| Jezidoj | |
|---|---|
 | |
| etnoreligia grupo | |
| etno | |
| Suma populacio | |
| 1 000 000 | |
| Ŝtatoj kun signifa populacio | |
| Lingvo(j) | |
| Ezdiki | |
| Religio | |
| Yazidism | |
| Jezidoj Êzidîtî | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||
| Jezidoj sur montoj de Sinjar, Irako/siria limo, 20-aj jaroj. | |||||||||||||||
| etnoreligia grupo | |||||||||||||||
| Suma populacio | |||||||||||||||
| ĉirkaŭ 1.000 000–1 500 000 | |||||||||||||||
| Fondinto | |||||||||||||||
| Regionoj kun signifa populacio | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Religioj | |||||||||||||||
| Jezidismo | |||||||||||||||
| Sankta skribo | |||||||||||||||
| Kitêba Cilwe (Libro de Iluminado) | |||||||||||||||
| Lingvoj | |||||||||||||||
| nordaj dialektoj de la kurda lingvo, malmulte la araba lingvo | |||||||||||||||
Jezidoj (kurde Êzidîtî) estas religia grupo kun la religio Jezidismo, kiu ekzistas ekskluzive inter kurdoj. Ili estas minoritata grupo inter la kurdoj, kiuj alie plimulte estas islamanoj.
Jezidoj vivas en la diversaj partoj de Kurdistano, dividite inter la ŝtatoj Irako, Sirio, Turkio, kaj kelkaj malmultaj en Irano. Ne ekzistas oficialaj nombradoj de jezidoj; oni taksas ilin ie inter 300 000 kaj 1 000 000 anoj.
Jezidismo estas monoteisma religio, kiu havas kelkajn komunajn elementojn kun i.a. zoroastrismo, kristanismo, islamo kaj judismo (vidu ankaŭ sinkretismo). En ĝi centras ĉiopova Dio kaj ties anĝeloj, kun la ĉefanĝelo Taus-i-Melek , "Anĝelo Pavo", kies simbolo estas pavo.
Jezidoj havas malfacilan situacion en pluraj siaj loĝlandoj – ĉefe kiel ne-islamanoj inter islamanoj. Ekzilaj grupoj ekzistas i.a. en Germanio.
Demografio
Jezidoj havas gravan irakan minoritatan komunumon. Taksoj de la grandeco de la irakaj komunumoj varias signife, inter 70 000 kaj 500 000. La komunumo en Kartvelio malkreskis signife (malpliiĝante de 30 000 dum la 1990-aj jaroj ĝis laŭtaksaj 14 000 en 2008), dum komunumoj en Armenio estis pli stabilaj (proksimume 40 000 laŭ censo de 2001). En Rusio, la jezidoj kalkuliĝas je 31 273 (censo de 2002). En Sirio, ekzistas du ĉefaj grupiĝoj, en Al-Jazira kaj en Kurdio, entute proksimume 15 000 homoj. En Turkio, ekzistas nun tre malgranda resto en iu vilaĝo sudoriente de Diyarbakir, restoj de komunumo de proksimume 80 000 en 1970 (malkreskis al 23 000 en 1985 kaj al 377 homoj en 2007).
Jezidoj estas ĉirkaŭ 200 000 ĝis 300 000 kaj eĉ pli da individuoj, sed taksoj varias parte pro la jezida tradicio kaŝi la kredon kaze de demandoj. Pli malaltaj taksoj estas ĉirkaŭ 100 000, kaj altaj taksoj ĉirkaŭ 700 000. La jezida diasporo estas densa en Germanio, 20 000 kaj 40 000, plejparte en Malsupra Saksio kaj Nordrejn-Vestfalio, la plej granda parto de ili el Turkio. Multe pli malgranda diaspora komunumo estas trovita en Nederlando. Grupetoj ankaŭ troveblas en Belgio, Danio, Svedio, Francio, Svislando, Britio, Usono, Kanado kaj Aŭstralio, verŝajne sub 5 000 homoj.
Originoj
La originoj de jezidismo troviĝas en la mezorienta antaŭhistorio. Kvankam la jezidoj parolas la kurdan, ilia religio montras fortan influon de arkaika Mitraismo, mezopotamiajn religiajn tradiciojn, Kristanismon kaj fine, Islamon. Ilia ĉefa sankta ejo estas en Laliŝ, nordoriente de Mosulo. La propra nomo de la jezidoj por ili mem estas "Êzidî" aŭ "Êzîdî" aŭ, en kelkaj areoj, "Dasinî" (la lasta, strikte parolante, estas triba nomo). Kelkaj akademiuloj derivis la nomon jezido de malnovpersa "yazata" (dia estaĵo), dum aliaj diras ke ĝi estas derivado de la umajada kalifo Jazido la 1-a (Yazid bin Muawiyah), honorita de la jezidoj kiel enkarniĝo de la dia cifero Sultan Ezi (tio jam ne estas vaste akceptita). Jezidoj, kredas ke sia nomo estas derivita de la vorto Yezdan aŭ Êzid "dio". La kulturaj praktikoj de jezidoj estas observeble kurdaj, kaj preskaŭ ĉiuj parolas la nordan kurdan lingvon, kun la escepto de la vilaĝoj Bashiqa kaj Bahazane en norda Irako, kie la araba estas parolata. La norda kurda estas la lingvo de preskaŭ ĉiuj buŝe diritaj religiaj tradicioj de la jezidoj. Tiel, religiaj originoj estas iom kompleksaj.
La religio de la jezidoj estas tre sinkretisma: Sufia influo povas esti vidata en la religia vortprovizo, sed multe de la mitologio estas ne-islama. Iliaj kosmogonioj certe havas multajn oftajn punktojn kun la malnovpersaj religioj. Frue verkistoj provis priskribi jezidajn originojn, kun Islamo, persaj religioj kaj paganismo. Tamen, publikaĵoj ekde la 1990-aj jaroj montris tian aliron kiel tro simplisma.
La origino de la jezida religio nun estas kutime vidita de akademiuloj kiel kompleksa procezo de sinkretismo, per kio la kredsistemo kaj praktikoj de loka kredo havis profundan influon sur la religieco de anoj de sufia ordeno en la kurdaj montoj, kaj ĝi deviis de islamaj normoj relative baldaŭ post la morto de sia fondinto. Li ekloĝis en la valo de Laliŝ en la frua 12-a jarcento. Li mortis en 1162, kaj lia tombo ĉe Laliŝ estas la fokuso de jezida pilgrimado.
Dum la 14-a jarcento, gravaj kurdaj triboj kies sfero de influo etendiĝis bone en inkluzive de kio nun estas Turkio estas cititaj en historiaj fontoj kiel jezidoj.
Famaj lokoj
Quba Mere Diwane estas la plej granda templo, de la jezidoj, de la mondo. Ĝi estis konstruita en la armena vilaĝo Aknaliĉo, kie la etnoreligia grupo estas la plej granda minoritato, per ceremonio en kiu ĉeestis la vicĉefministro kaj aliaj armenaj oficialuloj.
Eksteraj ligiloj
- jezida retejo Arkivigite je 2010-02-20 per la retarkivo Wayback Machine (germane kaj angle)
- La religio jezida (Azady) Arkivigite je 2014-08-19 per la retarkivo Wayback Machine (nederlande)