Parolalfabeto aŭ literuma alfabeto estas aro de kodvortoj, kiuj reprezentas literojn. Ili estas uzataj en parolo por literumi, en ĉiuj kazoj en kiuj gravas eviti miskomprenojn, kaj kiam la simplaj nomoj de la literoj ne sufiĉe klaras (komparu do kun Esperanta alfabeto).
Tabeloj
Ĝenerale
Parola literumado estas komplika, multfaseta afero. Tio same en Esperanto kaj en la diversaj landoj kaj organizaĵoj, vidu sube. Kiel jam dirite en la komenco, klara literumado speciale gravas en kazoj, kie oni devas eviti miskomprenon. Pro tio kodvortoj estas uzata en strikte standardigita formo en aviado kaj en armeoj. Tie ja povas okazi gravaj akcidentoj, se alia vorto estas komprenita ol intencita. Sed ankaŭ je malpli gravaj okazoj bona kompreno utilas, ŝparas tempon.
Esperanto
Por Esperanto estis proponitaj pluraj parolalfabetoj. La sekvanta tabelo listigas kvar – la unua de nekonata fonto,[1] la dua plume de Pejno Simono kaj publikigita en la revuo Monato,[2] kaj la tria proponita de G F Makkink.[3] La avantaĝo de tiu lasta estas, ke preskaŭ ĉiuj vortoj estas kvarsilabaj kaj tiel do la literumata litero aperas ĉe akcentata silabo.
El la sperto de radioamatoroj, kiuj devas esti bone komprenita ankaŭ dum malbona kvalito de la uzata kanalo, evoluiĝis parolalfabeto, nome la sistemo de KH6GT, kiu estas miksaĵo de la Krause-sistemo kaj la ICAO-alfabeto uzata en aviado. La numeraloj estas tiuj de Esperanto (nulo, unu, du ktp), krom 7, kiu estas sepen.[4] La Internacia Ligo de Esperantistaj Radio-Amatoroj (ILERA) pli-similigis tiun alfabeton al la internacia normo de ICAO por literoj G I L M O S T, sed ne por C F, kaj kun radio por R. Sed la Internacia Amatora Radia Unio (IARU) postulas uzi la internacian (ICAO) parolalfabeton.
| Litero | Krause[1] | Pejno[2] | Makkink[3] | KH6GT[4] |
|---|---|---|---|---|
| A | Asfalto | Akvo | Akademio | Alfa |
| B | Barbaro | Baldaŭ | Bondeziro | Brave |
| C | Centimetro | Cedro | Centjariĝo | Cigareto |
| Ĉ | Ĉefo | Ĉirkaŭ | Ĉe-metodo | Ĉefo |
| D | Doktoro | Dolĉa | Delegito | Delta |
| E | Elemento | Eĥo | Esperanto | Eko [sic] |
| F | Fabriko | Fajfi | Fundamento | Floro |
| G | Gumo | Golfo | Gramatiko | Galono |
| Ĝ | Ĝirafo | Ĝis | Ĝisrevido | Ĝirafo |
| H | Hotelo | Hejme | Harmonio | Hotelo |
| Ĥ | Ĥaoso | Ĥoro | Ĥorkantado | Ĥaoso |
| I | Insekto | Iĝi | Internacia | Indiana |
| J | Jubileo | Jaĥto | Jubileo | Juliet' |
| Ĵ | Ĵurnalo | Ĵuri | Ĵurnalisto | Ĵurnalo |
| K | Kilogramo | Korpo | Kalendaro | Kilo |
| L | Legendo | Lingvo | Ludoviko | Luna [sic] |
| M | Maŝino | Morgaŭ | Modernigo | Maŝino |
| N | Naturo | Nokto | Necesejo | Novembro |
| O | Omnibuso | Ofte | Okupita | Oktobro |
| P | Papero | Pelvo | Propagando | Papa |
| Q | kuo | kuo | kuo | Kŭebek' |
| R | Rekordo | Riĉa | Redaktoro | Rekordo |
| S | Salato | Sankta | Sekretario | Sofa |
| Ŝ | Ŝilingo | Ŝaŭmi | Ŝatokupo | Ŝilingo |
| T | Triumfo | Tempo | Telefono | Triumfo |
| U | Universo | Uzi | Universala | Uniformo |
| Ŭ | Universo-hoko | Ŭa-ŭa | U-supersigno | Uniformo-hoko |
| V | Vulkano | Vespo | Varsovio | Viktoro |
| W | ĝermana vo | vavo | vuo | Ŭiski |
| X | ikso | ikso | ikso | Eks-rej |
| Y | ipsilono | ipsilono | ipsilono | Janki |
| Z | Zinko | Zorgi | Zamenhofo | Zuluo |
| @ | Asfalto envolvita (heliko) | |||
| ç | Centimetro subhoko (cedilo) | |||
| ø | Oktobro trastreko | |||
| ´ | streko supren | |||
| ` | streko falanta | |||
| ^ | cirkumflekso | |||
| ~ | tildo | |||
| ˘ˇ | hoketo | |||
| ° | cirkleto | |||
| ¨ | tremao | |||
| - | streko kuŝanta | |||
Internaciaj kaj nacilingvaj
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Literuma alfabeto de ICAO.En diversaj lingvoj estas uzataj diversaj kodvortoj. Eĉ por la internacia komunikado en la angla ekzistas diversaj tabeloj; plej ofte estas uzata tabelo origine difinita en NATO, hodiaŭ uzata ekzemple en civila aviado de la ICAO, la Internacia Civila Aviada Organizo, la Internacia Telekomunika Unio kaj pluaj. Pri tiu alfabeto vidu la artikolon literumalfabeto de ICAO).
En la jena tabelo estas listigitaj diversaj naciaj alfabetoj, por montri la ekzistantan diverseco kaj per tio montri la neceson de internacia, ĝenerale komprenebla parolalfabeto.
La ICAO-alfabeto estas preskribita en internacia radiotelefonio laŭ la internacie devigaj ITU Radiaj Regularoj (en:ITU Radio Regulations).
| Litero | ICAO, ITU, IMO | Angla | Angla internacie | Ĉeĥa | Finna | Franca | Germana (DIN 5009) | Itala | Slovaka |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| A | Alfa [alfa] | Alfred | Amsterdam | Adam | Aarne | Anatole | Anton | Ancona | Adam |
| B | Bravo [bravo] | Benjamin | Baltimore | Božena | Bertta | Berthe | Berta | Bari | Božena |
| C | Charlie [ĉali, ŝali] | Charles | Casablanca | Cyril | Celsius | Célestine | Cäsar | Como | Cyril |
| D | Delta [delta] | David | Denmark | David | Daavid | Désiré | Dora | Domodossola | David |
| E | Echo [eko] | Edward | Edison | Emil | Eemeli | Eugène | Emil | Empoli | Emil |
| F | Foxtrot [fokstrot] | Frederick | Florida | František | Faarao | François | Friedrich | Firenze | František |
| G | Golf [golf] | George | Gallipoli | Gustav | Gideon | Gaston | Gustav | Genova | Gustáv |
| H | Hotel [hotél] | Harry | Havanna | Helena | Heikki | Henri | Heinrich | Hotel | Helena |
| I | India [índia] | Isaac | Italia | Ivan | Iivari | Irma | Ida | Imola | Ivan |
| J | Juliet [ĝúliét] | Jack | Jerusalem | Josef | Jussi | Joseph | Julius | Juventus | Jozef |
| K | Kilo [kilo] | King | Kilogram | Karel | Kalle | Kléber | Kaufmann | Kilometro | Karol |
| L | Lima [lima] | London | Liverpool | Ludvík | Lauri | Louis | Ludwig | Livorno | Ladislav |
| M | Mike [majk] | Mary | Madagaskar | Marie | Matti | Marcel | Martha | Milano | Mária |
| N | November [novemba] | Nellie | New York | Neruda | Niilo | Nicolas | Nordpol | Napoli | Norbert |
| O | Oscar [oska] | Oliver | Oslo | Otakar | Otto | Oscar | Otto | Otranto | Oto |
| P | Papa [papá] | Peter | Paris | Petr | Paavo | Pierre | Paula | Pisa | Peter |
| Q | Quebec [kebék] | Queen | Québec | Quido | kuu | Quintal | Quelle | Quadro | Quído |
| R | Romeo [rómio] | Robert | Roma | Rudolf | Risto | Raoul | Richard | Roma | Rudolf |
| S | Sierra [siera] | Samuel | Santiago | Svatopluk | Sakari | Suzanne | Samuel | Savona | Svätopluk |
| T | Tango [tango] | Tommy | Tripoli | Tomáš | Tyyne | Thérèse | Theodor | Torino | Tomáš |
| U | Uniform [júnifom, únifom] | Uncle | Uppsala | Urban | Urho | Ursule | Ulrich | Udine | Urban |
| V | Victor [vikta] | Victor | Valencia | Václav | Vihtori | Victor | Viktor | Venezia | Václav |
| W | Whiskey [viski] | William | Washington | Dvojité V | wiski | William | Wilhelm | Vu Doppia | Dvojité W |
| X | X-ray [eksrej, éksréj] | X-ray | Xanthippe | Xaver | äksä | Xavier | Xanthippe | Xilofono | Xaver |
| Y | Yankee [janki] | Yellow | Yokohama | Ypsilon (tvrdé y) | Yrjö | Yvonne | Ypsilon | Ipsilon | Ypsilon |
| Z | Zulu [zulu] | Zebra | Zürich | Zuzana | tseta | Zoé | Zacharias | Zara | Zuzana |
| . | Stop [stop] Decimal [désímál] |
Ĉapelitaj literoj
Ekzistas proponoj pri ĉapelitaj literoj. Sed multaj preferas en tiuj kazoj literumi laŭ la Zamenhofa sistemo por telegrafio, do la kodvortoj por "ĉ" estas ĉali hotel ktp.
Specialajn literoj kaj literkombinojn, kiuj okazas nur en kelkaj nacilingvaj alfabetoj, listigas la sekvanta tabelo.
| Litero | Ĉeĥa | Germana (DIN 5009) | Slovaka | Finna | Franca |
|---|---|---|---|---|---|
| Ä alfa-echo | — | Ärger | — | äiti | — |
| Č | Čeněk | — | Čadca | — | — |
| Ď | Ďáblice | — | Ďumbier | — | — |
| Ě | E s háčkem | — | — | — | — |
| É | E s čárkou (dlouhé E) | — | — | — | Émile |
| Ch charlie-hotel | Chrudim | Charlotte | Chopok | — | — |
| Í | I s čárkou (dlouhé měkké I) | — | — | — | — |
| Ľ | Ľubochňa | — | Ľubochňa | — | — |
| Š | Šimon | — | Šárka | — | — |
| Sch sierra-charlie-hotel | — | Schule | — | — | — |
| ß sierra-sierra | — | Eszett | — | — | — |
| Ň | Nina | — | Nitra | — | — |
| Ó | O s čárkou (dlouhé O) | — | — | — | — |
| Ö oscar-echo | — | Ökonom | — | öljy | — |
| Ř | Řehoř | — | — | — | — |
| Ť | Těšnov | — | Teplá | — | — |
| Ů uniform-oscar | U s kroužkem | — | — | — | — |
| Ú | U s čárkou | — | — | — | — |
| Ü uniform-echo | — | Übermut | — | — | — |
| Ý | Y s čárkou (dlouhé tvrdé Y) | — | — | — | — |
| Ž | Žofie | — | Žofia | — | — |
Japana alfabeto
| Litero | Spelo Prononco Traduko | Litero | Spelo Prononco Traduko | Litero | Spelo Prononco Traduko | Litero | Spelo Prononco Traduko | Litero | Spelo Prononco Traduko |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| あ a | 朝日のア [asahi no a] A en matena lumo |
い i | いろはのイ [iroha no i] I en Iroha |
う u | 上野のウ [ueno no u] U en Ueno |
え e | 英語のエ [ejgo no e] E en Angla lingvo |
お o | 大阪のオ [ōsaka no o] O en Osaka |
| か ka | 為替のカ [kavase no ka] Ka en monvaloro |
き ki | 切手のキ [kitte no ki] Ki en poŝtmarko |
く ku | クラブのク [kurabu no ku] Ku en klubo |
け ke | 景色のケ [keŝiki no ke] Ke en vido |
こ ko | 子供のコ [kodomo no ko] Ko en infanoj |
| さ sa | 桜のサ [sakura no sa] Sa en sakuro |
し ŝi | 新聞のシ [ŝimbun no ŝi] Ŝi en ĵurnalo |
す su | すずめのス [suzume no su] Su en kampopasero |
せ se | 世界のセ [sekaj no se] Se en Mondo |
そ so | そろばんのソ [soroban no so] So en abako |
| た ta | 煙草のタ [tabako no ta] Ta en tabako |
ち ĉi | 千鳥のチ [ĉidori no ĉi] Ĉi en pluvio |
つ cu | つるかめのツ [curukame no cu] Cu en gruo kaj testudo[5] |
て te | 手紙のテ [tegami no te] Te en letero |
と to | 東京のト [tōkjō no to] To en Tokio |
| な na | 名古屋のナ [nagoja no na] Na en Nagojo |
に ni | 日本のニ [nippon no ni] Ni en Japanio |
ぬ nu | 沼津のヌ [numadzu no nu] Nu en Numadzu |
ね ne | ねずみのネ [nezumi no ne] Ne en muso |
の no | 野原のノ [nohara no no] No en kampo |
| は ha | はがきのハ [hagaki no ha] Ha en poŝtkarto |
ひ hi | 飛行機のヒ [hikooki no hi] Hi en avio |
ふ fu | 富士山のフ [fuĝisan no fu] Fu en Fuĵi-Monto |
へ he | 平和のヘ [hejva no he] He en paco |
ほ ho | 保険のホ [hoken no ho] Ho en asekuro |
| ま ma | マッチのマ [matĉi no ma] Ma en alumeto |
み mi | 三笠のミ [mikasa no mi] Mi en Mikasa (Marbatalo) |
む mu | 無線のム [musen no mu] Mu en Radio trafiko |
め me | 明治のメ [mejĝi no me] Me en Mejĝi |
も mo | もみじのモ [momiĝi no mo] Mo en acero |
| や ja | 大和のヤ [jamato no ja] Ja en Jamato |
ゆ ju | 弓矢のユ [jumija no ju] Ju en Arko (armilo) |
よ jo | 吉野のヨ [joŝino no jo] Jo en Joŝino | ||||
| ら ra | ラジオのラ [raĝio no ra] Ra en radio |
り ri | りんごのリ [ringo no ri] Ri en pomo |
る ru | 留守居のル [rusui no ro] Ru en rusui |
れ re | れんげのレ [renge no re] Re en Floro de Hinda lotuso |
ろ ro | ローマのロ [rōma no ro] Ro en Romo |
| わ va | わらびのワ [varabi no va] Va en Agla pteridio |
ゐ (v)i | ゐど(井戸)のヰ [(v)ido no (v)i] (V)i en puto |
ゑ (v)e | かぎのあるヱ [kagi no aru ve] E kun hoko |
を (v)o | 尾張のヲ [(v)ovari no (v)o] (V)o en Ovari | ||
| ん n' | おしまいのン [oŝimaj no n] N' en fino |
゛ | 濁点(Voĉa) | ゜ | 半濁点(Duona voĉa) |
Referencoj
- 1 2 Erich-Dieter Krause, 1983, Wörterbuch Deutsch–Esperanto. Leipzig: Verlag Enzyklopädie.
- 1 2 Monato, internacia magazino sendependa, numero 1996/01, paĝo 22: Bonvolu l-i-t-e-r-umi! verkita de Pejno Simono.
- 1 2 G F Makkink: Nia Fundamento sub lupeo
- 1 2 B.J. Chambers (KH6GT), 1973, Radioamatora Esperanto-terminaro
- ↑ En japanio, tiuj animaloj estas ofte uzata por ekzerco de kalkulo