fanagalo uzas klaketojn. Tiu trajto ne estas kutima por bantuaj lingvoj. Ĝi estas rezulto de influo flanke de kojsanaj lingvoj.

La tri bazaj klaketoj de la zulua estas:

  • c - klaketo denta, notita [ǀ]
  • q - klaketo post-alveola, notita [ǃ]
  • x - klaketo alveola flanka, notita [ǁ]

Ĉiu baza klaketo povas esti modifita per aspiro aŭ sonorigo, tiel la nombro de klaketoj multobliĝas.

Substantivoj

La zulua substantivo enhavas ĉefe du partojn, la prefikson kaj la radikon. La prefikso ebligas ordigon de la substantivoj en substantivgrupoj.

Kelkaj ekzemploj

  • umuntu (homo), abantu (homoj)
  • ugogo (avino), ogogo (avinoj)
  • igama (nomo), amagama (nomoj)
  • inhlanzi (fiŝo), izinhlanzi (fiŝoj)

Verboj

La zulua verbo enhavas, kontraŭe al la substantivo varian nombron de partoj, kiuj estas kunmetitaj laŭ indikita sekvo.

Simplaj verbradikoj ne enhavas aliajn sufiksojn kiuj modifos la signifon de la verbo. Interalie:

  • -w- (fali)
  • -dl- (manĝi)
  • -enz- (fari)
  • -nqamul- (rompi)
  • -os- (rosti)
  • -siz- (helpi)

Pliigitaj verbradikoj devenas el simplaj verbradikoj post aldono de sufiksoj kiuj ŝanĝas la signifon. Tio estas montrita helpe de la verbradiko "-enz-" (fari) kaj de la plej komunaj aldonoj:

  • -enz- (fari)
  • -enzan- (fari iun kune)
  • -enzek- (esti fareble)
  • -enzel- (fari ion por iu)
  • -enzis- (farigi)
  • -enziw- (esti farita)

Ekzemploj

  • Uyahamba. (Li iras.)
  • Uhamba kusasa. (Li iros morgaŭ.)
  • Akahambi. (Li ne iras.)
  • Uyangisiza. (Li helpas min.)
  • Ungisiza namhlanje. (Li helpas min hodiaŭ.)
  • Akangisizi. (Li ne helpas min.)

Literaturo

  • Derek Gowlett, Khethiwe Ngwenya, Tessa Dowling: Speak Zulu With Us Beginner’s Course. African Voices, Cape Town 1999, ISBN 0-620-24425-9
  • Derek Gowlett, Khethiwe Ngwenya, Tessa Dowling: Speak Zulu With Us Intermediate To Advanced. African Voices, Cape Town, 2001, ISBN 0-620-27725-4
  • George Poulos, Christian T. Msimang: A Linguistic Analysis of Zulu. Via Afrika, Cape Town 1998, ISBN 0-7994-1526-X
  • C. M. Doke: English-Zulu/Zulu-English Dictionary Arkivigite je 2006-09-25 per la retarkivo Wayback Machine. Witwatersrand University Press, Johannesburg 1990, ISBN 1-86814-160-8
  • Wilkes, Arnett, Zulu : a complete course for beginners / Arnett Wilkes and Nicholias Nkosi, Lincolnwood, Ill. : NTC Publising Group, 1996 268 paĝoj kun bildoj, (Teach yourself books) originalo 1995 by Hodder Headline, London, ISBN 0-8442-3701-9
  • Zulu : a complete course for beginners / Arnett Wilkes and Nicholias Nkosi, London : Hodder Headline, 1995, 268 paĝoj kun bildoj + 1 audikasedo (Teach yourself books) ISBN 0-340-63163-5 (originalo)

Eksteraj ligiloj

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.