Mallonga skizo

politika mapo de Kaŭkazio

La oseta, inguŝa kaj ĉeĉena socioj trafis la influsferon de la Rusia imperio fine de la 18-a — komence de la 19-a jarcentoj^[19]. La rusia registaro intencis garantii stabilecon kaj sekurecon de siaj vojoj, trapasontaj tra Norda Kaŭkazo al Kartvelio kaj ricevi aliron al la elminigado de strategiaj krudaĵoj por militbezonoj^[20]. Lokaj etnoj reagis diverse: la osetoj kaj inguŝoj ŝatis esti protektotaj kontraŭ atakoj de la najbaroj (ĉefe de la ĉeĉenoj kaj la kabardoj), dume la ĉeĉenoj rifuzis la rusiajn intervenon kaj aktive kontraŭstaris ĝin^[20]. Tio sekvigis malsamajn adapiĝojn. Ĝi estis sufiĉe glata kaze de la osetoj (kion helpis ilia kristanigo)^[21]. Kontraŭe la inguŝoj parte kaj la ĉeĉenoj tute rifuzis la kristanan religion kaj Rusion kiel novan majstron^[21].

Rezulte de la nova administra divido de Nord-Osetio ekburĝonis kvereloj pri teritorio de la nuna Ĉeurba distrikto, kie pro limigita kvanto de fekundaj teroj kaj najbareco de la osetaj kaj inguŝaj vilaĝoj ekflamis interetnaj kvereloj^[21][22]. Interalie la konfrontiĝon kaŭzis la problemo de sekurigo de Vladikavkaza fortreso, kiu regis super la enirejo al Darjala ravino^[22]. Intensa komunikado laŭ la Kartvelia milita vojo, trapasanta tiun ravinon, garantiis enspezojn por posedanta ĝin etno, do la osetoj kaj la inguŝoj ĉiam konkurencis pri tio^[22].

En la 1830-aj la situacio iĝis pli komplika pro la ribelo en Ĉeĉenio kaj militaj sukcesoj de imamo Ŝamil. Por blokadi la imamaton la Rusia imperio uzis la kozakajn komunumojn, donacinte al ili por enloĝiĝo la inguŝajn terojn, kiuj disdividis Ĉeĉenion de Vladikavkaza fortreso kaj Kartvelia milita vojo. Sekve de tio la inguŝoj estis forpuŝitaj kaj devis serĉi novajn vivlokojn^[21].

En la 20-a jarcento post la Enlanda milito, dum kiu la inguŝoj subtenis la Sovetojn, oni redonis al ili plurajn terojn loĝatajn de la kozakoj^[23][24], dum la Terekaj kozakoj, subtenintaj la Blankan armeon estis ekzilitaj^[25]. En 1944 loĝintaj tie inguŝoj kaj ĉeĉenoj estis deportitaj kaj en la teritorio (ĉefe en Ĉeurba distrikto) ekloĝis osetoj^[26].

Post la rehabilito kaj iom post ioma reveno de la inguŝoj, la teritoria diskuto denove pliakriĝis. En 1963 la estraro de Nord-Osetia ASSR parte ŝanĝis la limojn de Ĉeurba distrikto, ekskludinte kelkajn vilaĝojn kun inguŝa loĝantaro kaj aldoninte la teritoriojn en la maldekstra bordo de Tereko^[27][28]. Rezulte de tio inter la inguŝoj kreskis radikalismo^[29]. En 1973 dum la protestoj de la inguŝa intelektularo en Grozno oni unuafoje malkaŝe postulis redoni al la inguŝoj Ĉeurban distrikton^[30][31].

Ekde 1981 la tensio inter la inguŝoj kaj la osetoj transformiĝis en perforton, okazis kelkaj interpuŝiĝoj^[32]. La situacio pliakriĝis post la disiĝo de Ĉeĉenio kaj Inguŝio post la disfalo de Sovetunio. En Ĉeĉenio restis tri iamaj distriktoj de Stavropola regiono, ricevitaj kiel rekompenco en 1957, dum Inguŝio ricevis nenion, do ĝi denove plendis pri la redono de Ĉeurba distrikto, en kiu la inguŝa loĝantaro jam grave kreskis^[33]. La konflikto atingis apogeon inter la 31-a de oktobro kaj 5-a de novembro 1992 kiam dum intebataloj, laŭ oficialaj datumoj, 583 homoj pereis, 939 estis vunditaj kaj 261 malaperis^[34]. Estis neniigitaj 13 el 15 inguŝaj vilaĝoj de Ĉeurba distrikto. Plejparte viktimoj estis inguŝoj^[34]. Pli ol 64 mil inguŝoj fuĝis de tiu distrikto al Inguŝio^[35]. Armita batalado estis ĉesigita de la aŭtoritatoj, sed la teritoria disputo restis nesolvita^[36][37]

Terorismaj atakoj komence de la 2000-aj

Post subpremo de la aktiva gerilado dum la Dua Ĉeĉenia milito fare de la armeo kaj de la Ministerio pri internaj aferoj, parto de la eksaj gerilanoj kaj la ĉeĉena elito transiris al la flanko de la Rusia registaro^[38]. La administracion de Ĉeĉenio en 2000 ekestris la iama separatisto, ĉefa muftio de Ĉeĉenio Aĥmat Kadirov^[38][39]. Siavice la gerilanoj engaĝis en bataladon neĉeĉenajn taĉmentojn kaj ŝanĝis taktikon. Ili plejparte evitis frontatakojn kaj transiris al diversioj kaj teroro, ĉiam pli ofte uzante kamikazojn. Interalie oni okazigis la terorisman atakon kontraŭ la teatro ĉe Dubrovka^[40], la eksplodon apud la Domo de la registaro de Ĉeĉenio en Grozno^[41], la teroran agon en Moskvo dum la rok-festivalo «Krila» (esperante: Flugiloj)^[42], la eksplodon ĉe la milithospitalo en Mozdoko^[43], la teroran atakon de kamikazoj en elektra motortrajno en Jessentuki^[44], la invadon al Dagestano^[45] kaj aliajn terorajn agojn.

En Inguŝio post prezidantiĝo de Murat Zjazikov en 2002 kreskis krimeco kaj terorismo, teroristoj ĉiam pli ofte uzis la respublikon kiel sian bazon. Kunlaborantoj de FSB kaj la Ministerio pri internaj aferoj plurfoje trovis en la respubliko kaŝejojn kun municioj, eksplodaĵoj kaj armiloj^[46][47]. En montaro la teroristoj formis diversiajn grupojn kaj aranĝis novajn bazojn^[48]. Tion helpis altega senlaboreco (en 2003 laŭ oficialaj informoj pli ol 75 % loĝantoj de Inguŝio ne havis laboron)^[49]).

Antaŭaj atakoj

La atakon kontraŭ la lernejo en Beslano en 2004 antaŭis pluraj teroraj agoj de la ĉeĉenaj separatistoj kaj ties helpantoj.

• la 6-a de februaro — kamikazo eksplodigis eksplodaĵon povan je 4 kg de TNT-ekvivalento en vagono de la Moskva metroo inter la metrostacioj Avtozavodskaja kaj Paveleckaja. Rezulte de tio pereis 41 (sen kalkuli la teroriston) kaj estis vunditaj pli ol 250 homoj^[50].
• la 9-a de majo — dum la festado de la Venkotago en Grozno sub stadiona tribuno eksplodis bombo, sekve de kio pereis prezidanto de Ĉeĉenio Aĥmat Kadirov kaj prezidanto de la Ŝtata Konsilio Ĥusejn Isajev^[51].
• la 21-a de junio—22-a de junio — grupo gvidata de Ŝamil Basajev invadis Nazranon, ĉefurbon de Inguŝio, sekve de kio pereis 95 homoj, inkluzive de 25 civiluloj^[52], kaj estis kaptita deponejo de armiloj, kiuj supozeble poste estis uzataj por la atako en Beslano^[53].
• la 24-a de aŭgusto — super Tula kaj Rostova provincoj kamikazinoj okazigis eksplodojn en la aviadiloj Tu-154 kaj Tu-134, pereis 90 homoj^[54].
• la 24-a de aŭgusto — la eksplodo en la bushaltejo ĉe Kaŝira ŝoseo (Moskvo) vundis 4 homojn^[55].
• la 31-a de aŭgusto — kamikazino eksplodigis sin ĉe la metrostacio Riĵskaja (Moskvo). 9 homoj (sen konsideri la kamikazinon kaj ŝian helpanton) pereis, 50 estis vunditaj^[56].

La respondecon pri tiuj teroraj agoj prenis al si Ŝamil Basajev^[57].

Elekto de la celo

Proksimuma plano de la lernejo N 1 kaj apuda tereno

La terorisma atako en Beslano estis planita tre skrupule. Dum la preparado la teroristoj konsideris eraron, kiujn faris la teroristoj atakintaj la teatron ĉe Dubrovka en 2002. Ekzemple dum tiu atako ĉiuj ostaĝoj estis tenataj en unu loko; ventumado estis limigita de ventumtuboj kio faciligis enpumpadon de la dormiga gaso dum la teroristoj ne havis gasmaskojn; eksplodaĵo estis aktivigata pere de premo sur la butonon anstataŭ liberigo de ĝi. Al kamikazinoj estis malpermesite eksplodigi sin sen ordono de la gvidanto, kiu malofte troviĝis en la halo kun la ostaĝoj kaj preskaŭ ne havis rektan kontakton kun la kamikazinoj^[58].

La lernejo N 1 estis oportuna celo ĉar ĝi havis multajn lernantojn kaj strukturo de la konstruaĵo estis tre komplika. Ĝi estis konstruita en 1889, do estis la plej malnova el la mezlernejoj de Beslano^[59]. Dum jaroj al la domo estis alkonstruitaj pluraj sekcioj^[60], pro kio estiĝis la komplika labirinto el klasĉambroj, haloj kaj koridoroj. Formo de la lerneja korto ebligis al la atakintoj rapide kaj facile bari ĉiujn fuĝvojojn.

Al la teroristoj helpis ankaŭ proksimeco de Beslano al la limo de Inguŝio (la terorista tendaro, kiun ili forlasis matene la 1-an de septembro, troviĝis apud inguŝia vilaĝo Psedah^[7], situanta je ĉirkaŭ 30 km for de Beslano^[61]), la relative malgranda urba loĝantaro, tre malforta (kompare kun Vladikavkazo, Mozdoko kaj aliaj grandaj urboj de Nord-Osetio) sekurecsistemo, limigita ĉeesto de militistoj^[62]. Tamen la lernejo N 1 kiel atakcelo havis ankaŭ negativajn flankojn: ĝi troviĝis ĉirkaŭ 80 metrojn for de la Administracio pri internaj aferoj. Krome la formo de la konstruaĵo kaj apudaj domoj limigis vidkampon de la defendantoj. La lernejo situis centre de la urbo, do kreskis risko por la terorisma grupo, kiu devus trapasi tiun vojon. Do ĝis nun estis nekonate aŭ nepublikigite, kial la teroristoj elektis nome tiun ĉi lernejon.

Estas malsamaj opinioj rilate antaŭan deponadon de armiloj en la lernejo fare de la teroristoj. Iuj asertas, ke la armiloj estis kaŝitaj en la konstruaĵo somere dum la riparlaboroj^[63][64]. Tamen la riparado estis farita de la instruisto pri metioj Aleksandr Miĥajlov kaj ekonomo Svetlana Balikojeva, kiuj alvokis por pli pezaj laboroj (ekzemple por anstataŭigo de la putrinta planko en la dua etaĝo) siajn familianojn^[65][66]. Sed malrekte tiun supozon subtenas la fakto, ke en la planko (ekzemple en la sporthalo kaj la biblioteko) okazis trarompoj. Aliflanke, eble tion klarigas ke la teroristoj timis subfosadon, do ili trabatis la plankon en plej danĝeraj lokoj^[67][68]. La ostaĝoj kiuj propramane rompis la plankon asertis dum la Kulajev-proceso ke ili ne vidis iujn ajn armilojn^[69]. Do mankas fidelaj faktoj, ke la armiloj efektive estis deponitaj antaŭ la terorisma atako^[68].

La terorisma taĉmento

La taĉmento estis finkolektita en la fino de aŭgusto subgvide de Aslan Masĥadov, Ŝamil Basajev kaj Abu Dzejt^[70]. Por kazo de malsukceso en Osetio, Dzejt pretigis la rezervan grupon el 11 teroristoj, kiuj devus kapti la mezlernejon en vilaĝo Nesterovskaja (Sunĵa distrikto, Inguŝio)^[70][71].

En la grupon, kiu iris al Beslano, eniris iamaj banditoj, partoprenintoj de diversaj krimgrupoj^[72], kaj gerilaj taĉmentoj^[73]. Pluraj teroristoj antaŭe batalis en Ĉeĉenio kaj Dagestano, estis juĝitaj pro krimoj, sed baldaŭ post arestoj liberigitaj^[73].

La estro de la taĉmento estis la 31-jara Ruslan Ĥuĉbarov (kromnomo «Kolonelo»), naskiĝinta en la inguŝa vilaĝo Galaŝko^[74]. Tiutempe li estis serĉata pro la murdo en Orjola provinco farita de li en 1998^[75][76]. Post kaŝi sin en Ĉeĉenio, Ĥuĉbarov aliĝis al la taĉmento de Ibragimov, poste partoprenis kelkajn operacojn kun Arbi Barajev kaj fine aliĝis al ties taĉmento^[75]. En tiuj grupoj li partoprenis la atakon kontraŭ kolumno de militkamionoj en Galaŝko la 11-an de majo 2000, preparadon de la ekspodo de la FSB-administracio de Inguŝio la 15-an de septembro 2003, rilatis al la instruado de la kamikazoj por la teroraj agoj en la Teatro ĉe Dubrovka, ĉe hotelo Nacional kaj ĉe la milithospitalo en Mozdoko^[74][75].

Plejparto de la teroristoj estis ĉeĉenoj kaj inguŝoj, sed ĉeestis ankaŭ reprezentantoj de aliaj etnoj^[11][77]. Interalie la ostaĝoj denuncis apartan kruelecon de la vahabito Vladimir Hodov (kromnomo «Abdula»), naskiĝinta en Berdjansko^[3][4] kaj serĉita ekde 1999 pro seksperforto^[78][79]. Laŭ la oficiala informo, la atakon partoprenis 34 teroristoj, inkluzive de du ĉeĉenaj kamikazinoj^[80] kaj du kompliculoj, kiuj restis en la tendaro por prizorgi komunikadon^[70]. Supozeble la atakintoj havis kompliculojn, kiuj observadis la okazaĵojn ekster la lernejo, inter amaso de lokanoj^[81][69], sed pruvoj mankas.

La unua tago

La kaptado

Granda nombro da homoj ne povis rapide eniri tra la ĉefa enirejo. Do la teroristoj igis ilin elropmi fenestrojn^[66]

La 1-an de septembro 2004 la grupo de la teroristoj alveturis al la lernejo N 1 en Beslan en la kovrita per tolmarkezo kamiono GAZ-66 kaj malpeza aŭto VAZ-2107^[82][83][84]. La aŭto VAZ estis kaptita laŭvoje al Beslano en vilaĝo Ĥurikaŭ ĉe la miliciano Sultan Guraĵev^[84][85], kiu ankaŭ estis alportita al la lernejo, sed poste sukcesis fuĝi^[86]. En la apuda placo tiutempe okazis solena kunveno omaze de la Tago de scioj. Pro varmego ĝi estis translokita de la kutima 10-a horo matene al la 9-a matene^[3][4]. Pafante ĉielen, la teroristoj pelis en la lernejon pli ol 1100 homojn^[1] — infanojn, ties gepatrojn kaj parencojn, lernejajn kunlaborantojn. Kelkaj atakintoj ĉirkaŭiris la konstruaĵon flanke de la Lerneja strateto por bloki al homoj fuĝovojon^[65]. Malgraŭ tio sukcesis fuĝi 50^[87] ĝis 150 homoj^[85][88] — ĉefe lernantoj de la superaj klasoj, kiuj fuĝis de la lerneja korto dum tumulto. Tamen estis ostaĝigitaj multe da antaŭlernejanoj: el 9 urbaj infanĝardenoj 4 ne funkciis pro malfruiĝintaj riparlaboroj^[70], do multaj gepatroj alkondukis kun si etulojn^[89][90].

Jam en la komenco la teroristoj murdis du virojn^[91], sed iu lokano sukcesis mortpafi unu atakinton. Ankaŭ estis pafvunditaj du aliaj teroristoj — Vladimir Ĥodov ĉe la mano kaj alia atakinto ĉe la ventro^[4]. Tio estis sola rezisto, ĉar la milica majoro Fatima Dudijeva, kiu gardis la ordon surloke, ne havis armilon^[69]. La kadavro de la mortigita teroristo kuŝis subĉiele dum tri tagoj kaj tiom putriĝis kaj nigriĝis, ke aperis onidiroj pri partopreno de nigruloj en la atako^[92].

Plejparto da ostaĝoj estis kolektitaj en la ĉefa sporthalo, dum aliaj troviĝis en la ekzercila halo, duŝejoj kaj kantino^[85]. La teroristoj bonege konis la planon de la konstruaĵo, kio ebligis la okupadon de ĝi dum kelkaj minutoj^[90]. Post enpeli la ostaĝojn en la lernejon, la teroristoj igis ĉiujn fordoni fotilojn, videokameraojn kaj poŝtelefonojn, kiuj estis tuj disrompitaj^[4][8]. Ekstere de la lernejo estis starigitaj gvatkameraoj^[93], el GAZ-66 oni elportis municiojn, pezajn armilojn kaj eksplodaĵojn^[94]. La teroristoj havis almenaŭ 22 diversajn Kalaŝnikov-mitraletojn (inkluzive tiujn kun subfustaj bombokanonoj; du porteblajn Kalaŝnikov-mitralojn; du modernigitajn Kalaŝnikov-mitralojn; tankan Kalaŝnikov-mitralon; du porteblajn kontraŭtankajn bombokanonon RPG-7 kaj bombokanonon RPG-18^[53]. Krome la teroristoj havis gasmaskojn^[95], medicinsaketojn^[96] kaj manĝaĵrezervon^[4].

Poste la teroristoj barikadis la lernejon. Por tio ili elektis ĉirkaŭ 20 virojn kaj pli aĝajn lernejajnon, kiujn ili devigis alporti seĝojn kaj tablojn al elirejoj kaj fenestroj^[3]. La fenestrojn oni ordonis disbati, ĉar tio malhelpis uzi kontraŭ la sieĝatoj gason kiel en la teatro ĉe Dubrovka^[97]. Nur en la sporthalo fenestroj restis tute femitaj^[90][98]. En koridoroj kaj apud la elirejoj oni starigis memfaritajn bombojn el plastito kaj metalaj globetoj^[85]. En la sporthalo eksplodaĵoj, faritaj surbaze de kontraŭpersonaj minoj MON-90 kun TNT-ekvivalento je 6 kg, kuŝis sur seĝoj kaj estis alkroĉita al basketbalaj ringoj kaj du ŝnuroj, streĉitaj inter ili^[96][99]. Kabloj de la bomboj iris al la du cirkvitfermaj pedaloj (tiel nomataj «elektraj cirkvitfermiloj de la malŝarĝa tipo»)^[100]), lokitaj en kontraŭaj flankoj de la sporthalo^[101][102]. La teroristoj alterne deĵoris sur la pedaloj dum la tuta sieĝado^[95][103]. Krome en la lernejo estis starigitaj tiel nomataj «ĥatabiloj» (la bomboj kreitaj surbaze de la splitgrenado VOG-17) kaj ne malpli ol 6 memfaritaj eksplodaĵoj, faritaj surbaze de kontraŭpersonaj splitminoj de la rondmortiga tipo OZM-72, modernigitaj de la teroristoj (interalie estis forigitaj elpuŝigaj tuboj kaj estis traboritaj truoj por elektraj detonaciigiloj^[85]. Oni antaŭe planis muntadon de la eksplodiga ĉeno kaj dismetadon de la eksplodaĵoj, kion atestis trovitaj poste ŝildoj kun numeroj ĉe la kabloj^[104].

Oni ordonis al la ostaĝoj paroli nur ruse^[4] kaj kruele punis iujn ajn rompojn de tiu regulo. Ruslan Betrozov, patro de du infanoj, provis trankviligi timigitajn homojn en la oseta lingvo kaj estis tuj mortpafita antaŭ ĉies okuloj^[105][106]. La alia ostaĝo Vadim Bolojev pro sia rifuzo surgenuiĝi estis grave pafvundita^[105] kaj poste mortis. Se la ostaĝoj ekploris aŭ bruis, la teroristoj pafis kontraŭ plafono aŭ eltiris el la homamaso iun ajn kaj minacis pafmortigi lin^[69]. Tiuj timigaj agoj okazis dum la tuta sieĝado^[96] same kiel humiligado kaj insultado^[89][107].

La sieĝo

Je 10:30 apud la lernejo estis formita la stabo subgvide de prezidanto de Nord-Osetio Aleksandro Dzasoĥov^[108]. Tamen li preskaŭ tuj estis fakte anstataŭita de la ĉefo de FSB en Nord-Osetio Valerij Andrejev^[108] (oficiala informo pri tio estis publikigita sekvatage^[84]). Tiutempe pri la atako jam sciis rusia prezidanto Vladimiro Putin, troviĝinta en Soĉio. Li nuligis la farotan viziton al Karaĉajio-Ĉerkesio kaj flugis al Moskvo por aranĝi urĝan kunvenon kun la reprezentantoj de fortostrukturoj^[109]. La opercia stabo ordonis evakui loĝantojn de apudaj domoj, ĉirkaŭigi la lernejon per milicanoj, kontroli radion kaj, sen respondi provokajn pafojn el la lernejo, bloki apudajn kvartalojn, forigi de la pafeblaj lokoj aŭtojn kaj ĉesigi trafikon laŭ la fervojo «Beslano — Vladikavkazo»^[84].

	„ Ni postulas por intertrakto prezidanton de la Resp. Dzasoĥov, Zjazikov prezid. de Inguŝio Raŝajlo infan. kuraciston. Se oni mortigos iun el ni, ni mortpafos 50 homojn, se oni vundos iun el ni, ni murdos 20 homojn, se oni mortigos el ni 5 homojn, do ni eksplodigos ĉion. Se oni malŝaltos elektron, telefonion por minuto, ni mortpafos 10 homojn ” — La teksto de la unua mesaĝo de la teroristoj[70]

La unuajn postulojn de la teroristoj aŭdigis ostaĝino Larisa Mamitova, lasita el la lernejo je 11:05^[84]. En la alportita de ŝi letero, la teroristoj postulis la intertrakton kun Murat Zjazikov, Aleksandro Dzasoĥov kaj Leonido Roŝal^[4]. Mamitova skribis ĝin laŭdikte, do ŝi konfuzis Vladimiro Ruŝajlo kun Leonid Roŝal, do aldonis la klarigon «infan. kuraciston»^[110][111]. La telefonnumero ankaŭ estis skribita erare, do oni malsukcesis komenci komunikadon^[84]. La operacia stabo provis aranĝi la intertrakton kun la teroristoj pere de laŭtparoliloj kaj sen alvoki la postulitajn de ili homojn. Interalie oni uzis tiucele muftion de Nord-Osetio Ruslan Valgasov, sed la teroristoj nur pafis responde al liaj provoj alparoli ilin^[84][112].

Inter 16.00 kaj 16.30 en la lernejo aŭdiĝis la eksplodo kaj pafoj^[70]. Apud la ostaĝoj eksplodis kamikazino^[4][63]. Rezulte de tio estis grave vundita apuda teroristo^[63], kaj 21 apudaj ostaĝoj estis mortpafitaj por preventi reziston^[4][82][113]. Post certa tempo el la konstruaĵo denove elkuris Mamitova kun nova letero, ĉi-foje kun ĝusta telefonnumero^[70]. Kiam la profesia intertraktisto Vitalij Zangionov provis klarigi la situacion, la teroristo nominta sin «Ŝaĥid» respondis, ke la ostaĝoj estis murditaj ĉar oni ne telefonis al la antaŭe indikita telefonnumero^[84]. Dum la telefona interparolo ili postulis por intertrakto ankaŭ Aslambek Aslaĥanov, la konsiliston de prezidanto de Rusio, sed nur ene de la antaŭe indikita grupo^[70].

Al la ostaĝoj en la sporthalo la teroristoj diris, ke «la viaj pafis kontraŭ vi el tanko»^[96][114]. Korpoj de la mortigitoj estis forĵetitaj el la fenestro de la dua etaĝo fare de du ostaĝoj. Unu el ili — la 33-jara Aslan Kudzajev, sukcesis forsalti el la fenestro kaj fuĝi^[69][110]. Krom li sukcesis saviĝi Jurij Ajlarov: ŝajniginte sin morta, en konvena momento li saltis de fenestro, sub kiu li staris ekster vidkampo de la teroristoj ĝis malheliĝo^[115]. Dumtage savis sin ankaŭ kelkaj aliaj ostaĝoj: 15 homoj kaŝis sin en kaldronejo dum la kaptado de la konstruaĵo^[116] kaj kelkaj infanoj sukcesis fuĝi el la lernejo^[70]. Pli frue, dum la minigado de la sporthalo fare de la teroristoj, saviĝis la 35-jara Vladimir Daurov, kiu fuĝis tra la elirejo al la korto, flanke de la ekzercila halo^[117].

Vespere al Beslano alflugis kuracisto Roŝal^[84], kiu partoprenis en la intertrakto dum la terora ago en la teatro ĉe Dubrovka en 2002. La teroristoj atendis alvenon de Ruŝajlo^[95][118], do ili rifuzis enlasi la kuraciston en la lernejon kaj malakceptis la proponitajn de li akvon kaj manĝaĵojn^[84]. Tiumomente la ostaĝoj jam devis manĝi florfoliojn kaj malsekigi vestojn en la malofte alportataj rubaĵsiteloj, suĉante tiun likvaĵon^[66][119]. Sed eĉ tiu likvaĵo malsufiĉis por ĉiuj^{[66][90][118]}.

La dua tago

Dum la ekstertempa kunveno de la Konsilio de Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj, okazinta nokte de la 1-an de septembro al la 2-an de septembro, konsilianoj kondamnis la ostaĝigon kaj postulis tujan kaj senkondiĉan ties liberigon^[120]. La postuloj estis ignoritaj. Matene la teroristoj permesis al kelkaj ostaĝoj telefoni al iliaj parencoj por ke tiuj helpu malebligon de la sturmo de la lernejo^[84]. La fama inguŝa komercisto Miĥail Gucerijev pere de la operacia stabo proponis monon kaj sian helpon pri aranĝo de la koridoro por sendanĝera foriro de Osetio, sed la teroristoj rifuzis tion^[84].

Matene la 2-an de septembro amaskomunikiloj, referencante al Lev Dzugajev, gazetarsekretario de Aleksandro Dzasoĥov, sciigis, ke estis ostaĝigitaj 354 homoj. Tio estigis plurajn kontraŭdirojn kaj diskutojn.

Ĉirkaŭ la 11-a matene Aleksandro Dzasoĥov telefonvokis Aĥmed Zakajev, kiu estis la tutmonde policserĉata vic-prezidanto de Iĉkerio kaj konfidato de Aslan Masĥadov.^[70][121]. Dzasoĥov petis lin alvoki Masĥadov kaj peti lin alflugi Beslanon por intertrakti kun la teroristoj^[121]. Zakajev respondis, ke li alvokos Masĥadov, sed ilia komunikado estas unuflanka^[84][122]. Pli frue samtage ĵurnalistino Anna Politkovskaja telefonis Aĥmed Zakajev kaj petis lin kaj Aslan Masĥadov esti perantoj dum la liberigo de la ostaĝoj^[121]. Tute aparte alvoki Aslanon Masĥadov provis parlamentestro de Nord-Osetio Tajmuraz Mamsurov^[123], kies du infanoj ankaŭ estis ostaĝigitaj^[4][99]. Li sukcesis komuniki kun reprezentantoj de Aslan Masĥadov en Bakuo kaj postulis lian enmiksiĝon, sed malgraŭ promeso de sia reprezentanto Masĥadov ne retelefonis lin^[123].

	„ Kiam mi estis alkondukita al la spothalo, tio kion mi ekvidis ŝokis min — la tuta halo estis plenŝtopita je virinoj, infanoj, maljunuloj, kiuj sidis, kuŝis, staris, en la ejo regis terura varmego, infanoj estis senvestaj. Laŭ mia pritakso en la lernejo troviĝis ne malpli ol 1000 ostaĝoj. ” — Ruslan Auŝev[124]

Je la 16-a horo la lernejon vizitis eks-prezidanto de Inguŝio Ruslan Auŝev, sola persono kiu sukcesis intertrakti kun la teroristoj vizaĝe-al-vizaĝe^[84]. Li petis ke la teroristoj permesu doni al la ostaĝoj akvon kaj manĝaĵojn, sed ĉefo de la atakintoj diris, ke la kaptitoj propravole aranĝis sekan malsatstrikon^[69][99]. Tamen li konsentis liberigi 24 ostaĝojn (virinojn kun suĉinfanoj)^[125]. Krome la teroristoj transdonis kun Auŝev la kvazaŭ subskribitan de Ŝamil Basajev leteron kun la postulo forkonduki la federaciajn milittrupojn el Ĉeĉenio kaj kun propono de la armistico surbaze de la principo «sendependeco ŝanĝita kontraŭ sekureco»^[126]. Interalie aŭtoro de la dokumento postulis agnoski la sendependecon de Iĉkerio kaj observi la liberecon de kredo en Rusio. Samtempe li promesis je la nomo de ĉiuj rusiaj islamanoj rezigni je militado kontraŭ Rusio «por almenaŭ 10-15 jaroj», eniri la Komunumon de Sendependaj Ŝtato kaj fari kun neniu politikajn, ekonomiajn kaj militajn aliancojn kontraŭ Rusio^[126].

Kelkajn horojn post la foriro de Auŝev la teroristoj iĝis pli severaj. Ili malpermesis al la ostaĝoj viziti necesejon kaj alporti sitelojn kun akvo al la sporthalo^[90][105], kio igis la homojn trinki sian urinon^[99][127]. Varmega vetero, fetoro kaj manko de ventumado en la ejo malbonigis la staton de la ostaĝoj, multaj svenis^[3][128]. La homoj petis doni al ili akvon, sed la teroristoj respondis ke ĝi estas venenita^[4][101]. Nur kelkaj ostaĝoj sukcesis aliri necesejon aŭ duŝejon. Post ekscii, ke iuj subuloj permesas tion al la ostaĝoj Ĥuĉbarov ordonis rompi akvokranojn kaj minacis mortigi iun ajn, kiu donos akvon al la ostaĝoj^[60][101]. Laŭ rememoroj de la ostaĝoj la teroristoj aspektis kvazaŭ ili atendus ordonon de ekstere, sed pro iu kialo ilia plano fiaskis^[129]. La operacia stabo provis alporti al la ostaĝoj akvon, manĝaĵojn kaj medikamentojn ĝis la fino de la dua tago, sed la teroristoj ĉiam malaprobis tiujn proponojn^[84].

La tria tago

Matene de la tria tago la ostaĝoj jam tiom malfortis, ke ili apenaŭ reagis minacojn de la teroristoj^[99][130]. Multaj homoj, aparte infanoj kaj diabetuloj, svenis dum aliaj deliris kaj halucinis^[8][127]. Ĉirkaŭ tiu tempo doktoro Roŝal renkontiĝis kun lokanoj en kulturdomo. Dum tiu renkontiĝo li diris, ke sen manĝaĵoj kaj akvo infanoj povos vivi 8-9 tagojn kaj deklaris, ke «hodiaŭ la minaco por vivo, eĉ sen akvo, mankas eĉ al unu infano»^[131], kio elvokis postan kritikon kontraŭ li^[132].

En la sporthalo la teroristoj alimuntis la eksplodĉenon, interalie ili translokis kelkajn memfaritajn eksplodaĵojn de la planko al la muroj^[69][98], kaj kelkfoje pafis de bombokanonoj kontraŭ apuda tereno, vundinte milicanon^[133].

Ĉirkaŭ 11:00 Miĥail Gucerijev interkonsentis kun la teroristoj pri evakuo de la korpoj de viroj, elĵetitaj el fenestro en la unua tago^[84]. Ĉe tio la teroristoj kondiĉigis ke la lernejon alveturos aŭto sen flankŝirmiloj^[134][135], kaj la operacia stabo ordonis prepari la transportilon^[84]. Je 12:40 la aŭto kun kvar savistoj alveturis la lernejon kaj sub kontrolo de la teroristoj ili komencis evakuon de la kadavroj^[84].

Vido de la fenestro de metiejoj, el kiuj la teroristoj pripafis la sporthalon

Je 13:05 en la sporthalo okazis la du fortaj eksplodoj kun intervalo je ĉirkaŭ duonminuto^[84][135], sekve de kio parte falis la tegmento.

Tuj poste la teroristoj pafis kontraŭ la savistoj. Dmitrij Kormilin mortis surloke, Valerij Zamarajev estis grave vundita kaj poste mortis pro sangoperdo, du aliaj savistoj spertis malgravajn vundojn^[136].

Post kelkaj minutoj la ostaĝoj komencis salti el la fenestroj kaj forkuri tra la enirejo al la lerneja korto. La teroristoj, kiuj troviĝis en la suda parto de la konstruaĵo (ĝi inkluzivis la kantinon kaj la metiejojn) pafis kontraŭ ili el mitraletoj kaj bombokanonoj^[98], pro kio pereis 29 homoj^[84].

Restintajn ostaĝojn ili komencis transloki de la sporthalo al la aŭlo kaj la kantino^{[66][101][137]}. Multaj ostaĝoj jam ne povis memstare moviĝi, do la teroristoj mortigis ilin per mitraletoj kaj grenadoj^[63][69].

Kvin minutojn post la unuaj eksplodoj Vaerij Andrejev ordonis al la taĉmento de la Speciala Centro de FSB (SC FSB) komenci la operacon por liberigi la ostaĝojn kaj sendanĝerigi la teroristojn^[84]. Kaŝpafistoj el skolta kaj observa grupoj ekpafis kontraŭ la teroristoj por ŝirmi evakuadon de la ostaĝoj. Dume la du operacia-batalaj grupoj de la SC FSB, kiuj troviĝis en la pafkampo de la 58-a armeo, ekiris al Beslano^[70]. Por evakui la ostaĝojn al la lernejo kuris la soldatoj de la 58-a armeo, lokaj milicanoj kaj civiluloj (armitaj kaj senarmaj)^[70]. Brankardoj ofte mankis, do lokanoj faris ilin el io ajn, inkluzive litkovrilojn kaj ŝtuparetarojn^[138][139]. Ambulancoj ankaŭ malsufiĉis, do lokanoj transportis vunditojn en siaj aŭtoj al la urba hospitalo^[66], plej grave vunditajn oni transportis al Vladikavkazo^[94].

Je 14:51 la urba fajroservo registris incendion en la sporthalo, sed pro manko de la ordono de la operacia stabo fajrobrigado komencis estingadon nur je 15:20^[84], do unuan duonhoron tion faris nur lokaj civiluloj^[60][140]. La apudlerneja teritorio estis pripafata de la teroristoj kio malhelpis al la fajrobrigadanoj atingi la fajron kaj hidrantojn^[70][141]. Je 21:09 la incendio estis estingita kaj la fajrobrigadanoj lasis akvon en la sporthalon por malvarmigi la ejon kaj preventi novajn ekbrulojn^[84].

Sturmo

Eksteraj objektoj
Fotogalerio de la eventoj de la 3-a de septembro, kun ligoj al tempoj kaj lokoj

La batalantoj de SC FSB eniris la konstruaĵon de la tri ĉefaj direktoj: suda parto (la kantino kaj la metiejoj), la ekzercejo, la biblioteko. Apud la suda parto la operacia-batalaj grupoj da SC FSB okupis batalpoziciojn 25 ĝis 30 minutojn post la unuaj eksplodoj^[70], sed barikaditaj fenestroj dum pli ol unu horo malebligis al ili eniri la konstruaĵon^[138]. Je ĉirkaŭ 13:50 en la sporthalon tra fenestroj de la ekzercejo penetris oficiroj de la inĝenieraj trupoj de la 58-a armeo kaj komencis malminigon de la ejo^[104][142]. Tiutempe la teroristoj pafadis kontraŭ la sporthalo per mitraletoj kaj bombokanonoj el la kantino, deviginte la ostaĝojn stari en fenestroj kiel «viva ŝildo»^[65][118]. Je 15:05 estro de SC FSB Aleksandro Tiĥonov ordonis al la ĉefa trupo de la specnazo eniri la lernejon^[70].

En la dua etaĝo grupo de la teroristoj forte rezistis, disiĝante je antaŭe pretigitaj paflokoj en klasĉambroj, koridoroj kaj la aŭlo. Laŭ atestantoj de la sturmo, same kiel en la kantino la teroristoj ŝirmis sin per la «viva ŝildo» el infanoj kaj virinoj, sekve de kio multaj soldatoj devis oferi siajn vivojn por savi la ostaĝojn^[143]. Ekzemple majoro de la taĉmento «Vimpel» Miĥail Kuznecov sub pafado de la teroristoj evakuis pli ol 20 vunditaj ostaĝoj, sed estis grave vundita kaj vespere mortis^[143] Majoro Roman Katasonov por savi du infanojn ekbatalis kontraŭ terorista mitralo^[144]. Krome al la specnazo grave malhelpis malakorda agado de la armitaj civiluloj^[145]. Multaj civiluloj senorde pafadis kontraŭ la lernejo, foje eĉ kontraŭ lokoj, ne atingeblaj por la teroristoj, sed alireblaj por la specnazo^[134][138]. Lokanoj batis almenaŭ kvar virojn (inkluzive unu ostaĝon), kiujn ili mise konsideris la teroristoj^{[63][142][146]}. Multaj urbanoj kaj ĵurnalistoj, kiuj vidis tion, pensis ke okazis kaptado de la teroristoj^[145][147].

La operaco pri likvido de la teroristoj daŭris ĝis preskaŭ meznokto^[148][70]. Dume oni kelkfoje pafis kontraŭ la konstruaĵo per 125-mm split-fugasaj obusoj (el tanko T-72) kaj el flamĵetiloj «Ŝmel»^[70]. Uzo de la flamĵetiloj kaj la tanko poste estis inter la plej disputataj aferoj, rilataj al la sturmo. Interalie oni plurfoje disputis pri la uzotempo (kelkiuj asertas, ke la tankoj kaj la flamĵetiloj estis uzataj dum la ostaĝoj troviĝis en la lernejo)^[60][149]) kaj laŭceleco (kelkiuj asertas, ke la sturmo kaj la incendio kaŭzita de la flamĵetiloj, estis kialoj de la pereo de multaj ostaĝoj^[94][128]).

Pereintoj

Memoriala tombejo de Beslano Urbo de anĝeloj

Rezulte de la terora atako en Beslano pereis 334 homoj, plejparte la ostaĝoj, inkluzive de 186 infanoj^{[7][8][9][150]}. Unuajn tagojn ĉirkaŭ 200 homoj estis konsiderataj malaperintaj, inkluzive tiujn, kiuj ne estis rekonitaj^[151], sed la Ministerio pri la sanprotektado kaj socia evoluado de Rusio refutis tiun aserton^[152]. Jen la finaj datumoj:

Plej lasta pereis 33-jara Elena Avdonina, kiu mortis en decembro 2006 malgraŭ la tuta penado de kuracistoj^[153]. En 66 familioj pereis po 2 ĝis 6 homoj, 17 infanoj tute orfiĝis (sen kalkuli parencojn de viktimoj, kiuj mortis poste pro gravegaj psikologiaj traŭmoj). Por pli ĝuste kompreni la skalon de la terora atako sufiĉas diri, ke dum la kvar jaroj de la Granda patriota milito en ĉiuj frontoj pereis 357 viroj en tiu urbo^[154].

Krome dum la sturmo pereis 10 kunlaborantoj de SC FSB^[84], kio estis la plej granda nombro de la homperdoj en la tuta historio de la rusia specnazo^[155]. Pereis ĉiuj komandestroj de la tri sturmogrupoj: subkolonelo Oleg Iljin, subkolonelo Dmitrij Razumovskij (ambaŭ el la taĉmento «Vimpel») kaj majoro Aleksandr Perov (taĉmento «Alfa»). Ĉiuj ili estis honorigitaj kiel Herooj de Rusio. La saman honorigon ricevis postmorte leŭtenanto de «Vimpel» Andrej Turkin^[156]. Por savi ostaĝojn de eksplodo li kovris per sia korpo grenadon ĵetitan de teroristo^[84].

Onidiroj laŭ kiuj pereis ne 10, sed 11 kunlaborantoj de la CSN^[157], baziĝis sur tio ke inter la pereintoj unue estis kalkulita komandestro de unu el la grupoj de «Vimpel» Vjaĉeslav Boĉarov. Dum la sturmo kuglo trafis lian kapon, kio grave kripligis la vizaĝon. Post kelkaj horoj li rekonsciiĝis kaj sukcesis surpaperigi sian nomon^[158]. Pro heroismo dum la sturmo li estis honorigita kiel Heroo de Rusio^[159].

Vunditoj

Ĝis mateno de la 4-a de septembro malsanulejoj de Beslano kaj Vladikaŭkazo akceptis pli ol 700 vunditojn, el kiuj pli ol duonon konsistigis infanoj^{[161][162][163]}. Multaj vunditoj estis evakuitaj per la aviado de la Ministerio pri ekstremaj situacioj akompane de medicinaj brigadoj de la Tutrusia centro de la katastrofa medicino "Zaŝĉita" (esperante "Protekto") al diversaj federaciaj medicinaj centroj^[70].

Ĝusta nombro de la vunditoj ne estas konata, ĉar medicinaj esploroj de la damaĝitoj okazis en Nord-Osetio, Moskvo kaj Rostova provinco, do iuj vunditoj povus esti esploritaj kelkfoje^[160]. Dokumentoj, konfirmantaj ĝustan nombron da ekspertizoj, ne estis publikigitaj, tamen oni scias ke kvanto de la vunditoj superis 800^[154][160]. Inter ili estas 72 infanoj kaj 69 plenkreskuloj, kiuj handikapiĝis^[154].

Gravecoj de la vundoj plurfoje estis rekonsiderataj fare de ekspertoj. Plej ofte tio okazis pro psikaj perturboj, kaŭzitaj de la traŭmoj kaj rezultoj de la kuracado^[160]. Foje pli gravaj vundoj estis rekonsiderataj kiel pli malgravaj pro burokrateco, kiun spertis multaj eksaj ostaĝoj^[8].

Klaneco de la oseta socio kaj proksimaj ligoj inter najbaroj havis malsamajn efikojn. Unuflanke tio donis emocian kaj materialan subtenojn al la viktimoj. Eĉ ne unu orfo trafis orfejon, ĉar ĉiujn orfojn adoptis parencoj. Aliflanke proksimaj parencaj rilatoj kaŭzis duagradan traŭmadon, sekve de kio gravaj sanproblemoj evidentiĝis ĉe homoj, kiuj ne suferis persone, nek perdis plej proksimajn parencojn^[164].

Politikaj eventoj

Vladimiro Putin en la beslana malsanulejo nokte al la 4-a de septembro. Sur la lito troviĝas lernejestrino Lidija Calijeva.

Nokte la 4-an de septembro al Beslano senaverte alflugis prezidanto Vladimiro Putin. Unue li direktiĝis al la klinika malsanulejo, kie li vizitis ĉambrojn kun la vunditoj, post kio sekvis al la operacia stabo. Dum la kunsido li esprimis siajn kondolencojn al Nord-Osetio kaj substrekis ke la armita liberiga operaco ne estis planita^[165]. Samtage la prezidanto faris televidan alparolon al la nacio, en kiu li esprimis siajn kondolencojn al la viktimoj, diris ke oni devas defendi la landon kaj ties teritorian unuecon kaj alvokis kontraŭstari panikon. Krome Putin promesis ke proksimtempe estos preparitaj agoj por firmigi unuecon de la lando. Interalie li diris ke devos aperi nova sistemo de la interago de la fortoj kontrolantaj la situacion en Norda Kaŭkazo, la efika kontraŭkriza administra sistemo inkluzive de tute novaj aliroj al la agado de milico^[166]. Post semajno Vladimiro Putin aprobis demisiojn de la ministro pri internaj aferoj de Nord-Osetio Kazbek Dzantijev kaj de la estro de la Nordosetia FSB-administracio Valerij Andrejev^[167]. Tamen populareco de la prezidanto post la atako draste falis ĝis la plej malalta nivelo, registrita post la katastrofo de atoma submarŝipo Kursk^[168].

La 13-an de septembro 2004 Putin anoncis la programon de politikaj reformoj, kies kerno estis nomumado de la estroj de la subjektoj de Rusia Federacio anstataŭ popola voĉdonado kiu ekzistis antaŭe^[14][169]. Li asertis ke tio helpos fortigi sistemon de la interna sekureco de la lando kaj plialtigi fidon al la potenco^[14], sed reago de la loĝantaro estis kontraŭdira^{[170][171][172]}. En decembro de 2004 la leĝo, kiu ŝanĝis sistemon de la formigo de la regionaj potencoj, estis aprobita de la parlamento kaj subskribita de la prezidanto.^[173]

Aliaj proponitaj agoj kiel starigo de la Socia Ĉambro de Rusio kaj abolo de la elektado en la Ŝtata Dumao laŭ la majoritataj elektodistriktoj ankaŭ alfrontis skeptikismon^[174]. Por plifortigi lukton kontraŭ la terorismo la Ŝtata Dumao priparolis kelkajn iniciatojn, inkluzive de formado de ŝtato-volontulajn trupojn kaj mortopuno por teroristoj^[175]. Samtempe estis kreita la Komisio pri kunordigado de la agado de la federaciaj plenumpotencaj organoj en Suda federacia regiono^[176], kiu funkciis ĝis februaro 2006 kaj poste estis transformita al la Komisio pri plibonigo de la socia-ekonomia situacio en Suda federacia regiono.

La 31-an de majo 2005 post renkontiĝo de Aleksandro Dzasoĥov kaj plenrajtigito de la prezidanto en Suda federacia regiono Dmitrij Kozak oni anoncis demision de Dzasoĥov. Postuloj pri tio aŭdiĝis dum manifestacioj en Vladikaŭkazo kaj Beslano jam kelkajn tagojn post la atako, ĉar manifestaciantoj konsideris lin ne fari ĉion eblan por savi la ostaĝojn^[177]. Sed anstataŭe la 9-an de septembro Dzasoĥov eksigis la registaron de Nord-Osetio^[178]. Kiel oficiala kaŭzo de la demisio estis nomita rifuzo de Dzasoĥov subskribi en aprilo 2005 la pretigitan subestre de Dmitrij Kozak planon de la plej urĝa agado pri repacigo de la oseta-inguŝa konflikto, laŭ kiu lastaj inguŝaj rifuĝintoj devus reveni al Ĉeŭrba distrikto (aliaj jam revenis antaŭe). Dzasoĥov pravigis sian rifuzon, dirante ke aktivigo de la revena procezo de la inguŝaj rifuĝintoj post la terora atako kiun partoprenis inguŝoj, povus provoki novan tension^[177].

En 2006 Vladimiro Putin subskribis la ukazon N 116 «Pri kontraŭterorisma agado», laŭ kiu estis fondita la Nacia kontraŭterorisma komitato. Ĝiaj ĉefaj taskoj iĝis konceptado de la kontraŭterorisma agado, kunordigado de la agado de la federaciaj plenumpovaj organoj, organizado de ilia interago kun la plenumpovaj organoj de la subjektoj de Rusia Federacio, loka memadministrado kaj sociaj organizoj^[179].

Sociaj eventoj

Memorialo de la viktimo de la terora atako. Moskvo.

La 4-an de septembro en Rusio estis deklarita la tutnacia funebro, pro kio estis malhisitaj la ŝtataj flagoj kaj nuligitaj ĉiuj amuziĝoj — ĉu publikaj aranĝoj, ĉu radiaj kaj televidaj elsendoj^[180][181]. En Nord-Osetio dum preskaŭ du semajnoj okazis manifestacioj postulintaj nomi kaj puni organizintojn de la atako^[182]. Manifestacioj okazis ankaŭ en Moskvo, Rostov-na-Donu, Penzo kaj Stavropolo^[183]. Laŭ sociologiaj datumoj de la Levada-centro, kiu enketis 1600 rusianojn en 128 loĝlokoj, plejparto da pridemanditoj opiniis, ke la savoperaco malsukcesis^[184].

La 15-an de septembro komenciĝis lecionoj en la beslanaj mezlernejoj, sed foje klasojn alvenis 5 ĝis 8 homoj, ĉar gepatroj timis lasi siajn infanojn al lernejoj^[185]. La lernojaro komenciĝis de la silentominuto kaj de tiam ĉiu lernojaro en Nord-Osetio komenciĝas de la funebraj ceremonioj^[7][186].

La terora atako en Beslano sekvigis plurajn agojn por fortigi sekurecon en publikaj lokoj tra la tuta lando, inkluzive de stadionoj, merkatoj kaj transportejoj. En Moskvo ekzemple kreskis reto de la gvatkameraoj kaj estis strikte limigita vendado en metrostacioj. Krome estis aĉetita nova aparataro kaj kreskis cinologia servo por sekurecigi aeran kaj akvan transportojn^[187]. Apartan atenton oni donis al la lernejoj, tamen laŭ la pritakso de la Ministerio pri edukado kaj scienco en 2009 de la terorisma atako estis pli-malpli protektitaj nur 6 % de la rusiaj mezlernejoj^[188]. Eĉ en Beslano laŭ opinio de lokuloj malmulto ŝanĝiĝis rilate sekurecon, nur aperis gardistoj en infanĝardenoj kaj mezlernejoj^[189].

Sekvoj por Inguŝio

Post la atako kiun partoprenis inguŝoj kreskis risko de interpuŝiĝoj de la inguŝoj kaj osetoj. La plej danĝera estis konsiderata la 13-a de oktobro kiel lasta tago de la 40-taga funebro. Por preventi tion oni plifortigis gardadon de la limo inter Nord-Osetio kaj Inguŝio, kiu estis fermita de la 1-a de septembro^[33].

Tamen plejparto de la loĝantaro de Inguŝio kondolence reagis al la tragedio en la apuda respubliko kaj kondamnis la teroristojn. En multaj loĝlokoj de Inguŝio okazis manifestacioj subtene al la viktimoj, inguŝaj lernejoj kolektis monon por la beslanaj familioj, ĉe sangokolektejoj stariĝis longaj atendovicoj^[190]. Foje interetnaj konfliktoj ekflamis, sed grandskalaj tumultoj ne okazis malgraŭ granda kvanto de neregistrita (do kontraŭleĝa) arimlaro ĉe civiluloj.

La 6-an de oktobro Vladimiro Putin subskribis la ukazon «Pri agoj cele al perfektigo de la agado de la ŝtataj organoj pri evoluigo de la rilatoj inter Nord-Osetio kaj Inguŝio». Tiu dokumento nuligis postenon de la specia reprezentanto pri trankviligo de la oseta-inguŝa konflikto kaj la reprezentejon entute. Parto de ĝiaj funkcioj estis transdonita al la registaro de Rusio, alia parto — al la plenrajta reprezentanto de la prezidanto de Rusio en Suda federacia regiono Dmitrij Kozak. Li devis ĝenerale kontroli evoluigon de la rilatoj inter la du respublikoj, dum helpi al viktimoj de la oseta-inguŝa konflikto de la 1992-a jaro devis la Federacia migrada servo^[191].

Esplorado fare de la Ĝenerala prokurorejo

La 1-an de septembro 2004 la Ĝenerala prokurorejo de Rusio estigis la krimaferon N 20/849 pri la terora atako kontraŭ la mezlernejo N 1 en Beslano^[193]. La enketado estis plurfoje daŭrigata^{[194][195][196]}. Ĝin akompanis pluraj skandaloj. Je 2014 la krimafero plu restis nefinita kaj ĝiaj detaloj jen kaj jen tralikas al amaskomunikiloj^[197].

Ekzemple gazetaro informis ke la prokurorejo refutis version pri la antaŭ deponado de armilaro en la lerneja teritorio^[197], sed oni ne scias ĝuste opinion de enketistoj rilate kialojn de la unuaj eksplodoj. Interalie aperis onidiroj reference al la reprezentantoj de la prokurorejo, ke la unua eksplodo okazis pro короткого замыкания de la eksplodĉeno^[197] aŭ pro neadekvata konduto de la teroristoj kiuj konsumis fortajn narkotikaĵojn^[198]. Poste laŭdire komenciĝis la neplanita liberiga operaco kaj fine de la tria tago ĉiuj teroristoj (krom unu) estis mortigitaj^[197].

Kritiko de la enketado

Vladimiro Putin dum renkontiĝo kun reprezentantoj de organizaĵo «Patrinoj de Beslano». La 2-a de septembro 2005

La asocioj de la viktimoj de la terora atako «Patrinoj de Beslano» kaj «Voĉo de Beslano» (unue ili laboris sub la unua nomo, sed poste disiĝis pro la konflikto lige al Grigorij Grabovoj^[199]) multfoje turnis sin al juĝejo, al reprezentanto de la prezidanto de Rusio en Suda federacia regiono Dmitrij Kozak^[200][201], al prezidanto Vladimiro Putin^[202][203] kaj poste al prezidanto Dmitrij Medvedev^[204]. En siaj petoj ili atentigis ke la enketado de la terora atako okazas ne sufiĉe skrupule kaj eble parto de la faktoj estas kaŝata de la federaciaj potencoj. Laŭ «Patrinoj de Beslano» granda nombro de la pereintaj ostaĝoj estas sekvo de eraraj kaj eble krimaj agoj de kelkaj oficiuloj^[202].

Responde al rimarkigo rilate la agadon de oficiuloj la Ĝenerala Prokurorejo establis la ekspertan komisionon por esplori agadon de la operacia stabo inter la 1-a kaj la 3-a de septembro. En sia fina raporto prezentita la 27-an de decembro 2005 la ekspertoj konkludis, ke la agado de la stabo kaj subigitaj al ĝi taĉmentoj de la Ministerio pri internaj aferoj, la Interna armeo, CSN FSB, la Ministerio pri ekstremaj situacioj laŭis la federacian leĝaron «konsiderante karakteron de la evoluo de la eventoj»^[84]. En la agado de la operacia stabo kaj de subigitaj al ĝi fakoj, la komisiono ne trovis ion kio povus kaŭzi «okazintajn damaĝajn sekvojn, estiĝintaj sekve de la terora atako en urbo Beslano la 1-an ĝis la 3-a de septembro 2004»^[84]. Krome la komisiono esprimis opinion ke «la ekzistanta sistemo de kontraŭstarado al la terorisma agado nun malebligas plenforte garantii protekton de la loĝantaro kaj de teritorioj de la teroraj atakoj», kio «esprimiĝas en malkapablo ĝustatempe evidentigi, preventi kaj ĉesigi la terorajn agojn en la teritorio de la lando»^[84]. Surbaze de la konkludoj de la eksperta komisiono estro de la enketa sekcio de la Administracio de la Ĝenerala prokurorejo de Rusio en Norda Kaŭkazio Igor Tkaĉov refutis malfermi la krimaferon kontraŭ Valerij Andrejev, Kazbek Dzantijev, Aleksandro Dzasoĥov, Lev Dzugajev kaj kelkaj aliaj oficuloj^[205].

Post la refuto komitato «Patrinoj de Beslano» petis agnoski kontraŭleĝa la decidon de la Ĝenerala prokurorejo, ĉar multaj demandoj, antaŭe faritaj de la komitato, ne estis pritraktitaj kaj iliaj argumentoj ne estis refutitaj. Laŭ la opinio de la komitato, «enketisto dediĉis grandan parton de la konkludo (ĉirkaŭ 10 paĝoj) al traktado de demandoj tute ne ligitaj al la peto, inkluzive de priskribo de apero de la bando kaj kronologio de la eventoj de la 1-a ĝis la 3-a de septembro en la lernejo N 1»^[205]. Tiu ĉi peto estis kontentigita de juĝisto de la Leninskij distrikta juĝejo de urbo Vladikavkazo Azamat Badtijev^[205], tamen la Ĝenerala prokurorejo siavice protestis antaŭ la Supera Kortumo de Nord-Osetio, kiu refutis la ordonon de Badtijev pro formalaj malobservoj de la Kriminala-Procesa Kodo de Rusio^[206][207]. Reprezentantoj de «Voĉo de Beslano» turnis sin al internaciaj institucioj^[208], sed tio neniel influis la juĝan konkludon. En 2007 nordosetia juĝo senigis «Voĉo de Beslano» je jurpersona statuso^[209], sed la organizaĵo plu funkciis kiel «Tutrusia societo» sen bezono pri jura registrado^[210]. En 2009 la Dekstraborda distrikta juĝo de Nord-Osetio listigis alparolon de «Voĉo de Beslano» «Al ĉiuj kondolencaj al la viktimoj de la beslana terora atako», turnitan al la prezidanto de Usono, la Usona kongreso kaj deputitoj de la Eŭropa parlamento, en la Federacia listo de la ekstremismaj materialoj.

Proceso de Nur-Paŝi Kulajev

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Nur-Paŝi Kulajev.

Sola kaptita teroristo Nur-Paŝi Kulajev estis detenita la 3-an de septembro ĉe la kantina elirejo, horon kaj duonon post la unuaj eksplodoj en la sporthalo^[70].

Dum la juĝproceso, daŭrinta de la 17-a de majo 2005 ĝis la 26-a de majo 2006 li tenis sin trankvile kaj obstine rifuzis sian kulpon, refutante eĉ siajn agnoskojn faritajn dum la antaŭa enketado^[149]. La 24-jara ĉeĉeno insistis, ke li ne sciis pri preparoj al la atako kontraŭ la lernejo, ke li estis perforte varbita al la grupo, ne batis la ostaĝojn, donis akvon al ili kaj pafis neniun^[101][149]. Laŭ Kulajev li plejparte troviĝis en la kantino, de kie forkuris je la tria tago dum la sturmo^[95].

La juĝo malakceptis tiujn asertojn, ĉar kelkaj viktimoj konviktis lin pri kruela traktado de la ostaĝoj. Interalie ili priskribis, kiel al petoj doni akvon al infanoj Kulajev respondis insulte aŭ batis ostaĝojn per mitraleta kolbo^[3]. Iuj ostaĝoj atestis, ke Kulajev pafis super iliaj kapoj, aplikis perforton al malgrandaj infanoj en la sporthalo kaj starigis ilin ĉe la fenestroj kiel «vivaj ŝildoj»^[4]. Krome la akto de la juĝa-medicina ekspertizo datita je la 5-a de septembro 2004 registris ĉe Kulajev ekimozojn ĉe la ambaŭ ŝultroj, kiujn povus kaŭzi malmolaj aĵoj kiel mitraleta kolbo^[5].

Fine li estis agnoskita kulpa pri pluraj krimoj inkluzive de terorismo, ostaĝigo, murdo de du kaj pli da homoj, kontraŭleĝa produktado de armiloj, atenco kontraŭ la vivo de milicanoj^[5]. Kulajev estis kondamnita al la mortopuno, sed pro la moratorio pri tiu ekzekuto, fine estis aplikita alia puno forme de dumviva malliberigo en striktreĝima malliberejo^[5]. Li forestis en la Supera Kortumo de Rusio dum traktado de lia kasacia peto pri la verdikto de la Supera Kortumo de Nord-Osetio, do iuj supozis ke li jam mortis, sed la Federacia Sistemo pri Punplenumo refutis tion^[211]. En 2012 Kulajev plu troviĝis en punejo «Polarnaja sova» en vilaĝo Ĥarpo, Ĉeurala distrikto, Jamala-Neneca aŭtonoma distrikto^[212].

Proceso de la Dekstraborda milicejo

En marto 2006 samtempe kun la Kulajev-proceso komenciĝis la proceso de milicanoj de la Dekstraborda milicejo. Milicestro Miroslav Ajdarov, liaj vicestroj Tajmuraz Murtazov kaj Guram Drjajev estis akuzitaj pri krima neglekto, rezulte de kiu la teroristoj sukcesis senĝene traveturi de Psedaĥ al Beslano kaj okupi la lernejon^[213]. Tiumomente ĉiuj tri jam eksiĝis el la milico^[214][215].

Laŭ prokuroro, Murtazov, Ajdarov kaj Drjajev ne faris decajn agojn por preventi, riveli kaj ĉesigi la terorajn agojn^[213]. Ekzemple al la milicejo de julio ĝis aŭgusto 2004 alvenis kelkaj teletajpaĵoj, inkluzive tiun de vicministro pri internaj aferoj de Nord-Osetio Mairbek Mouraov^[216]. Unu el la teletajpaĵoj avertis pri neceso igi neveturebla por aŭtoj la vojon ĉe la limo kun Inguŝio, dum en alia oni sciigis pri transloko de la gerilanoj al arbara montaro de Inguŝio kun intenco kapti civilan objekton en Nord-Osetio^[213][216]. Ajdarov kaj liaj vicestroj ne plenumis tiujn ordonojn kaj la teroristoj sukcesis senĝene alveturi la lernejon, gardatan nur de unu senarma inspektoro pri neplenkreskuloj Fatima Dudijeva^[213]. Skipo el du trafikpolicanoj, kiu devis troviĝi apud la lernejo, ankaŭ forestis, kion dum la Kulajev-proceso plurfoje menciis la ostaĝoj^[60][96]. Matene la 1-an de septembro la trafikpolica skipo estis revokita kaj sendita al la federacia ŝoseo «Kaŭkazo», laŭ kiu tiutempe devis veturi eskorto de Aleksandro Dzasoĥov^[60]. Ajdarov, Murtazov kaj Drjajev malaprobis la akuzojn kaj malagnoskis sin kulpaj^[213].

La proceso daŭris ĝis la mezo de 2007, tamen la 22-an de septembro 2006 la Ŝtata Dumao aprobis la ordonon N 3498 «Pri amnestio rilate personojn, farintaj krimojn dum la kontraŭterorismaj operacoj en teritorioj de la subjektoj de Rusia Federacio ene de la limoj de Suda federacia regiono»^[217]. La 29-an de majo 2007 post peto de advokato kaj ĉe foresto de la akuzitoj la ĉefjuĝisto Valerij Besolov voĉlegis la decidon pri ĉesigo de la proceso la milicanoj, ĉar ili estas amnestiitaj laŭ la ordono N 3498^[218]. La eksaj ostaĝoj kiuj ĉeestis dum la voĉlego de la verdikto, malkonsentis pri ĝi kaj damaĝis la juĝejon^[219].

Proceso de milicanoj de la Malgobeka milico

En junio 2007 komenciĝis la proceso kontraŭ la estro de la Malgobeka milico Muĥaĵir Evlojev kaj lia vicestro Aĥmed Kotijev. Same kiel liaj osetaj kolegoj, Evlojev kaj Kotijev estis akuzitaj pri neglekto, kaŭzinta pezajn sekvojn^[220]. Enketistoj asertis, ke Evlojev kaj Kotijev kiel oficiuloj de la Ministerio pri internaj aferoj de Inguŝio ne faris decajn agojn por gardi la ordon en la teritorio de Malgobeka distrikto, kie apud vilaĝoj Sagopŝi kaj Psedaĥ troviĝis la bazo de la teroristoj^[221]. La afero de Evlojev kaj Kotijev estis traktita de la Supera Kortumo de Inguŝio en la teritorio de la Supera Kortumo de Kabardio-Balkario, en Nalĉiko. Ĵurianoj estis elektitaj el inguŝoj, speciale transportitaj al Nalĉiko per buso^[222]. Loko de la proceso kaj elekto de la ĵurianoj kaŭzis dubojn pri senpartieco de la juĝo, aparte ĉar multaj teroristoj estis inguŝoj^[222], do parto de la viktimoj de la terora ago bojkotis la proceson^[220].

La proceso daŭris pli ol kvar monatojn kaj finiĝis je senkulpiga verdikto por la ambaŭ akuzitoj. Organizaĵo «Voĉo de Beslano» apelaciis tiun verdikton^[223], sed la Supera Kortumo de Rusia Federacio agnoskis ĝin valida^[224].

Raporto de la parlamenta komisiono de la Federacia Konsilio de Rusio

Aleksandro Torŝin — prezidanto de la parlamenta komisiono.

La 22-an de septembro 2004 ekfunkciis la Parlamenta komisiono pri enketado de kialoj kaj cirkonstanoj de la terora ago en Beslano subestre de vic-prezidanto de la Federacia Konsilio de Rusio Aleksandro Torŝin. Ĝi fukciis ĝis la 22-a de decembro 2006 kiam estis publikigita fina raporto^[70]. Kvarono de la fina raporto estas dediĉita al kronologia priskribo de la eventoj de la 1-a ĝis la 3-a de septembro. En aliaj tri kvaronoj de la raporto oni priskribas agadon (dum kaj poste de la terora atako) de pluraj institucioj: la operacia stabo, la Ministerio pri internaj aferoj, militistoj, la Ministerio pri esktremaj situacioj, prokurorejo. Laŭ la komisiono:

• Celo de la teroristoj estis murdo de laŭeble pli granda nombro de civiluloj por krei maksimume grandan publikan efikon;
• La savoperaco finiĝis tragedie ĉar la teroristoj mem ne konsideris ebla pacan solvon, do nek planis reale intertrakti. Oni asertas, ke la operacia stabo estis preta intertrakti je iuj ajn kondiĉoj;
• Ĝis ĉirkaŭ la 16-a horo la 3-an de septembro la teroristoj komunikis kun kompliculoj, kiuj troviĝis ekster la lernejo kaj morale subtenis ilin;

La operacia stabo ordonis komenci la savoperacon nur post la teroristoj eksplodigis bombojn kaj komencis mortpafi forkurantajn ostaĝojn;

• Fajroĵetiloj RPO-A kaj tankoj estis uzataj por pafi kontraŭ la lernejo nur post la 18-a horo, kiam «oni jam sciis, ke la ostaĝoj mankas en lokoj, kie situis la teroristoj». Oni ne trovis korpojn de la ostaĝoj en lokoj kie la teroristoj estis mortigitaj kun apliko de la fajroĵetiloj kaj la tankoj, do la komisiono agnoskis uzon de tiuj armiloj «pravigita kaj ne kontraŭa al la nuna leĝaro»;
• Krom la tanko en la operaco partoprenis ankaŭ 8 kirasveturiloj (BTR-80), el kiuj nur du (N 832 kaj 824) pafis el Kalaŝnikov-mitralo dum el Grandkalibra Vladimirov-mitralo oni ne pafis;
• Estis tute refutita la versio pri antaŭa preparado de la lernejo al la kapto fare de la teroristoj (deponado de la armiloj kaj municioj);
• Fakuloj de la Milita akademio pri la radiacia, kemia kaj biologia protekto de Semjon Timoŝenko, okazigis kriminalisman ekspertizon pro supozoj de civitanoj pri ekbrulo de la lernejo sekve de la fajroĵetilaj pafoj kaj fine konkludis, ke falo de la plafono kaj ekbrulo ne povus esti kaŭzitaj de la pafo el la fajroĵetilo RPO-A «Burdo». La ekspertoj pafis per ĝi kontraŭ ligna konstruaĵo, kio detruis la konstruaĵon, sed ne kaŭzis incendion. La samon konfirmis enketa eksperimento okazigita la 13-an de oktobro 2005 kun partopreno de reprezentantoj de la viktimoj kaj amaskomunikiloj.
• La operacia stabo ne pretigis la perfortan liberigan operacon kaj eksplodaĵojn en la sporthalo eksplodigis «unu el anoj de la bando, kiu agis laŭ antaŭe preparita plano»;
• La agoj de estroj de la federaciaj institucioj estis taksitaj kiel adekvataj al la situacio;
• La estraro de la Ministerio pri internaj aferoj de Nord-Osetio ne faris ĉion eblan por preventi senĝenan penetron de la terorisma grupo al la lernejo N 1 kaj kapton de la ostaĝoj;
• La enketgrupo, esplorinta kialojn kaj cirkonstancojn de la terora atako, agadis laŭe al la leĝaro;
• La uzo de la fortoj kaj rimedoj de la Ministerio pri ekstremaj situacioj de Rusio okazis laŭe al la leĝaro;
• Estis rimarkigitaj organizaj kaj teknikaj fuŝoj en okazigo de la medicinaj kaj evakuaj aranĝoj, kaŭzitaj ĉefe de manko de ĝustaj informoj pri nombro de la ostaĝoj, de speco kaj tempo de la okazaĵoj, planitaj de la operacia stabo. Ankaŭ oni rimarkigis fuŝojn rilate okazigon de la juĝa-medicina ekspertizo pro maldeca deponado de la kadavroj kaj nesufiĉa uzado de la speciala transporto de la Ministerio pri defendo de Rusio (inkluzive de tiu aviada)^[70].

La raporto de Torŝin estis akre kritikata. Multaj viktimoj diris, ke la komisiono ne plenumis siajn taskojn kaj anstataŭ plenvalora raporto prezentis nur la projekton kun nebulaj frazoj, nek nomis oficiulojn, kiuj ebligis la teroran atakon^[225][226]. Retejo «Vero de Beslano» publikigis la artikolon, kiu asertis ke iuj partoj de la raporto estis laŭvorte kopiitaj de la materialoj de la situacia ekspertizo pri enketado de la agado de la operacia stabo^[227].

Raporto de Savelev

Jurij Savelev malkonsentis pri konkludoj de la komisiono de Torŝin kaj prezentis sian version de la okazintaĵoj

Deputato de la Ŝtata Dumao de Rusio, doktoro pri la teknikaj sciencoj Jurij Savelev, kiu estis ano de la parlamenta komisiono pro enketado de la cirkonstancoj de la terora atako, havis alian opinion, diferencan de aliaj komisionanoj. Li prezentis apartan raporton «Beslano: vero de la ostaĝoj», laŭ kiu la eventoj disvolviĝis tiel:

En la atako partoprenis 56 ĝis 78 teroristoj, kiuj alveturis je almenaŭ kvar aŭtoj^[228]. Je la tria tago de tegmento de apuda al la lernejo domo iu pafis al la subtegmentejo de la sporthalo pere de [termobara grenado]]^[229]. Sekve de tio en la tuta subtegmentejo okazis incendio, kiu transiris al la sporthalo^[230]. 22 sekundojn post la unua pafo okazis la dua pafo kontraŭ la sporthalo, jam pere de splita-fugasa genado je TNT-ekvivalento je 6,1 kg^[229]. Granda nombro de la ostaĝoj en la sporthalo pereis nome pro tiuj du unuaj eksplodoj, post kio la specialaj taĉmentoj komencis la antaŭe planitan sturmon de la lernejo. Dum la sturmo kontraŭ la lernejo pafis fajroĵetiloj, bombokanonoj kaj tankoj dum la ostaĝoj troviĝis interne^[231]. Krome en la raporto oni asertas, ke la estingado de la incendio komenciĝis pli ol du horojn post la ekbrulo^[232] kaj multaj teroristoj sukcesis foriri^[228].

La «aparta opinio» de Savelev estis publikigita en retejo «Vero de Beslano»^[233] kaj mallongigita versio aperis en speciala numero de «Novaja gazeta»^[234]. La raporto elvokis plurajn kritikajn reagojn de ĵurnalistoj, atestantoj kaj fakuloj. Multaj kritikantoj rimarkigis adaptadon de faktoj al la antaŭe kreita koncepto, selektadon de bezonataj atestoj kaj ignoradon de tiuj kontraŭaj al la pruvata teorio, plurajn kontraŭlogikajn konkludojn kaj malkongruaĵojn^{[235][236][237]}. Ekzemple laŭ la Savelev-versio, inter 14:50 kaj 15:05 oni pafis kontraŭ la tegmento de konstruaĵo, apuda al la sporthalo, de sur fluganta helikoptero Mi-24, termobaran grenadon TBG-7V^[231]. Tiun grenadon oni pafas de bombokanono RPG-7, ĉe tio parto de pulvoraj gasoj de elbata kartoĉo elflugas de la bombokanona faŭko malantaŭen, kreante malantaŭ pafisto danĝeran zonon pli ol 20 metrojn profundan^[238]. Do ne eblas pafi tiun grenadon de sur helikoptero^[236].

Por rekontroli asertojn de la raporto, la Ĝenerala prokurorejo de Rusio ordonis okazigi kriminalan juĝekspertizon. En la komisiono aniĝis ekspertoj de la Scienca-esplora instituto de Karbiŝev kaj de scienca-produkta kompanio «Bazalt»^[239]. La ekspertizo, parto de kiu estas publikigita en retejo «Vero de Beslano», malkonfirmis la konkludojn de la Savelev-raporto. Interalie oni refutis liajn konkludojn pri kialoj de la unuaj eksplodoj en la sporthalo. Laŭ la ekspertizo, la unua eksplodo ne povis sekvi de bombokanona pafo, ĉar estus difektitaj metalaj apogiloj de la sporthala tegmento, kio reale ne okazis^[240]. Ankaŭ neniu el la viktimoj konfirmis, ke la eksplodo okazis sur la tegmento^[240]. Dume kaze de la pafo de reaktiva sturma grenado eksplodo devas okazi nur post renkontiĝo de la grenado kaj baro, do post trafi la duoblan vitradon el polikarbonato^[241]. Tiun version konfirmas ankaŭ manko de postlasaĵoj de la pafo de reaktiva sturma grenado en la sporthalo^[241].

Krome la ekspertizo montris plurajn miskalkulojn en la Savelev-raporto^{[242][243][244]}. Rimarkindas, ke jam post publikigo de la rezultoj de la ekspertizo en retejo «Vero de Beslano», en «Novaja gazeta» aperis intervjuo kun Savelev, en kiu oni asertas, ke la ekspertizo «ne trovis erarojn en la kalkuloj de Jurij Savelev»^[245].

Raporto de komisiono de la parlamento de Nord-Osetio

La 10-an de septembro 2004 dum kunsido de la parlamento de Nord-Osetio estis fondita la deputita komisiono pri esplorado kaj klarigado de la cirkonstancoj de la terora atako, subestre de Stanislav Kesajev. Post analizi raportojn de la viktimoj kaj atestantoj, informojn de rusiaj kaj eksterlandaj amaskomunikiloj, haveblajn filmetojn, fotojn kaj sonregistraĵojn, kaj post peti informojn de milico, FSB kaj armeo, la 29-an de novembro 2005 la komisiono prezentis sian raporton dum kunsido de la parlamento de Nord-Osetio^[246]. La prezentita sur 35-40 paĝoj versio de la eventoj antaŭis publikigon de la raporto de Torŝin kaj grave diferencis de ĝi. En iuj kazoj ĝi koincidis kun la «aparta opinio» de la Savelev-raporto. Interalie la raporto asertas:

• La unuaj du eksplodoj la 3-an de septembro okazis pro pafoj de bombokanono aŭ fajroĵetilo: ĉar malbona videbleco malhelpis al celpafistoj mortigi teroriston, kiu staris sur ĉenferma pedalo, do la pafon faris bombokanonisto, kio samtempe solvis la problemon pri malfermo de la miniga ĉeno^[247].
• La incendio en la sporthalo ekflamis tuj post la unuaj eksplodoj^[248].
• En 13-30 ene de la sporthalo «evidente eksplodis iu el la banditaj minoj», kaŭzinte la trian, plej povan eksplodon^[247].
• Inter 14-00 kaj 14-30 tanko N 328 faris kelkajn pafojn pere de senesklodaj obusoj kontraŭ la kantino kaj la kuirejo^[248].
• Je 16-30 tanko N 325 preskaŭ sendistance pafis kontraŭ parton de la kantino, situanta super la kela enirejo^[248].
• Je 17-30 en kelon de la distrikta FSB-sekcio estis alportitaj tri homoj, supozeble teroristoj, pri kiuj oni nenion sciigis poste^[248].
• Je 21-00 kontraŭ la lernejo pafis tanko kaj bombokanonoj^[248].
• Krom la operacia stabo subestre de Valerij Andrejev funkciis kiel «fermita kaj enigma» orgnizaĵo, en kiu partoprenis vic-estroj de direktoro FSB, Vladimir Proniĉev kaj Vladimir Anisimov. Laŭ la Torŝin-raporto ili agadis kiel konsultantoj de la operacia stabo, sed ne estis ties anoj^[70]. La nordosetia komisiono konkludis, ke tiu organizo estis la «ideologia» stabo, kiu trakribris la informojn antaŭ ties oficiala publikigo. La raporto asertas, ke Stanislav Kesajev estis alvokita al tiu organizo por «prilaboro» kaj iu nenomita «sinjoro, kiu prezentis sin kiel stabano, provis igi lin nomi la nombron de la ostaĝoj, aprobitan de la stabo»^[249]. Ĉe tio oni asertas, ke la operacia stabo konis proksimuman nombron de la ostaĝoj, sed ne publikigis ĝin, preferante publikigi «ciferon 354»^[249].
• Evakuado de la vunditoj eblis nur «danke al civiluloj inter la beslananoj, loĝantoj de aliaj urboj kaj distriktoj de Osetio»^[250].

La raporto elvokis negativan reagon de reprezentantoj de komitato «Patrinoj de Beslano». Aktivulino Ella Kesajeva deklaris en intervjuo, ke la deputitoj el tiu ĉi komisiono sciigis nenion novan pri kialoj de la tragedio, nek klarigis sencon de la agado de la vic-direktoroj de FSB. Deputitoj de la Nord-Osetia parlamento ankaŭ esprimis malkontenton, deklarinte ke la beslana tragedio postulas pli vastan kaj profundan enketadon^[246]. Estro de la federacia komisiono Aleksandro Torŝin diris, ke malgraŭ granda laboro farita de la nordosetia komisiono, la raporto estigis pli da demandoj ol respondoj^[251].

Loko de la teroratako

Ĝis la mezo de 2011 la lernejo N 1 kaj apuda tereno restis neglektataj. Altrangaj ŝtatoficistoj frekventis la lokon nur kaze de datrevenoj de la tragedio^[276][277]. Ekster tiuj datoj ĝin vizitis nur amikoj kaj parencoj de la pereintoj^[278][279]. Laŭ asertoj de lokanoj, la duondetruitan konstruaĵon de tempo al tempo enloĝigis senhejmuloj kaj narkotikuloj^[280][281], kaj dum la unuaj jaroj la lernejon ankaŭ disrabadis marodistoj^[282].

Malgraŭ vigla diskutado pri la sorto de la konstruaĵo, dum longa tempo oni ne sukcesis interkonsenti pri tio. Interalie oni proponis starigi tie monumenton al la viktimoj^[283] kaj ortodoksan preĝejon^[284]. La ideon pri la templo oni rifuzis, ĉar multaj viktimoj apartenis al aliaj konfesioj. La detruon de la konstruaĵo kontraŭis komitato «Patrinoj de Beslano».

Fine de majo 2011 oni komencis malmuntadon de iuj konstrukciaj partoj de la lernejo kaj ekis laboron pri konstruado de la Memorialo al viktimoj de la terora atako^[285]. Dezajnon faris kompanio «Dr. Krekeler» (Germanio), kiu havis sperton pri restaŭrado de historiaj konstruaĵoj en pluraj landoj de Eŭropa Unio. Oni decidis, ke la centro de la memorialo estu la sporthalo ĉirkaŭ kiu oni aranĝos protektan ŝelon forme de elipso kiel simbolo de la memorkrono. Kiel apogilo de la travidebla tegmenta kupolo servos 103 kolonoj po 11 metrojn altaj. Post fini tiun ŝelon kaj aranĝi internon de la sporthalo por ties tutdiurna frekventado, konstruistoj okupiĝos pri konservado de la ĉefa lerneja konstruaĵo, en kies unua etaĝo oni planas aranĝi memorekspoziciojn^[285].

Antaŭ komenco de la konstruaj laboroj, la sporthalo estis sola loko, kiun oni parte riparis post la atako: super la tegmento oni streĉigis plastan kupolon kaj plifortigis la murojn per ŝtalaj traboj^[278]. Centre de la halo oni starigis lignan ortodoksan krucon, al la muroj algluis fotojn de la pereintoj^[278]. Apud la kruco kaj laŭlonge de la muroj kuŝis floroj kaj infanaj ludiloj, staris preĝejaj kandeloj kaj malfermaj akvoboteloj^[8].

Malgraŭ malpermeso paŝi laŭ la ruinoj, la lernejaj muroj estis dispentritaj de grafitaĵoj honore al la viktimoj^[286]. Iuj surskriboj dankas batalantojn de la specialaj fortoj kaj kondolencas al la viktimoj. Estas multnombraj insultoj al la teroristoj, potenculoj (Vladimiro Putin, Aleksandro Dzasoĥov kaj aliaj) kaj lernejestrino Lidija Calijeva^[286]. La lernejestrino ĉiujn tri tagojn pasigis en la sporthalo kun aliaj ostaĝoj, tamen iuj beslananoj akuzas ŝin kiel kompliculon de la teroristoj^[287][288].

Grafitaĵoj ĉe la enirejo de la solena halo. Julio 2008.	La solena halo. Julio 2008.	La trejnohalo. Julio 2008.

Konstruado de novaj lernejoj

Nova konstruaĵo por la lernejo (sen doni al ĝi numeron) estis finita en 2005 surloke de speciale por tio detruita internulejo, kiu situis malantaŭ de la malnova lerneja konstruaĵo^[59]. La nova ejo, pli bone planita kaj ekipita, estigis kontraŭdiran reagon de la urbanoj pro proksimeco al la restaĵoj de la malnova lernejo, kio kaŭzis psikologian streĉiĝon al la postvivintaj lernejanoj^[289].

Krome en 2010 en Beslano malfermiĝis nova internulejo, konstruita kun financa helpo de Norvegio kaj Grekio kaj nomita honore al Ivan Kanidi^[290]. Tiu 74-jara sportinstruisto troviĝis inter la ostaĝoj. Li plurfoje riskis sian vivon, postulante de la teroristoj akvon por etuloj kaj klopodante faciligi vivon de la ostaĝoj. Kiam la 3-an de septembro post la eksplodoj en la sporthalo estiĝis pelmelo, li provis forpreni mitraleton de teroristo, sed estis pafmurdita^[63][119].

Memorialoj

La 3-an de septembro 2005 en la memoriala tombejo Urbo de anĝeloj, kie estis enterigita plejparto de la viktimoj, okazis solena malfermo de la memorialo Arbo de funebro^[291]. Bronza skulptaĵo fare de Alan Kornajev kaj Zaurbek Dzanagov, prezentas arbotrunkon, formitan de kvar inaj figuroj. La krono de la arbo estas formita de disetenditaj manoj de inoj, kiuj tenas anĝelojn — simboloj de la pereintaj infanoj. Proksime situas monumento al la pereintaj batalantoj de «Alfa» kaj «Vimpel»: sternita militmantelo sur kiu staras kasko kaj kirasveŝto, kiu kovras infanan ludilon kaj libron^[292]. En 2012 la urba administracio alinomis straton proksiman al la lernejo al «Strato de herooj de CSN», kio kaŭzis protestojn de iuj urbanoj, kiuj opinias ke la kontraŭterora operaco kaŭzis la pereon de la ostaĝoj. La decido estis aprobita post la publikaj debatoj, kiujn partoprenis ankaŭ la damaĝitoj, krome estis invititaj ĉiuj societoj^[293].

Memore al la viktimoj estis starigitaj monumentoj en Vladikavkazo, Castelnovo di Sotto (Italio), Sankt-Peterburgo, San-Marino, Moskvo, Uljanovsko, Orsko kaj Lipecka provinco.

La terora atako en la kulturo

La beslana tragedio respeguliĝis en pluraj verkoj. Oni povas ekzempligi kantojn de Iosif Kobzon («Так не бывает»; esperante «Tiel ne okazas»), Natalja Vlasova («Beslan»), grupo «Alisa» («Звери»; esperante «Bestoj») kaj pluraj aliaj. Pri tiu ĉi evento verkis ankaŭ alilandaj artistoj. Grupo After Forever kreis kanton «Living Shields» (esperante Vivaj ŝildoj), «Tactical Sekt» — kanton «Beslan», itala komponisto Giovanni Allevi verkis muzikaĵon por simfonia orkestro «Foglie di Beslan» (esperante Folioj de Beslano)^[294].

Krome pluraj ĵurnalaj publikaĵoj aperis ĉirkaŭ deko da libroj pri la Beslana tragedio. Iuj estas dediĉitaj al la memoro de la ostaĝoj: (ekzemple Murato Kabojev «Pluvo larmis je malvarmaj larmoj»)^[295][296], aliaj analizas la okazintaĵojn (ekzemple John Giduck, autoro de «Terror at Beslan: A Russian Tragedy with Lessons for America's Schools»; esperante Terora atako en Beslano: rusia tragedio kaj ĝiaj lecionoj por usonaj lernejoj)^[297] au esploras ligitajn temojn (ekzemple Sergej Gorjainov en «Mono de teroro: kio pagis Beslanon?»)^[298].

Pri la terora atako estis filmitaj pli 15 dokumentaj filmoj. En 2006 oni informis pri intencoj aperigi en 2009 aktorfilmon «Lernejo» surbaze de publikaĵo de usona ĵurnalisto C. J. Chivers, kiu troviĝis en Beslano dum la ostaĝigo^[299][300]. Tamen ĝis 2015 tiu ĉi filmo ne aperis. En decembro 2011 amaskomunikiloj informis pri baldaŭa apero de filmo «Patra filino» (ruse Папина дочка) dediĉita al la Beslana tragedio^[301].