Karaĉaja-balkara lingvo
Къарачай-Малкъар/Qarachay-Malqar
lingvo • moderna lingvo
Kipchak–Cuman
Parolata en Rusio
Parolantoj 305 364
Denaskaj parolantoj 400000
Skribo Cirila kaj latina alfabeto
Lingvistika klasifiko
Hindeŭropa
Altaja
Tjurka
Kipĉaka
Karaĉaja-balkara lingvo
Lingva statuso 2 vundebla
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
  ISO 639-2 krc
  ISO 639-3 krc
  Glottolog kara1465
Angla nomo Karachay-Balkar
Franca nomo karatchaï-balkar
Vikipedio

La karaĉaja-balkara lingvo estas komuna lingvo de karaĉajoj kaj balkaroj. Ĝi apartenas al Kipĉaka grupo de Tjurka lingvaro. Parolantoj ekzistas en Karaĉaj-Ĉerkesio, Kabardio-Balkario, Meza Azio, Turkio kaj Proksima Oriento. En Rusio, laŭ censo de 2002 jaro, estas ĉirkaŭ 303000 parolantoj.

Dialektoj

Ekzistas du plej esencaj dialektoj: karaĉaja-basana-ĉegema (ĉ-dialekto) kaj malkara (c-dialekto). Oficiala literatura lingvo baziĝas je karaĉaja-basana-ĉegema dialekto.

Alfabetoj

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo karaĉaj-balkara skribo.

Araba alfabeto

En jaro 1920 estas kreita karaĉaja-balkara alfabeto surbaze de Araba skribsistemo. Ĝi diferas de originala araba alfabeto je aldonaj literoj por vokaloj.

Latina Alfabeto

Karaĉaja-balkara alfabeta surbaze de la latina kreita en jaro 1924:

A a B в C c Ç ç D d E e F f G g
Ƣ ƣ I i J j K k Q q L l M m N n
Ꞑ ꞑ O o Ө ө P p R r S s Ş ş T t
Ь ь U u V v Y y X x Z z Ƶ ƶ

En 1926 oni ŝanĝis ordon de literoj kaj aldonis literon S̷ s̷.

Cirilaj Alfabetoj

Unua varianto de cirila alfabeto por Karaĉaja-Balkara lingvo estas kreita en jaro 1924. Ĝi konsistis el jenaj literoj: А а, Ä ä, Е е, О о, Ö ö, Ы ы, И и, У у, Ӱ ӱ, К к, Қ қ, Г г, Г̡ г̡, Х х, Х̆ х̆, Н н, Ң ң, П п, Л л, Т т, Д д, Ж ж, С с, З з, Ч ч, Ш ш, Б б, Р р, Ф ф, М м, В в, Ц ц, Ю ю, Я я, ь, й. Oni eldonis alfabetumon per ĝi, sed oficiale ĝi ne estis akceptita.

En jaro 1936 aperis oficiala cirila alfabeto. Ĝi enhavis ĉiujn rusajn literojn kaj digrafojn Гъ гъ, Къ къ, Нг нг.

En 1961-1964 la alfabeto estis kelkfoje reformita: digrafoj malaperis kaj aldoniĝis literoj Ғ ғ, Ө ө, Җ җ, Қ қ, Ң ң, Ў ў, Ү ү, Һ һ.

Poste la alfabeto estis reformita unufoje plu, kaj tiel atingis nuntempan aspekton:

А а Б б В в Г г Гъ гъ Д д Дж дж Е е
Ё ё Ж ж З з И и Й й К к Къ къ Л л
М м Н н Нг нг Нъ нъ О о П п Р р С с
Т т У у Ў ў ý Ф ф Х х Ц ц Ч ч
Ш ш Щ щ ъ Ы ы ь Э э Ю ю Я я

Literoj Дж дж, Нъ нъ, Ў ў uzatas nur en Karaĉaj-Ĉerkesio; literoj Нг нг kaj ý nur en Kabardio-Balkario

Oficiala statuso

Karaĉaja-Balkara lingvo estas oficiale nacia lingvo en Karaĉaj-Ĉerkesio (oficialigita en 1996) kaj Kabardio-Balkario (oficialigita en 1995). En la unua ĝi nomiĝis "karaĉaja" (къарачай тил), en la dua "malkara" (малкъар тил).

Literaturo

  • Акбаев Ш. Х. Фонетика диалектов карачаево-балкарского языка. Черкесск, 1963.
  • Алиев У. Б. Синтаксис карачаево-балкарского языка. М., 1973.
  • Аппаев А. М. Диалекты балкарского языка в их отношении к балкарскому литературному языку. Нальчик, 1960.
  • Ахматов И. Х. Карачаево-балкарский язык. Синтаксис. Ч. 2. Нальчик, 1992.
  • Гочиева С. А. Наречия в карачаево-балкарском языке. Нальчик, 1983.
  • Грамматика карачево-балкарского литературного языка. Ч. 1. Фонетика и морфология. М., 1979.
  • Грамматика карачаево-балкарского языка. Под ред. Н. А. Баскакова. Нальчик, 1966.
  • Грамматика карачаево-балкарского языка. Фонетика. Морфология. Синтаксис. Нальчик, 1976.
  • Карачаево-барлкарско-русский словарь. Под ред. Э. Р. Тенишева. М., 1965.
  • Къарачай-малкъар тилни грамматикасы. Нальчик, 1970.
  • Отаров И. М. Лексикология карачаево-балкарского языка. Нальчик, 1982.
  • Русско-карачаево-балкарский словарь. Нальчик, 1970.
  • Толковый словарь карачаево-балкарского языка. Т. 1. Нальчик, 1995.
  • Урусбиев И. Х. Спряжение глагола в карачаево-балкарском языке. Черкесск, 1963.
  • Хабичев М. А. Карачаево-балкарское именное словообразование. Черкесск, 1989.
  • Хабичев М. А. Карачаево-балкарское именное формообразование. Черкесск, 1991.
  • Хаджилаев Х.-М. И. Очерки карачаево-балкарской лексикологияя. Черкесск, 1970.
  • Чеченов А. А. Историческая фонетика карачаево-балкарского языка. М., 1996.
  • Чеченов А. А. Проблемы формирования языка карачаевцев и балкарцев. М., 1996..

Eksteraj ligiloj


This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.