| Orĥona runoskribo | ||
|---|---|---|
|
Tipo |
Alfabeto | |
| Uzata por lingvoj | Malnova Turka | |
| Epoko | de la 7a ĝis la 13a jarcentoj | |
| Deveno |
Proto-Sinaita | |
| Idaj sistemoj | Hungara runoskribo, Ĥazara skribo. | |
| Unikoda intervalo | ||
| ISO 15924 | Orkh | |
 | ||
| ||
| alfabeto | ||
| Dum | 6-a jarcento - 10-a jarcento | |
| Sekvanto | alfabeto de otomana turka lingvo | |
Orĥona runoskribo (ankaŭ gokturka skribo) estas la unua skribmetodo de la turkidaj lingvoj. La nomo venas el la ĉefa trovloko de la ĉifrosteleoj ĉe Orĥon kaj la formala simileco al la germanaj runoj, kiuj cetere ne havas ian ajn parencecon. Ĝi estis elpensita far gokturkoj por skribado de la ujgura lingvo. Oni malkovris la skribojn fine de la 19-a jarcento.
Enskriboj
La plej gravaj enskriboj estiĝis en la epoko de la dua Kaganato (682–745), precipe en la 20-aj kaj 30-aj jaroj de la 8-a jarcento kaj dum la ujgura kaganato (745–840). En la 9-a jarcento, la orĥon-runoj estis anstataŭitaj per ujgura skribo venanta el la aramea skribo.
La orĥona runaskribo verŝajne influis la evoluon, estiĝon de la hungara runoskribo.
Tabelo de literoj
| Uzado | Simboloj | Transliterumo kaj transskribo | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| vokaloj |  | A | /a/, /e/ | |||||
 | I | /ɯ/, /i/, /j/ | ||||||
 | O | /u/, /o/, /w/ | ||||||
 | U | /ø/, /y/, /w/ | ||||||
| konsonantoj | harmonized | kun: (¹) — malantaŭa, (²) — antaŭa vokaloj |  |  | B¹ | /b/ | B² | /b/ |
 |  | D¹ | /d/ | D² | /d/ | |||
 |  | G¹ | /g/ | G² | /g/ | |||
 |  | L¹ | /l/ | L² | /l/ | |||
 |  | N¹ | /n/ | N² | /n/ | |||
 |  | R¹ | /r/ | R² | /r/ | |||
 |  | S¹ | /s/ | S² | /s/ | |||
 |  | T¹ | /t/ | T² | /t/ | |||
 |  | Y¹ | /ʤ/ | Y² | /ʤ/ | |||
| only (¹) — Q only (²) — K |  |  | Q | /q/ | K | /k/ | ||
| with all wovels |  | -Ç | /ʧ/ | |||||
 | -M | /m/ | ||||||
 | -P | /p/ | ||||||
 | -Ş | /ʃ/ | ||||||
 | -Z | /z/ | ||||||
 | -NG | /ŋ/ | ||||||
| clusters | + vokalo |  | IÇ, ÇI, Ç | /iʧ/, /ʧi/, /ʧ/ | ||||
 | IQ, QI, Q | /ɯq/, /qɯ/, /q/ | ||||||
 |  | OQ, UQ, QO, QU, Q | /oq/, /uq/, /qo/, /qu/, /q/ | ÖK, ÜK, KÖ, KÜ, K | /øk/, /yk/, /kø/, /ky/, /k/ | |||
| + konsonanto |  | -NÇ | /nʧ/ | |||||
 | -NY | /nʤ/ | ||||||
 | -LT | /lt/, /ld/ | ||||||
 | -NT | /nt/, /nd/ | ||||||
| vordo-divida simbolo |  | none | ||||||
| (-) — nur en vortfinaĵoj | ||||||||
Legado
— skribaĵo
- T²NGR²I — transliterumo
- /teŋri/ — transskribo
- teñri — moderna turkida skribo
- Dio — signifo
Bibliografio
- Wolfgang-Ekkehard Scharlipp: Die frühen Türken in Zentralasien. Darmstadt 1992. ISBN 3-534-11689-5
Eksteraj ligiloj
- Kompleta teksto de la Orĥona runoskribo Arkivigite je 2012-04-11 per la retarkivo Wayback Machine
- orĥon-runoj (angle)
- malnovturkaj tekstoj en runoskribo