| Reĝlando Italio | |||||||||
| |||||||||
|
| |||||||||
| historia lando • ŝtato de Sankta Romia Imperio | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Geografio
| |||||||||
| Ĉefurbo: | |||||||||
| Loĝantaro | |||||||||
| Ŝtat-strukturo | |||||||||
| |||||||||
La Reĝlando Italio aŭ Regno Italio (latine Regnum Italiae aŭ Regnum Italicum, itale Regno d'Italia) estis unu el la regnoj konstituaj de la Sankta Romia Imperio (800–1806), kun la regnoj Germanio kaj Burgonjo. Ĝi enhavis plej el norda kaj centra Italio, sed ne la teritoriojn de la Respubliko Venecio. Ties origina ĉefurbo estis Pavio ĝis la 11a jarcento.
En 773, Karolo la Granda (mortiĝis en 814), nome reĝo de Frankoj, trapasis la Alpojn por invadi la Regnon de la Lombardoj, kiu enhavis la tutan Italion escepte ĉe la Duklando de Romo kaj kelkaj teritorioj de la Bizanca Imperio en la sudo. En Junio de 774, la regno falis kaj la Frankoj iĝis regantoj de norda Italio. La sudaj regionoj restis sub lombarda kontrolo. Karolo la Granda adoptis la titolon de "Reĝo de la Lombardoj" kaj en 800 kroniĝis kiel "Imperiestro de la Romanoj" en Romo. En 781, li donis Italion al sia filo, Pipino (mortiĝis en 810). En 818 la linio de Pipino finiĝis kaj la regno pasis al lia kuzo, Lotario la 1-a. Membroj de la Karolida dinastio pluregis Italion ĝis la falo de Karlo la 3-a la Dika en 887, post kio ili unufoje por mallongtempo reakiris la tronon en 894–96. Ĝis 961, la regado de Italio estis kontinue pridisputata de kelkaj nobelaj familioj el kaj ene kaj ekstere de la regno.
En 961, la reĝo Oto la 1-a de Germanio, jam edziĝinta al Adelajdo, vidvino de antaŭa reĝo de Italio, invadis la regnon kaj kroniĝis en Pavio la 25an de decembro. Li daŭriĝis al Romo, kie li kroniĝis imperiestro la 7an de februaro de la 962. La unio de la kronoj de Italio kaj Germanio kun tiu de la tielnomita "Imperio de la Romanoj" kreis la Sanktan Romian Imperion, al kiu Burgonjo estis aldonita en 1032. De tiu punkto antaŭe la Listo de Imperiestroj de la Sankta Romia Imperio estis kutime ankaŭ Reĝo de Italio kaj Germanio, kvankam imperiestroj foje nomumis siajn heredantojn por regi en Italio kaj foje la italajn episkopojn kaj nobeloj elektis reĝon propran en opozicio al tiu de Germanio. La malĉeestado de la itala monarko kaŭzis la rapidan malaperon de centra administracio en la Meza mezepoko, sed la ideo ke Italio estis regno ene de la Imperio restis kaj imperiestroj ofte serĉis trudi sian volon al la evoluantaj italaj urboŝtatoj. La rezultaj militoj inter Gelfoj kaj Gibelinoj, la kontraŭ-imperiismaj kaj imperialismaj frakcioj, respektive, estis karakterizaĵo de itala politiko en la 12-a al 14-a jarcentoj. La Lombarda Ligo estis la plej fama ekzemplo de tiu situacio; kvankam ne deklarita separatisma movado, malkaŝe defiis la postulon de la imperiestro regi.
Ekde la 15-a jarcento, la potenco de la urboŝtatoj estis plejparte rompita. Serio de militoj en Lombardio de 1423 ĝis 1454 plue reduktis la nombron da konkurantaj ŝtatoj en Italio. La venontaj kvardek jaroj estis relative pacaj en Italio, sed en 1494 la duoninsulo estis invadita fare de Francio. La rezultaj Italaj Militoj daŭris ĝis 1559, kiam kontrolo de la plej multaj el la italaj ŝtatoj pasis al reĝo Filipo la 2-a de Hispanio. La hispana branĉo de la Habsburga dinastio - la sama dinastio de kiu alia branĉo disponigis la imperiestrojn - daŭre regis la plej grandan parton de imperia Italio ĝis la Milito de hispana sukcedo (1701-14). Post la Imperia Reformo de 1495-1512, la itala regno egalrilatis al la teritorioj sude de la Alpoj. Jure la imperiestro konservis intereson en ili kiel nominala reĝo kaj reganto, sed la "registaro" de la regno konsistis malgrandskale pli ol je la potenculoj kiujn la imperiestro elelektis por reprezenti lin kaj tiuj guberniestroj kiujn li nomumis por regi siajn proprajn italajn ŝtatojn. Imperia regado en Italio venis al fino kun la kampanjoj de la francaj revoluciuloj en 1792-97, kiam serioj de klientrespublikoj estis starigitaj. En 1806, la Sankta Romia Imperio estis dissolvita fare de la lasta imperiestro, Francisko la 1-a, post lia malvenko fare de Napoleono ĉe la Batalo ĉe Slavkov.
Referencoj
- Liutprand, Antapodoseos sive rerum per Europam gestarum libri VI.
- Liutprand, Liber de rebus gestis Ottonis imperatoris.
- Anonima, Panegyricus Berengarii imperatoris (10th century) [Mon.Germ.Hist., Script., V, p. 196].
- Anonima, Widonis regis electio [Mon.Germ.Hist., Script., III, p. 554].
- Anonima, Gesta Berengarii imperatoris [eld. Dumueler, Halle 1871].