Artaj kantoj

Artaj kantoj estas kantoj kreitaj por efikeco en sia propra maniero, kutime kun pianakompano, kvankam ili ankaŭ povas havi aliajn specojn de akompano kiel ekzemple orkestro aŭ arĉa kvarteto, kaj ĉiam estas notaciitaj. Ĝenerale ili havas identigitan verkinton kaj komponiston kaj postulas voĉon trejnitan por akceptebla efikeco. Germanlingvaj komunumoj uzas la esprimon arta kanto ("Kunstlied") por distingi tiel nomitajn "gravajn" kunmetaĵojn disde popolkanto ("Volkslied"). La kantoteksto ofte estas skribitaj fare de poeto aŭ lirikisto kaj la muziko aparte de komponisto. Artkantoj povas esti pli formale malfaciligitaj ol popularaj aŭ popolkantoj, kvankam multaj fruaj Lieder similaj al tiuj de Franz Schubert estas en simpla strofa formo. Ili ofte estas gravaj al nacia identeco.

Artkantoj rolas en multaj eŭropaj kulturoj, inkluzive de, sed ne limigita al, la rusa (romanci), la germana (Lieder), la itala (canzoni), la franca (mélodies), skandinavaj (sånger), la portugala (canções), la hispana (canciones). Estas ankaŭ altagrade rigarditaj britaj kaj amerikaj artkantoj en la angla lingvo. Kulturoj ekstere de Eŭropo kiuj havas klasikmuzikan tradicion, kiaj ekzemple Barato, povas aŭ eble ne havas artkantojn. La akompano de eŭropaj artkantoj estas konsiderita grava parto de la kunmetaĵo.

La artkanto de la periodo en kiu ili origine floris ofte estas dueto en kiu la kantisto kaj akompananto partoprenas en interpretanta graveco. La pecoj plejofte estis skribitaj por esti luditaj en hejmo aŭ salona kunteksto, kvankam hodiaŭ la verkoj ĝuas popularecon kiel koncertpecoj. La apero de poezio dum tiu epoko estis multe el kio inspiriĝis la kreado de tiuj pecoj fare de Brahms, Schumann, Schubert kaj aliaj komponistoj. Tiuj komponistoj metis poemojn en sia gepatra lingvo. Multaj verkoj estis inspiritaj fare de Johann Wolfgang von Goethe kaj Heinrich Heine. Alia metodo devas verki novan muzikon por ĉiu strofo por krei unikan formon; tio estis trakomponita formo konata en la germana kiel durkomponiert. Kombinaĵo de ambaŭ de tiuj teknikoj en ununura kunteksto estis nomita modifita strofa formo. Ofte romantikaj artkantoj dividantaj similajn elementojn estis grupigitaj kiel kantociklo.^[3]

Ĉantoj

Ĉanto (el franca chanter) estas formo de kantado uzata por psalmoj kaj kantikoj: kiaj ekzemple gregoria ĉanto, anglikana ĉanto. Ĝi estas la ritma parolado aŭ kantado de vortoj aŭ sonoj, ofte ĉefe je unu aŭ du ĉefaj tonaltoj nomataj psalmtonoj. Ĉantoj povas gami el simpla melodio enhavanta limigitan serion de muziknotoj al tre kompleksaj muzikaj strukturoj, often enhavantaj grandan kvanton de ripetado de muzikaj subfrazoj, kiaj ĉe Grandaj Responsorioj kaj Ofertorioj de Gregoria ĉanto.

Popolkantoj

Partituro estas la verkita reprezentado de muziko. Tie komenco de la kanto "Adeste Fideles"  Kantu

Popolkantoj estas kantoj de ofte anonima origino (aŭ estas publika domeno) kiuj estas elsenditaj buŝe. Ili estas ofte grava aspekto de nacia aŭ kultura identecoj. Artkantoj ofte aliras la statuson de popolkantoj kiam homoj forgesas kiu la verkinto estis, kio okazas ekzemple ĉe flamenko. Popolkantoj ankaŭ estas ofte elsenditaj ne-parole (t.e., kiel partituro), precipe en la moderna epoko. Popolkantoj ekzistas en preskaŭ ĉiu kulturo kaj estis gravaj kulture kaj eĉ politike en epokoj de naciismoj.

Popularaj kantoj

Modernaj popularaj kantoj estas tipe distribuitaj kiel registraĵoj kaj estas elsenditaj per radio, kvankam ĉiuj aliaj amaskomunikiloj kiuj havas aŭdokapablojn estas implikitaj. Ilia relativa populareco estas konkludita el komerce signifa vendado de registradoj, rangigoj de stacioj kaj retoj kiuj ludas al ili, kaj biletvendejoj por koncertoj de la registraditaj artistoj. Populara kanto povas iĝi moderna popolkanto kiam membroj de publiko lernas kanti ĝin el la registrita versio kaj tiuj instruas aliajn. Kantoj kiuj estas popularaj povas esti nomitaj popkantoj mallongige, kvankam popkantoj kaj/aŭ pop-muziko povas anstataŭe esti konsideritaj pli komerce populara ĝenro de populara muziko kiel tutaĵo.

Karikaturo kiu montras la trejnadon de kanto.

La populara kanto aŭ moderna kanto estas la tipo de kanto plej aŭskultata en la tuta mondo aktuale, kaj estas elsendita pere de registraĵoj kaj komunikaj rimedoj al multnombregaj aŭskultantaroj tra la tuta mondo. Ĝi formiĝis en la eŭropaj kaj usonaj urboj en la 19a kaj 20a jarcentoj, kun origino kaj en kantoj de klera muziko kaj en folkloraj kantoj de diversaj kulturoj. La voĉo estas kutime akompanata en ludado kaj registrado de muzikgrupo. Ne estas anonimaj kreaĵoj, ili havas konatajn aŭtorojn (kiuj ofte enspezas multan monon nur por esti komponintaj), kiuj povas ĉu registri aŭ ludi ili mem la kantojn aŭ labori por aliaj artistoj kiuj uzas la kantojn por sia repertorio. Ofte, sed ne ĉiam, ties aŭtoroj verkas la muzikajn notojn aŭ transskribas ilin post la registrado kaj tendencas esti kreataj kunlabore fare de la tuta muzikgrupo, kvankam ofte la teksto de la kanto estas kutime verkita de unu persono, ofte la ĉefa voĉo. La popularaj kantoj ofte temas pri individuoj kaj kultura identeco. La kantantoj ĝenerale ne havas precizan voĉedukadon, sed la plej agnoskitaj ja kutime uzas voĉajn teknikojn ege prilaboritajn.

Madonna, kantistino de pop-kantoj.

Priskriboj

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Akapela muziko.

Voĉa muziko aŭ akapela muziko^[4] (a cappella) estas muziko sen instrumenta akompanado. La termino a cappella venas el la itala kiel ĉe kapelo; la termino estis kaŭzita de la malmultnombrigo ĉe uzado de muzikinstrumentoj en kristanaj preĝejoj ekde la enkonduko de la Gregoria ĉanto ĝis sufiĉe ene de la mezepoko. La muziko a cappella uzatas ofte en templa muziko. La gregoria ĉanto estas la plej klara ekzemplo de muziko a cappella, same kiel la plej parto de la voĉa muziko religia de la renesanco. La madrigalo, estis ankaŭ formo de ĉanto a cappella, ĝis kiam komence de la baroko oni aldonis diversajn instrumentojn. La Amiŝoj, la plej parto de la organizoj de la katolika eklezio kaj la orientaj ortodoksoj (ĉefe rusoj kaj aliaj slavaj grupoj) estas religiaj organizoj kiuj estas konataj por realigi la diservojn sen muzika akompanado. La sakra harpo, tipo de "popola" religia muziko, estas ankaŭ stilo de ĉanto a cappella. Dum la 80-aj jaroj parole pri tia ĉi muziko sukcesis inter la religiaj grupoj la uzado de voĉaj grupoj kiel distraĵo. Inter la restarigitaj grupoj de Usono (La eklezioj de Kristo) Keith Lancaster formis grupon nomita laŭ antonomazio (acappella). La muziko a cappella eksukcesis en la 1980aj jaroj kaj en la 1990aj jaroj, helpite de la sukceso de kantoj de artistoj kiel Bobby McFerrin kaj Die Prinzen.

Bobby McFerrin.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Kantmuziko.

Kantmuziko estas ĉia muziko, kiun realigas la homa voĉo, kontraste al nura instrumenta muziko. Ĝi baziĝas kutime sur literaturaj poeziaĵoj, kiujn muzikigis komponisto; modernaj komponistoj foje ankaŭ uzas vokalizojn aŭ fantazitekstojn. Akompanado per instrumentoj je kantmuziko ne estas esceptata. Verkojn, en kiuj la instrumenta parto superas, oni ankoraŭ klasas kiel instrumentaj (ekz. ĥoraĵoj en simfonioj). Muziko, kiun generas nur la homa voĉo, nomiĝas ankaŭ akapela. Al nurvoĉaj muzikaĵoj apartenas akapela-kantoj de profana kaj sakrala karaktero. La sakrala kantmuziko, akompanata same kiel neakompanata, estas grava parto de la eklezia muziko.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Balado.

Franz Schubert, pentrita proksimume 1827 (aŭ ĝis aŭtuno 1828) de Anton Depauly; tiu komponisto muzikigis faman baladon La elfreĝo de Goethe.

Balado estas poemo aŭ muzikaĵo komprenata diference en unuopaj literaturoj kaj epokoj. En la romidaj literaturoj ĝi estas fiksforma lirika poemo. La franca balado konsistas el tri strofoj kaj duonstrofo, kun unu sama verso ripetita fine de ĉiu el ili; laŭ PIV la plej ofta strofo estas el ok kvarjambaj versoj kun tri rimoj (ababbcbc). Pro tiuj nur 3 rimoj estas la formo tre malfacila. La itala balado uzas 14 versojn kiel soneto, sed estas nur du strofoj, kvarversa kaj dekversa, kies lastaj versoj devas rimiĝi. En la ĝermanaj literaturoj ĝi estas poemo kun morna enhavo, koncentrita al tragedia konflikto inter la heroo kaj demoneca aŭ socia-morala forto - en la konflikto la heroo kutime pereas. Feroaj baladoj heroaj danciĝas de antaŭ jarcentoj ĝis nuntempo. Metafore estas kiel baladoj nomataj ankaŭ poetismaj filmoj kun tragedia fino. Fama balado estas La elfreĝo de Goethe, kiun muzikigis Franz Schubert kaj esperantigis Antoni Grabowski kaj Kolomano Kalocsay. Eminenta kolekto de baladoj estas Bukedo el ĉeĥaj naciaj mitoj de Karel Jaromír Erben (esperantigita komplete de Tomáš Pumpr, parte de Miloš Lukáš kaj Josef Rumler).

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Epika kanto.

Epika kanto aŭ Ĝesto (Chanson de geste en franca, Cantar de gesta en hispana) estas la nomo de eposo verkita en la Mezepoko nome literatura esprimo etenda apartenanta al la eposa aŭ epika ĝenro kiu rakontas agadon de heroo kiu reprezentas la virtojn de popolo aŭ komunumo kiu vidis en ĝi modelojn rilate al disvastigo de feŭdismo dum la Mezepoko. Plej ofte la temaro estas primilita.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Fugo.

En muziko, fugo estas speco de komponaĵo verkita en kontrapunkto por pluraj memstaraj muzikaj voĉoj. Fugo komenciĝas per sia subjekto (mallonga muzika temo), kiu estas esprimita de unu el la voĉoj ludanta sole. Dua voĉo tiam envenas kaj ludas la subjekton, dum la unua voĉo daŭrigas per kontrapunkta akompanado. Tiam la ceteraj voĉoj simile envenas unu post la alia. La cetero de la fugo plu malvolvas la materialon uzante ĉiujn voĉojn. La vorto fugo devenas el la latinaj fuga (fuĝo) kaj fugere (fuĝi). Derivaĵoj inkluzivas fugeton (itale fughetta) kaj fugaĵo (itale fugato, verko aŭ sekcio de verko, kiu memorigas pri fugo sed ne ĉiam obeas ties regulojn).

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Gregoria ĉanto.

Gregorio la Granda diktas gregoriajn ĉantojn (Antifonaro de Hartker de la monaĥejo en Sankt Gallen - ĉ. j. 1000).

Gregoria ĉanto estas konata ankaŭ kiel ĉanto aŭ plejnkanto, kaj estas formo de monofonia, senakompana kantado, kiu disvolviĝis en la Katolika Eklezio, precipe dum la periodo 800–1000. Ĝi estis nomita laŭ papo Sankta Gregorio la Granda. Tiun ĉi muzikon tradicie kantadis monaĥoj aŭ aliaj viraj klerikoj, kaj ĝin uzadis dum diservoj. Ĝi estas la muziko de la romia rito de la meso, konata ankaŭ kiel la gregoria rito aŭ trenta rito. Aliaj ritoj de la meso, kiel la asiria aŭ kopta, uzas aliajn melodiojn sed dividas la senakompanan kaj monofonian naturon de la gregoria, kio aludas al komuna fonto. Ĝi estis grava elemento de la kulturo de Eŭropo en la Mezepoko.

Senakompana kantado aperadis en la liturgio de la kristana eklezio jam de ties komenco, kaj verŝajne estis heredaĵo de judaj kutimoj en templaj kaj, poste, sinagogaj diservoj. Pri la unuaj kelkaj jarcentoj, ĝis ĉirkaŭ 400, informoj estas ja tre malabundaj. La plej bonaj, kiujn ni povas havigi al ni, estas informoj el la Malnova kaj Nova testamentoj kaj aliaj antikvaj fontoj. La plej multaj el ili skribas en tre poezia aŭ malklara maniero pri muziko, kaj tial estas malfacile fari firmajn konkludojn pri tio, kiel sonis muziko en tiuj ĉi komencaj jarcentoj.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Himno.

Himno estas kanto de adoro, honoro, aŭ preĝo, tipe al Dio. Ĝenerale, la vorto povas signifi iu ajn sankta honora kanto, kiel nacia himno. La klera traktado kaj scienca studado pri tiaj kantoj nomiĝas himnologio. La plej fruaj himnoj, kun tiu nomo, estas trovitaj en antikva Grekio (en la 2-a jarcento a.K.), sed certe antaŭ aperi la vorto "himno" jam estis glorkantoj aŭ adorkantoj. Oni trovas ilin en skribaĵoj de Asirio (la nuna Irako), Ĉinio, Egiptujo kaj Hindio. En Judio kaj aliaj arabaj landoj la himnoj estis en la formo de Psalmoj. La hebrea nomo signifas 'Laûdkantoj'. La unuaj kristanaj himnoj estis skribitaj en la siria lingvo en la 3-a kaj 4-a jarcentoj. La muzika stilo estas la parolmaniero. La unua verkisto de Kristanaj himnoj estis la franca prelato Sankta Hilario. Post lia morto, la episkopo de Milano starigis la regulan uzadon de himnoj en la Okcidenta Kristana Liturgio. Ĝis la 10-a jarcento oni malofte kantis himnojn dum la celebrado de la Meso. Dum tiu jarcento oni kelkfoje aldonis al la longaj parolkantoj tekstojn post la vorto 'Haleluja'- hebrea vorto kiu signifas 'Laŭdu Dion.' Dum la Mezepoko la himnoj estis kantataj nur de la pastroj kaj ĥoroj ĝis la 16-a jarcento. Martin Luther enkondukis la kantadon de la kongregacio. Samtempe Luther komponis himnojn en la germana lingvo. Ĝis tiu tempo la himnoj estis en la latina.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Jodlado.

Jodlistoj en tradiciaj svisaj vestoj (1922).

Jodlado estas kantado sen teksto kun rapida ŝanĝo inter kap- kaj brustvoĉo (do inter falseto kaj normala voĉo). Ofte oni rilatas tiun kantotipon kun tradiciaj kutimoj de Tirolo, Aŭstrio. Tamen tiu voĉotekniko estas uzata en multaj kulturoj tra la tuta mondo kun grandaj diferencoj kaj variaĵoj.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Ĥoralo.

La nocio ĥoralo (lat. adjektivo choralis de gr. ĥoros) origine signifas la unuvoĉan eklezian muzikon de la gregoria ĉanto en la liturgio de la okcidenta eklezio. En la 14-a jarcento oni diris cantus choralis sive ecclesiasticus, je kio choralis rilatas al la realiganta ĥoro. Ĥoralmuziko unuvoĉa diferenciĝas de la plurvoĉa figura muziko. En la 16-a jarcento laŭ la protestanta lingvouzo oni nomis la eklezian himnon kanto firma resp. la melodion ĥoralo. (Iliaj komponistoj: Johannes Eccard, Michael Praetorius, Samuel Scheidt). Ekde la 18-a jarcento oni komprenas la klasikan himnon entute kun melodio kaj teksto kiel ĥoralo. Ekzemple ankaŭ la finaj strofoj en kantatoj kaj oratorioj nomiĝas „ĥoralo“. Krome ankaŭ orgenaranĝaĵoj de himnoj oni nomas ĥoralo („orgenĥoralo“). Foje komponistoj nomis ĥoralo ankaŭ liberajn orgenaĵojn kun ĥoralecaj temoj (ekz. la „Tri ĥoraloj“ de César Franck).

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Kantato.

Kantato (itale cantata, kiu signifas "kanto aŭ historio enmuzikigita") estas voĉa komponaĵo akompanata de instrumentoj kaj ĝenerale enhavanta pli ol unu movimenton. En la 16-a jarcento, kiam ĉia serioza muziko estis voĉa, la termino estis neniel bezonata, sed post la graviĝo de instrumenta muziko en la 17-a jarcento kantatoj komencis aperi sub tiu nomo post kiam la instrumenta arto fariĝis sufiĉe certa por enmetiĝi en sonatojn. De la mezo de la 17-a ĝis malfrue en la 18-a jarcento unu el la plej amataj formoj de itala ĉambra muziko estis la kantato por unu aŭ du solistaj voĉoj, kun akompano de klaviceno kaj eble kelkaj aliaj solistaj instrumentoj. Ĝi konsistis unue el deklama rakonto aŭ sceno en recitativo, kuntenata de primitiva ario ripetata je intervaloj. Bonaj ekzemploj troviĝas en la preĝeja muziko de Carissimi; kaj la anglaj voĉaj soloj de Henry Purcell (ekz. Mad Tom kaj Mad Bess) montris la plej bonan, kion oni povas fari el tiu ĉi arkaika formo. Post la oftiĝo de la triparta ario la kantato fariĝis grupo de du aŭ tri arioj ligitaj de recitativo. La multaj italaj duetoj kaj tercetoj de Georg Friedrich Händel estas ekzemploj sur sufiĉe granda skalo. Lia latina moteto Silete Venti, por soprano sola, montris uzadon de tiu ĉi formo en preĝeja muziko.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Laborkanto.

La tenoro Enrico Caruso.

Laborkanto estas grupkanto kantata dum la laboro. Ofte alternas ĥoro kaj ĉefkantanto. Laborkantoj devas samtempigi la laborprocedon kaj plifaciligi fortostreĉan, unutonan laboron. Ili do estas ofte adaptitaj al la ritmo de movo dum la laboro. Vojrompa por la laborsociologio estis la plurfoje eldonita studo "Arbeit und Rhythmus" de Karl Bücher el 1904, kiu ankaŭ abundas je ekzemploj por malsamaj laboroj ĝis ree en la antikveco (mueli, treni, hisi velon ktp.). La aparta socia strukturo de sklaveco naskis en Usono nigrulajn laborkantojn, kiuj ege influis muzikajn genrojn kiel bluso kaj ĵazo.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Opero.

Opero estas arta ĝenro, en kiu kantistoj kaj muzikistoj prezentas draman verkon kiu kombinas tekston (libreton) kaj partituron, kutime en teatra kunteksto. Opero asimilas multajn el la elementoj de parolata teatro, ekzemple aktoradon, dekoraciojn, kaj kostumojn, kaj fojfoje inkludas dancojn. La prezento estas tipe donata en operejo, akompanate de orkestro aŭ pli malgranda ĉambra muzikistaro. Opero estas parto de la okcidenta klasikomuzika tradicio. Ĝi komenciĝis en Italio ĉe la fino de la 16-a jarcento (la perdita Dafne de Jacopo Peri, prezentita en Florenco en 1598) kaj baldaŭ disvastiĝis tra la resto de Eŭropo: Schütz en Germanio, Lully en Francio, kaj Purcell en Anglio, ĉiu helpis establi siajn naciajn tradiciojn dum la 17-a jarcento. En la 18-a jarcento, itala opero daŭre dominis la plimulton de Eŭropo, krom Francio, kiu altiris eksterlandajn komponistojn kiel ekzemple Händel. Opero seria estis la plej prestiĝa formo de itala opero, ĝis Gluck reagis kontraŭ ĝia arteco kun siaj "reformaj" operoj en la 1760-aj jaroj. Nuntempe la plej fama homo pri 18-a-jarcenta opero estas Mozart, kiu komencis kun opero seria sed estas plej fama pro siaj italaj komikaj operoj, aparte La Geedziĝo de Figaro (Le Nozze Di Figaro), Don Juan, kaj Così fan tutte, same kiel La Sorĉfluto (Die Zauberflöte), orientilo en la germana tradicio.