Konstruo

Pro manko de loko en al antaŭa sinagoga konstruaĵo ĉe la adreso Gerswidastraße la urba juda komunumo en 1911 taskigis la arkitekton Edmund Körner koncepti reprezentan novan sinagogon, kiu esprimu la memfidon, la socian integriĝon kaj agnoskiĝon de la judoj en la Germana Regno. Meze de la urbocentro la sinagogo simboligu la alvenon de la judismo en la germanian socion. La 25-an de septembro 1913 la tiutempe "nova sinagogo de Essen" (germane Neue Essener Synagoge) per granda celebraĵo estis solene inaŭgurita. Kontraŭ la celita destino ke ĝi eterne plenumu sian funkcion, la konstruaĵo tamen nur dum 25 jaroj povis esti la kultura kaj socia centro de la urba juda komunumo, kiu en 1933 havis proksimume 4500 membrojn. La sinagogo havis ĉefan preĝejan salonon kun 1500 sidlokoj en teretaĝa parto kaj pluraj balkonoj, kun orgeno kaj granda toraa legejo. Aldoniĝis pli malgranda "nesemajnfina sinagogo", pluraj instruejaj salonoj, komunuma salono, sekretariejo, biblioteko, ĝardeno kaj loĝejoj por la sinagogaj rabeno kaj kantoro en la najbara rabena domo. Kaj en la fasada kaj en la interna arkitekturo la sinagogo kunigas tradicie judajn kaj orientecajn elementojn kun okcidentecaj-kristanaj elementoj. Precipe Edmund Körner planis la ĉefan preĝejan ĉambregon laŭ la tiutempe tre aktuala arkitektura stilo secesio (france nomata Art Déco aŭ germane Jugendstil).

Nazia epoko

En la nokto inter la 9-a kaj la 10-a de novembro 1938, kadre de la pogromoj de novembro 1938, la sinagogo pro detrua bruligo interne estis forte damaĝita. La fasado tamen restis preskaŭ nedifektita. Pro la masiva konstrumaniero el ŝtale fortigita betono, la nazioj kontraŭ siaj planoj ne sukcesis tute neniigi la konstruaĵon, kaj masiva eksplodigo maleblis pro la multaj apudaj urbocentraj konstruaĵoj, kiuj tiukaze same estintus forigitaj (aŭ eĉ pli ol la betona sinagogo). La konstruaĵo pretervivis la Duan Mondmiliton sen pliaj grandaj damaĝoj. Ĝis nuntempe la malnova sinagogo de Essen estas la plej granda libere staranta sinagoga konstruaĵo norde de la Alpoj, laŭ la interna volumeno ankoraŭ pli granda ol la Nova sinagogo de Berlino. La impresa kupolego altas 37 metrojn. Sume la konstruaĵo longas 70 metrojn.

Post la Dua Mondmilito ĝis trakonstruo en 2008

De la jaro 1945 ĝis 1959 la sinagogo estis neuzata ruina konstruaĵo rande de la urbocentro de Essen. En 1959 la nova, postmilita urba juda konunumo, kiu ĝis tiam uzis la eksan rabenan domon kiel kunvenejo, decidis konstrui novan sinagogon, ĝis nun ekzistantan, angule de la stratoj Ruhrallee kaj Sedanstraße. Samjare la urbo Essen aĉetis la eksan sinagogan konstruaĵon kaj en 1960/1961 tie instalis muzeon pri industria dezajno. Tiucele ĉiuj ankoraŭ ekzistintaj sinagogecaj elementoj estis forigitaj. Ekestis interne komplete ŝanĝita salonego de sobra impreso, tute ne plu similanta sinagogon, laŭ la tiutempa sendekora arkitektura gusto. En 1979 incendio kaŭzita de elektra kablo forte damaĝigis la dezajnan ekspozicion. Tiu evento kaj ŝanĝita kompreno pri la loko instigis la urban konsilion de Essen, en 1980 tiuloke instaligi la institucion "malnova sinagogo". Inter la jaroj 1986 kaj 1988 la salonego helpe de subvencio de la federacia lando Nordrejn-Vestfalio estis interne iugrade rekonstruita, tiel ke nun denove rekoneblas la antaŭaj sinagogoaj konturoj.

Ĝis septembro 2008, kiam komenciĝis la plej novaj trakonstruoj, la institucio "malnova sinagogo" kompreniĝis malferma kunvenejo kaj politika dokumentejo. Ĝi okazigis multajn eventojn cele al renkontigo de nejudoj kun la judaj kulturo kaj religio, kaj kun la historia kaj nuntempa socia juda vivo. Ofertatis multaj gvidadoj por grupoj de junaj kaj pli aĝaj lernejaj infanoj, samkiel por plenkreskuloj, tra la konstanta ekspozicio "stacioj de juda vivo", aliaj gvidadoj montris la arkitekturon de la konstruaĵo kaj sia eksa sinagoga funkcio. Tora-instruejo por plenkreskuloj intense konatigis kun judaj tradiciaj tekstoj, kaj krome la institucio kun ripetaj prelegoj estis diskuteo por centraj politikaj kaj sociaj demandoj nunaj kaj estronataj. Lernejaj klasoj tie ankaŭ povis viziti instruejojn por "plisentigo de la politikaj sensoj". Kaj aldone en la konstruaĵo okazis multaj muzikaj koncertoj, teatraj surscenigoj, literaturaj legadoj kaj aliaj kulturaj eventoj.