La romiana urbo kaj la frua mezepoko

La antikva nomo de Strasburgo estis Argentoratum. La romianoj fondis en la jaro 12 antaŭ Kristo tie fortikaĵojn de la limeso. Tiam ĝi estis soldata barakaro ĉe la rejna limes (limo de Romio). Iu canabae (civila domaro) konstruiĝis ĉirkaŭ la barakaro direkten al okcidento, kio preparis la daŭran disvolviĝon de la urbo. La romianoj sub Nero Claudius Drusus establis armean antaŭpostenon apartenantan al la romia provinco Germania Superior ĉe riverfluo en la loko de Strasburgo, kaj nomigis ĝin Argentoratum. (Tial la urbo estas ofte nomita Argentino en mezepoka latina.) La nomo "Argentoratum" estis unuafoje menciita en 12 a.K. kaj la grandurbo festis sian 2,000-an naskiĝtagon en 1988; tamen, "Argentorate" kiel la loknomo de la gaŭlkompromiso plifruis ĝin antaŭ esti latinigita sed ĝi ne estas konata de tiom longe. La romia tendaro estis detruita per incendio kaj rekonstruita ses fojojn inter la unua kaj la kvina jarcento n.e.: nome en 70, 97, 235, 355, en la lasta kvarono de la 4-a jarcento kaj en la fruaj jaroj de la 5-a jarcento. Estis sub Trajano kaj post la incendio de 97 Argentoratum ricevis sian plej plilongigitan kaj fortikan formon. De la jaro 90 antaŭe, la Legio VIII Augusta estis konstante postenigita en la romia tendaro de Argentoratum. Ĝi tiam inkludis kavalerian sekcion kaj kovris areon de ĉirkaŭ 20 hektaroj. Aliaj legioj kiuj provizore postenigis en Argentoratum estis la Legio XIV Gemina kaj la Legio XXI Rapax, la lasta dum la regado de Nerono.

Dum la centro de Argentoratum troviĝis sur la Grande Île (kardo: nuna strato Dôme, dekumano: nuna strato Hallebardes) multaj romiaj artefaktoj estis trovitaj ankaŭ laŭ la nuna Itinero de Romianoj en la antaŭurbo Kœnigshoffen, sur la vojo al ĝi. Tio estas la plej grandaj tomboj trovitaj same kiel la plej densa koncentriĝo de civilaj loĝlokoj kaj vendejoj plej proksimaj al la tendaro. Inter la plej antikvaj trovaĵoj en Kœnigshoffen estis (trovite en 1911-12) la fragmentoj de grandioza Mitreum kiu estis frakasita fare de fruaj kristanoj en la kvara jarcento. Ĝi estis, de la kvara jarcento, la sidejo de la Episkopejo de Strasburgo (farita ĉefepiskopejo en 1988). Arkeologiaj fosadoj sub la nuna preĝejo Saint-Étienne en 1948 kaj 1956 eltrovis la absidon de preĝejo devenanta de la fino de la 4-a jarcento aŭ komenco de la 5-a jarcento, konsiderita la plej malnova preĝejo en Alzaco. Estas supozite ke tio estis la unua sidejo de la romkatolika Diocezo de Strasburgo.

La urbo sinsekve estis okupita en la 5-a jarcento fare de Alemani, hunoj, kaj frankoj. En 355 alemanoj ruinigis la urbon. La Alemani jam batalis en la batalo de Argentoratum kontraŭ Romo en 357. Ili estis venkitaj fare de Juliano la Apostato, poste imperiestro de Romo, kaj ilia reĝo Chonodomarius estis kaptita. La 2an de januaro 366 la Alemani transiris la frostitan Rejnon en strioj, invadis la Romian Imperion. Frue en la kvina jarcento la Alemani ŝajne trapasis Rejnon, konkeris, kaj tiam ekloĝis en tio kio estas hodiaŭ Alzaco kaj granda parto de Svislando.

En la 5-a jarcento Strasburgo fariĝis ero de la franka regno kaj, en 842, tie okazis la Ĵuroj de Strasburgo, plej malnovaj atestoj de la lingvoj franca kaj germana. En la naŭa jarcento ĝi estis ofte konata kiel Strazburg en la loka lingvo, kiel dokumentite en 842 per la Ĵuroj de Strasburgo. Tiu trilingva teksto enhavas, krom la latina kaj la malnovgermana lingvo, ankaŭ la plej malnovan skriban montron de gaŭl-latinida klare distinga de la latina, nome la prapatro de malnovfranca lingvo. La urbo ankaŭ estis nomita Stratisburgum aŭ Strateburgus en la latina, de kiu pli poste venis Strossburi en alzaca kaj Straßburg en standarda germana, kaj poste Strasbourg en la franca. La Ĵuroj de Strasburgo estas konsideritaj ankaŭ kiel markilo de la naskiĝo de la du landoj, nome de Francio kaj de Germanio pro la divido de la Karola Imperio.

La episkopo sankta Arbogast starigis la unuan katedralon dum la 7-a jarcento.

La respubliko (1262-1681)

Ĉirkaŭ 1200, Gottfried von Straßburg skribis en la mezgermana lingvo ĝentilan latinidan Tristan, kiu estas rigardita, laŭ la Parzival de Wolfram von Eschenbach kaj kiel la Nibelungenlied, kiel unu el grandaj rakontaj majstraĵoj de la germana Mezepoko.

Revolucio en 1332 kondukis al larĝ-bazita urbestraro kun partopreno de la gildoj, kaj Strasburgo deklaris sin libera respubliko. La mortiga bubona pesto de 1348 estis sekvita la 14an de februaro 1349 per unu el la unuaj kaj plej malbonaj persekutoj en antaŭ-moderna historio: pluraj centoj da Judoj estis publike bruligitaj ĝis morto, kaj la resto de ili forpelitaj de la urbocentro. Ĝis la fino de la 18-a jarcento, Judoj ricevis malpermeson resti en urbo post 10 p.m. La tempo forlasi la grandurbon estis signalita fare de urba heroldo sonorilanta la Grüselhorn; la malnova katedral-sonorilo daŭre sonoregas hodiaŭ. Speciala imposto, nome la Pflastergeld (trotuaro-mono) estis krome pagita pro iu ĉevalo kiun judo rajdus aŭ alportus en la grandurbon.

La Strasburga Katedralo kiu komencis sperti konstruon en la dekdua jarcento, estis kompletigita en 1439 (kvankam nur la norda turo estis konstruita) kaj iĝis la plej alta konstruaĵo de la mondo tiam, superante la Piramidon de Keopso. Kelkajn jarojn poste, Johannes Gutenberg kreis la unuan eŭropan moveblan tipon presmaŝinon en Strasburgo.

Strasburgo kiel vidita en 1493

En julio 1518, okazaĵo konata kiel la danco-pesto de 1518 frapis loĝantojn de Strasburgo. Ĉirkaŭ 400 homoj estis tuŝita de dancomanio kaj dancis konstante dum semajnoj, la plej granda parto el ili poste atakitaj de koratako, apopleksio, aŭ elĉerpiĝo.

En la 1520-aj jaroj dum la Reformacio, la grandurbo, sub la politika konsilado de Jacob Sturm von Sturmeck kaj la spirita konsilado de Martin Bucer ampleksis la religian instruon de Martin Luther, kies anoj establis gimnazion, gviditan fare de Johannes Sturm, transformitan en universitaton en la sekvanta jarcento. La grandurbo unue sekvis la Tetrapolitan Konfeson, kaj poste la Augsburgan Konfeson. Protestantisma bildodetruo kaŭzis multe da detruo al preĝejoj kaj klostroj. Strasburgo estis centro de humanismo kaj frua libropresado en la Sankta Romia Imperio kaj ĝia intelekta kaj politika influo kontribuis multon al la establado de Protestantismo kiel tradicia nominala valoro en la sudokcidento de Germanio (Kalvino pasigis plurajn jarojn kiel politika rifuĝinto en la urbo). Kune kun kvar aliaj civitoj, Strasburgo prezentis la konfesion tetrapolitanan kiel ĝian protestantisman libron de kredo ĉe la Imperia Dieto de Aŭgsburgo en 1530, kie la iomete malsama Aŭgsburga Konfesio estis transdonita al Karolo la 5-a.

Post la reformo de la Imperia konstitucio en la komenceo de la 16a jarcento kaj la establado de Imperiaj Cirkloj, Strasburgo estis parto de la Supra Rejna Cirklo, korporacio de imperiaj biendomoj en la sudokcidento de Sankta Romia Imperio, plejparte respondeca por konservado de trupoj, kontrolante kreadon, kaj certigante juran protekton.

Post la invento de la presmaŝino fare de Johannes Gutenberg ĉirkaŭ 1440, la unuaj presejoj ekster la hejmurbo fare de la inventinto Mainz estis establitaj ĉirkaŭ 1460 en la alzaca ĉefurbo fare de pioniroj Johannes Mentelin kaj Heinrich Eggestein. Poste, la unua moderna gazeto estis publikigita en Strasburgo en 1605, kiam Johann Carolus ricevis la permeson de la Grandurbo Strasburgo por presi kaj distribui semajnan ĵurnalon skriban en la germana fare de raportistoj de pluraj centraj Eŭropaj grandurboj.

De la Milito de Tridek Jaroj, ĝis Unua Mondmilito

Strasburgo kiel vidita en 1644.

La Belle Strasbourgeoise, fare de Nicolas de Largillière, 1701.

La Libera Grandurbo Strasburgo restis neŭtrala dum la Milito de la Tridek Jaroj. En septembro 1681 ĝi estis aneksita fare de reĝo Ludoviko la 14-a, kies senprovoka aneksado estis rekonita fare de la Traktato de Rijswijk (1697). La oficiala politiko de religia maltoleremo kiu veturigis multajn protestantojn for de Francio post la revoko de la Nanta edikto (1598), de la Edikto de Fontainebleau (1685), estis uzita nek en Strasburgo nek en Alzaco. La Strasburga Katedralo, aliflanke, estis redonita de la luteranoj al la katolikoj. La germana Lutera universitato daŭris ĝis la Franca Revolucio. Famaj studentoj estis Goethe, Johann Gottfried Herder kaj aliaj.

Dum vespermanĝo en Strasburgo organizita de urbestro Frédéric de Dietrich la 25an de aprilo 1792, Claude Joseph Rouget de Lisle komponis la poste himnon "Marseljezo". Tamen, la statuso de Strasburgo kiel civito estis revokita fare de la Franca Revolucio. Enragés, plej fifame Eulogius Schneider, administris la grandurbon per foje tre fera mano. Dum tiu tempo, multaj preĝejoj kaj klostroj estis aŭ detruitaj aŭ grave difektitaj. La katedralo perdis centojn de siaj statuoj (poste anstataŭigitaj per kopioj en la 19-a jarcento) kaj en aprilo 1794, ekzistis babilado por malkonstrui ĝian pinton, laŭ la ideo ke ĝi vundis la principon de egaleco. La turo estis pardonita, aliflanke, kiam en majo de la sama jaro civitanoj de Strasburgo kronis ĝin per grandega stana frigia ĉapo. Tiu artefakto poste estis konservita en la historiaj kolektoj de la grandurbo ĝis ili estis ĉiuj detruitaj en 1870.

En 1805, 1806 kaj 1809, Napoleono Bonaparte kaj lia unua edzino, Joséphine, restis en Strasburgo. En 1810, lia dua edzino Marie Louise, Dukino de Parmo, pasigis sian unuan prezentadon sur franca grundo en la palaco. Alia reĝa gasto estis reĝo Karlo la 10-a en 1828. En 1836, Louis-Napoléon Bonaparte malsukcese provis gvidi sian unuan bonapartisman puĉon en Strasburgo.

Kun la kresko de industrio kaj komerco, la loĝantaro de la grandurbo triobliĝis en la 19-a jarcento al 150,000. Dum la Francia-Prusia Milito kaj la Sieĝo de Strasburgo, la grandurbo estis peze bombardita fare de la prusia armeo. La 24an de aŭgusto 1870, la Belarta Muzeo estis detruita per incendio, kiel la urba biblioteko gastigita en la gotika iama dominikana preĝejo, kun sia unika kolekto de mezepokaj manuskriptoj (plej fame la Hortus deliciarum), maloftaj Renesancaj libroj, arkeologiaj trovaĵoj kaj historiaj artefaktoj. En 1871 post la fino de la milito, la grandurbo estis aneksita al la nove fondita Germana Imperio kiel parto de la Reichsland-Elsaß-Lothringen (tra la Traktato de Frankfurto) sen referendumo. Kiel parto de la Germana Imperio, Strasburgo estis rekonstruita kaj evoluis en grandioza kaj reprezenta skalo (la Neue Stadt, aŭ "nova grandurbo"). Historiisto Rodolphe Reuss kaj arthistoriisto Wilhelm von Bode eniris en monpostulo por rekonstruado de la urbaj arkivoj, bibliotekoj kaj muzeoj. La universitato, fondita en 1567 kaj subpremita dum la Franca Revolucio kiel fortikaĵo de germana sento, estis remalfermita en 1872 laŭ la nomo Kaiser-Wilhelms-Universität. Zono de masivaj fortikaĵoj estis establita ĉirkaŭ la grandurbo, la plej granda parto el kiuj daŭre ekzistas hodiaŭ: Fortikaĵoj Roon (nun Desaix) kaj Podbielski (nun Ducrot) en Mundolsheim, Fortikaĵo de von Moltke (nun Rapp) en Reichstett, Fortikaĵo Bismarck (nun Kléber) en Wolfisheim, Fortikaĵo Kronprinz (nun Foch) en Niederhausbergen, kaj Fortikaĵo Grossherzog von Baden (nun Frère) en Oberhausbergen. Tiuj fortikaĵoj poste servis al la franca armeo, kaj estis utiligitaj kiel POW-tendaroj en 1918 kaj 1945.

1918 ĝis hodiaŭ

Post la Unua Mondmilito kaj la abdiko de la germana imperiestro, Alzaco-Loreno deklaris sin memstara respubliko, sed ĝi estis okupita fare de francaj trupoj ene de kelkaj tagoj. La 11an de novembro 1918 (Armistico-tago), komunistaj ribelantoj proklamis "sovetregistaron" en Strasburgo, sekvante la ekzemplon de Kurt Eisner en Munkeno same kiel en aliaj germanaj urboj. La ribelo estis brutale subpremita la 22an de novembro; maĵora strato de la grandurbo nun ekhavas la nomon de tiu dato (strato de la 22a de Novembro). En 1919, la Traktato de Versajlo reatribuis la grandurbon al Francio. Laŭ la 14 punktoj de la Prezidento de Usono nome Woodrow Wilson la revenigo de la grandurbo al Francio estis aranĝita sen referendumo. La dato de la tasko estis retroaktive establita dum la Armistico-tago. Estas dubinde ĉu referendumo inter la tiamaj civitanoj de Strasburgo estus en la favoro de Francio, ĉar la partioj kiuj strebis al aŭtonomio de Alzaco, aŭ ligo al Francio, atingis nur malmultajn voĉojn en la lastaj Reichstag-elektoj antaŭ la milito.

En 1920, Strasburgo iĝis la sidloko de la Centra Komisiono por Navigacio sur Rejno, antaŭe situanta en Mannheim, unu el la plej malnovaj eŭropaj institucioj. Ĝi setlis en la antaŭa Imperia Palaco.

Inter la germana invado de Pollando la 1an de septembro 1939 kaj la franc-angla deklaracio de Milito kontraŭ la Germana Regno la 3an de septembro 1939, la tuta grandurbo (totalo de 120 000 homoj) estis evakuita, kiel ankaŭ aliaj limurboj. Ĝis la elmarŝo de la protektantaj potenco-trupoj meze de junio 1940, la grandurbo estis, dum dek monatoj, tute malplena, kun la escepto de la garnizonitaj soldatoj. La Judoj de Strasburgo estis evakuitaj al Périgueux kaj Limoges, la universitato estis evakuita al Clermont-Ferrand. Post la batalhalto sekvanta la Falon de Francio en junio 1940, Alzaco estis aneksita al Germanio kaj rigora politiko de germanigo estis trudita sur ĝi fare de la Gauleiter Robert Heinrich Wagner. En julio 1940, kiam la unuaj evakuitoj estis permesitaj reveni, nur loĝantoj de alzaca origino estis enlasitaj enen. La lastaj Judoj estis forpelitaj la 15an de julio 1940 kaj ĉefa sinagogo, enorma Romanik-reviviĝa konstruaĵo kiu estis maĵora arkitektura orientilo pro siaj 54 metrojn alta kupolo ekde sia kompletiĝo en 1897, estis ekbruligitaj, poste detruita.

De 1943 la grandurbo estis bombardita de Aliancita aviadilaro. Dum la Unua Mondilito ne precipe oni difektis la grandurbon, angl-usona bombado kaŭzis ampleksan detruon nur en atakoj kiuj minimume oni supozis aranĝitaj per eraro. En aŭgusto 1944, pluraj konstruaĵoj en la Malnova Urbo estis difektitaj fare de bomboj, precipe la Palaco Rohan, la Malnova Doganejo (Ancienne Douane) kaj la Katedralo. La 23an de novembro 1944, la grandurbo estis oficiale liberigita fare de la dua franca armita divizio sub generalo Leclerc. En 1947, incendio okazis en la Musée des Beaux Arts kaj detruis signifan parton de la kolektoj. Tiu fajro estis rekta sekvo de la bombatakoj de 1944: pro la detruoj kaŭzitaj sur la Palaco Rohan, humideco infiltris la konstruaĵon, kaj malsekeco devis esti kontraŭbatalita.

En la 1950-aj jaroj kaj 1960-aj jaroj la grandurbo estis riĉigita fare de novaj loĝejaj kvartaloj kiuj grande solvis la problemon de loĝejomanko pro milito-difekto, same kiel la fortan kreskon de loĝantaro pro naskoeksplodo kaj enmigrado el Nordafriko: nome Cité Rotterdam en la nordoriento, Quartier de l'Esplanade en la sudoriento, Hautepierre en la nordokcidento. Ekde 1995 kaj ĝis 2010, en la sudo de Hautepierre, nova distrikto estis enkonstruita, nome la Quartier des Poteries.

En 1949, la grandurbo estis elektita por esti la sidloko de la Konsilio de Eŭropo kun sia Eŭropa Kortumo pri Homaj Rajtoj kaj Eŭropa Kodo. Ekde 1952, la Eŭropa Parlamento renkontis en Strasburgo, kiu estis formale nomumita ĝia oficiala "sidloko" ĉe la Edinburga renkontiĝo de la Eŭropa Konsilio de EU regnestroj kaj registaroj en decembro. Tamen, nur la (kvar-tagaj) plenkunsidoj de la Parlamento estas aranĝitaj en Strasburgo ĉiun monaton, ĉar ĉiu alia negocado estas farita en Bruselo kaj Luksemburgio. La sesioj okazas en la Konstruaĵo Louise Weiss, inaŭgurita en 1999, kiu gastigas la plej grandan parlamentan instancon en Eŭropo kaj de ĉiuj demokrataj institucioj en la mondo. Antaŭ tio, la EP-sesioj devis okazi en ĉefa konstruaĵo de la Konsilio de Eŭropo, nome la Palaco de Eŭropo, kies nekutima interna arkitekturo fariĝis konata vido al eŭropaj televid-publikoj. En 1992, Strasburgo iĝis la sidejo de la Franc-germana televid-kanalo kaj filmo-produkta societo Arte.

En 2000, Islamisma intrigo por krevigo de la katedralo estis malhelpita fare de germanaj aŭtoritatoj.

La 6an de julio 2001, dum liberaera koncerto en la Parc de Pourtalès, unuopa falinta platan-arbo mortbatis dek tri homojn kaj vundis 97. La 27an de marto 2007, la grandurbo estis trovita kulpa pro neglekto pri la akcidento kaj monpunita je 150,000 eŭroj.

En 2006, post longa kaj zorgema restarigo, la interna ornamado de la Aubette, konstruita en la 1920-aj jaroj fare de Hans Arp, Theo van Doesburg, kaj Sophie Taeuber-Arp kaj detruita en la 1930-aj jaroj, estis igita alirebla por publiko denove. La laboro da la tri artistoj estis nomita "la Siksta Kapelo de Abstrakta Arto".

Esperantaj eventoj en Strasburgo

La Unua Germana-Franca Esperanto-Kongreso okazis de la 4-a ĝis la 8-a de aprilo 1969 je pasko en Strasburgo. La moto estis Esperanto por Eŭropo. Komune estis okazigitaj la 47-a Germana Esperanto-Kongreso, kaj la 61-a Franca Esperanto-Kongreso. Al la Honora Kongresa Komitato apartenis inter aliaj Alain Poher, prezidanto de la Senato de Francio, Edgar Faure, la franca ministro pri edukado, Pierre Pflimlin, urbestro de Strasburgo, Hans Furler, MdB, vicprezidanto de la Eŭropa Parlamento. Salutvorton al la kongreso sendis ankaŭ Willy Brandt, la ministro pri eksteraj aferoj de Germanio. Dum la festa kunveno en la Universitato de Strasburgo paroladis Werner Bormann, prezidanto de Germana Esperanto-Asocio pri Esperanto por Eŭropo kaj André Albault, prezidanto de Unuiĝo Franca por Esperanto pri Esperanto kiel kulturlingvo. Rezolucio de la kongreso, decidita en la jarĉefkunvenoj de ambaŭ organizaĵoj, nomis la kampojn de ilia kunlaboro.^[3][4][5] La kongreso donis impulsojn por la Eŭropa agado kaj fondis la tradicion de komunaj Esperanto-kongresoj de du aŭ tri landaj asocioj.

Strasburgo estis la loko de la Internacia Junulara Kongreso en 2001^[6] kaj de la 21^a Ekumena Esperanto-Kongreso en 2015, kaj do de la kongresoj de IKUE kaj KELI.

De 2001 ĝis 2003 okazis ankaŭ partopreno de Esperanto-delegacio en la Euroscola-tagoj, kiujn ĉiujare organizas la Eŭropunia Parlamento^[7]