Loĝigado de Transmarejo

Stabila konsistero de la palestina loĝantaro estis ĉiam vilaĝanoj. Oni taksas, ke en tiama tempo vivis en vilaĝoj proksimume kvaronmiliono plejparte de indiĝenaj loĝantoj. La vilaĝanoj estis plejparte islamanoj, sed en la ĉirkaŭaĵo de Betleĥemo, Ramlo, Gazo, Kerako kaj orienta Galileo superis kristanoj. La ĉirkaŭaĵo de la nove fondataj krucistaj burgoj estis loĝigata de la kristanoj, kiuj havis apartajn privilegiojn kaj devojn: ili havis permesite noti sin kiel urbanoj kaj ili donis parton de rikolto kaj parton de militakiraĵo, kiun ili akiris je la islamanoj - el kio rezultas, ke krom la kamparanoj ili estis ankaŭ soldatoj.

Post la konkero de Sankta Lando fare de la krucistoj la konsisto de la loĝantaro en la urboj principer ŝanĝiĝis. Post la unua krucmilito restis sur Proksima Oriento pertakse proksimume 10000 krucistoj-pilgrimantoj kaj malgranda nombro de kavaliroj. Estis do necese akiri por la nova reĝlando novajn loĝigantojn el Eŭropo. Fine de la okdekaj jaroj de la 12-a jarcento vivis en Transmarejo 90.000 ĝis 120.000 eŭropanoj. La okcidentaj vilaĝanoj loĝigadis precipe grandajn havenurbojn, precipe Akkon (kiu havis pertakse preskaŭ 40.000 loĝantojn) kaj Tiron (30.000 loĝantojn). La loĝigado de Jerusalemo, malplena pro murdado, estis jam malfacila, ĉar ĝi estis nek komerca centro nek centrejo de metia produktado, la novajn loĝantojn plie mallogis ties negastema dezerta ĉirkaŭĵo. Por loĝigi la urbon la jerusalemaj reĝoj klopodis logi koloniistojn per ekterordinaraj privilegioj. En la tempo de batalo apud Hattín Jerusalemo havis proksimume 20.000 loĝantojn. Spite al tio, ke latinanoj prezentis eble kvaronon de ĉiuj loĝantoj en la tuta Jerusalema reĝlando, en la urboj ili kreis plimulton.

La vivstilo de la transmaraj frankoj

Kupolo de la Roko en templa parto de Jerusalemo, konstruita en 691 de bizancaj konstruistoj laŭ ordono de kalifo Abd al-Malik. La krucistoj malĝuste konsideris, ke la Kupolo de la Roko estas la templo de Salomono.

La krucistoj, kiuj ekloĝis en Sankta Lando, iom post iom akceptis la vivstilon de la lokaj homoj. Ili komencis vesti sin kiel levantenianoj, se ili ŝanĝis siajn la vulgarajn linajn vestojn je leĝera aerema tolo. Kelkaj latinanoj lasis kreski al si la barbon kiel grekoj aŭ sirianoj, aliaj razis sin. Same eŭropajn akomodiĝis al la loka manĝadstilo, ekz. ili komencis uzi manĝilarojn. Sed diference de la naskiĝintaj araboj kaj grekoj, kiuj manĝis laŭ modelo de antikvaj romianoj, frankoj manĝonte ĉetabliĝis. Fulcher de Chartres, la kronikisto de la unua krucmilito, skribis:

"Ni, kiuj estis occidentanoj, (okcidentaj almigrintoj, ankaŭ nomataj latinanoj aŭ frankoj - latine Occident) nun fariĝis orientanoj (latine Orient). La devena romiano aŭ franko ĉi tie fariĝis galileano aŭ palestinano. Kaj homo, vivinta en Remeŝo aŭ Chartres, nun sentas sin esti civitano de Tiro aŭ Akko. Jam ni forgesis lokojn, kie ni naskiĝis. Multaj el ni jam ne plu konas ilin, aŭ ili certe ne parolas pri ili. Kelkaj el ni jam havas en tiu ĉi lando siajn domojn kaj siajn servistojn, kiuj apartenas al ili kvazaŭ pro hereda rajto. Aliaj edziĝis kun virino, kiu ne estas ilia samlandanino, sed ŝi estas ekzemple sirianino, armenino aŭ eĉ saracenino, kiu ricevis favoron de bapto. Kiu estis ĉi tie devene fremdulo, hodiaŭ estas samlandano."

Eŭropaj ŝtatoj kaj Proksima Oriento ĉirkaŭ la jaro 1142

Sed malgraŭ tio ili tute ne rezignis pri sia eŭropa identeco. La palestinaj frankoj eĉ plu interkompreniĝis per la malnova franca (la latina lingvo estis lingvo de kleruloj, pastraro kaj oficaj dokumentoj) kaj plu ili anonciĝis al katolika konfesio. Sed ili perdis ankaŭ karakterizan religian fanatismon kaj malamon rilate al alikredantoj, kiun abundis la nove venintaj pilgrimantoj. Tiuj ankaŭ, vidante la vivnivelon de siaj enlandaj samlandanoj, ne eliris el mirego. Male la vizitantoj el la oriento kaj ankaŭ la indiĝenaj araboj rigardis la frankojn senĉese kiel barbarojn. Ankaŭ inter la okcidenta kaj la loka kulturo okazis nenia unuiĝo. Latinanoj plimulte ne interesiĝis pri la islama kulturo kaj iliaj okcidentaj kutimoj ne influis la enlandan kulturan vivon.

Sur alta nivelo estis en Jerusalema reĝlando kuracista zorgo. La eŭropaj kuracistoj akiradis konojn kaj spertojn de pli progresintaj judoj kaj araboj kaj en la fruaj jaroj de la krucista reĝlando frankoj preferis la lokajn kuracistojn antaŭ siaj samlandanoj. Kronikisto Guillaume de Tiro skribis:

"(Frankoj) malŝatas la konojn kaj la praktikon de niaj latinaj kuracistoj kaj ili kredas nur al la judoj, samaritanoj, sirianoj kaj saracenoj."

En Jerusalemo troviĝis kvar malsanulejoj kaj propran malsanulejon havis ankaŭ ceteraj grandaj urboj kiel Akko, Nabulo, Askalono, Jafo kaj Tiro. Ĉiu malsanulejo havis kvar kuracistojn kaj kvar resanigistojn. Plimulton de la malsanulejoj administris ordeno de johanitoj, kies misio estis precipe zorgo pri la kristanaj pilgrimantoj.

Eŭropanoj kaj la vivo en la urboj

La nenobela eŭropa loĝantaro estis en Oriento en duspeca pozicio: rilate al la krucista senjoraro ili estis servutuloj kaj rilate al la indiĝenoj la reganta klaso. La nenobelaj latinanoj devenis el ĉiuj anguloj de Eŭropo kaj rapide ili akomodiĝis al ĉi tieaj kondiĉoj. Tiuj ĉi loĝantoj vivis plimulte en la urboj, kie ili akiris statuson de burĝanoj (france - bourgeois). Tiuj rajtis proprumi senmoveblaĵojn, sed tiun ĉi postenon povis la nenobelaj eŭropanoj akiri enkadre de kelkaj privilegioj, eĉ kiam ili ekloĝis en vilaĝo ĉirkaŭ la nove fondataj burgoj. La burĝanoj estis ja anoj de socia klaso, sed ili ne reprezentis liberan staton.

Frunte de la urbo staris Urba konsilantaro (latine Curia Burgensium, kiun nomumis la senjoro de la urbo kaj en kies frunto staris burggrafo. En kompetenco de Urba konsilantaro estis ankaŭ juĝi la orientajn kristanojn kaj islamanojn. En la havenurboj eksidis juĝejoj por surmaraj aferoj. En la grandaj komercaj centrejoj la italaj aĉetistoj havis ampleksaj privilegioj, kiuj havis propran aŭtonomion, preĝejojn kun pastro sendependa de la loka eklezio. Sed tiu ĉi posteno ne estis la sama en ĉiuj urboj kaj ĝi diferenciĝis en la unuopaj urboj. La komercistoj el Ĝenovo, Venecio, Pizo, sed ankaŭ el Marsejlo kaj Amalfi havis la plej signifan postenon en urboj kontrolataj fare de la krucistoj.

Aparta elemento en la italaj kvartaloj de la krucistaj urboj en Palestino estis komunumoj. Iliaj anoj sociale ne diferenciĝis de la ceteraj loĝantoj de urboj, sed ilia avantaĝa posteno en urbo estis reguligita per interkonsentoj kun la jerusalema reĝo, kiun en la tempoj de la konkero de la havenurboj helpis per leona parto la ŝiparoj de italaj ŝtatoj.

Muslimoj kaj la orientaj kristanoj

Arabaj komercistoj kun sklavoj

La islamanoj kreis majoritan tavolon de la loĝantaro en la vilaĝoj, dume el la urboj ili estis elpelitaj. Plimulto de ili anonciĝis al ŝijaisma islamo agnoskante la fatiman kalifon en Kairo. En la enlando troviĝis ankaŭ sunaistoj kaj sude de la lando la krucistoj venis en kontakton kun beduenoj, kun kiuj la krucistoj ligis kunlaboradon. Inter Sidono kaj Hebrono estis vivantaj ŝijaismaj druzoj, kun kiuj ili tenis neniajn kontaktojn.

Orientaj kristanoj dekomence bonvenigis la krucistajn soldatarojn kiel siajn liberigantojn de la islama superregado. La siriaj jakobitoj, parolantaj arabe, sed kies liturgia lingvo estis la siria, rajtis resti en la urboj kaj ankaŭ en la vilaĝoj. La orientaj ortodoksuloj, inter kiuj apartenis precipe grekoj, parte ankaŭ armenoj kaj sirianoj ĝojis pro ŝirmo de la bizanca imperiestro, kvankam la lingvo de palestinaj grekoj estis plejparte la araba kaj en la urboj ili administris kelkajn memorigaĵojn. Sed la krucistoj plejparte ne fidis al ili.

La krucista regado signifis por la orientaj kristanoj certan ekonomian plibonigon rilate al la islama regado, ĉar la krucistoj tiom ne pezigis ilin pro impostoj kiel la judojn kaj la islamanojn, kiuj pagis la samajn sumojn same kiel dum la islamanoj. Tamen pro la religia vidpunkto la krucistoj rilate al alikredantoj ne estis tiom toleremaj kiel araboj antaŭ ili. Frankoj prenis al la lokaj kristanismaj komunumoj la preĝejojn kaj neniam ili konfidis al ili aŭtonomion, kiun la islamanoj ne obĵetis al ili. Sed la jerusalema patriarko postulis la obeemon de ĉiuj kristanoj sendiference, ĉar li sentis sin kiel la plej supera reprezentanto de la kristanaro en Sankta Lando.

Frankoj ligis tre amikajn rilatojn kun la kristanaj maronitoj, kiuj vivis en la montaraj regionoj super Tripolo, kaj eĉ ili deĵoris en la jerusalema soldataro. En la jaro 1182 la maronitoj akceptis la aŭtoritaton de papo kaj ili estis envicigitaj en la latinan eklezion.

Nobelaro kaj feŭda sistemo

Jerusalema reĝlando kaj la ceteraj krucistaj ŝtatoj ĉirkaŭ la jaro 1140

En Sanktan Landon kun la unua krucmilito venis plejparte etaj nobeloj, kiuj ne ludis en sia patrujo pli signifan politikan rolon kaj ili ne dependis tiel de la reĝo kiel la grandaj feŭduloj. Tio estis plejparte normanoj kaj francoj kaj la franca feŭda establo estis en la krucistaj ŝtatoj fidele similigita. La baza unuo en la komuna organizaĵo estis feŭdo, kiu estis donita al iu el la kavaliroj. La feŭdo estis kutime ia vilaĝo aŭ nur ties parto, se li devis dividiĝi pri ĝi kun alia kavaliro. La kavaliro havis el sia feŭdo financan renton kaj li korpigis ĉi tie juĝan potencon. Pli poste kelkaj kavaliroj kunigis pli da feŭdoj komune kaj estiĝis tiel baronlandoj (seigneurie kaj markigo seigneur en tiama nocio ĝi signifis "feŭda senjoro"). La barono poste povis dividi sian inter siajn kavalirojn-feŭdulojn. Ĉar en Oriento estis post la unua krucmilito pli da grundo, ol la nobelaj konkerintoj, kelkaj simplaj batalanto enpenetris inter la nobelaron - ekzemple la potenca familio de Ibelinoj devenis el familio de pizaj komercistoj.

En duono de la 12-a jarcento estis en Jerusalema reĝlando ĉirkaŭ 20.000 nobeloj kaj 1.500 feŭduloj. Feŭdalismo en Levantenio en kelkaj aspektoj diferenciĝis de la sistemo en Eŭropo. Unue: feŭdo ĉi tie povis esti ankaŭ urbo aŭ urba kvartalo kaj enspezoj el ĝi. La alia diferencaĵo estis posteno de virino en la loka socio, kiu povis estis edzino de feŭdulo, feŭdulino, kaj ŝi povis ankaŭ heredi la feŭdojn (se ŝi ne havis viran parencon).

En la paso de ducentjara historio de Jerusalema reĝlando la potenco de feŭduloj trairis per grandaj ŝanĝoj. Dekomence de la krucista regado en Palestino la plej supera aŭtoritato estis la potenco de reĝo, kiu donis kaj prenis la feŭdojn kaj kiu havis ankaŭ la plej suprean juĝan potencon. La potenco de baronoj ekde la fino de la 12-a jarcento kreskis kaj en la 13-a jarcento la nobelaro jam en la reĝlando fakte regis. Signifan apogon de la reĝo en la lando kreis la reĝa posedaĵo, kiu kreis precipe grandurbojn Jerusalemo, Tiroso kaj Askalono - tiu okupis preskaŭ unu trionon de la lando, la reston okupis la senjorlandoj de baronoj.

La registaro kaj oficista aparataro

Jerusalema reĝlando estis monarkio hereda. La apogo de reĝo kaj samtempe ankaŭ lia opozicio estis Reĝa konsilantaro (Curia regnis), kiuj jam dum la kronado de la unua reĝo Baldueno la 1-a deklaris sian rajton la reĝon "elekti" - do en la praktiko konfirmi surtronigonton kaj la jerusalema patriarko gvidis la kronadceremonion. En la reĝaj konsilantaroj povis do partopreni ĉiuj vasaloj de la reĝo, eĉ kiam la plej gravan rolon ludis baronoj kun la plej grandaj posedaĵoj. En la konsilejo oni traktis pri ĉiuj politikaj, financaj, jurista kaj leĝara aferoj de Jerusalema reĝlando. Iliaj leĝpovoj estis neniel difinitaj kaj la lastan vorton havis do la reĝo.

La reĝo havis surflanke ankaŭ altajn oficirojn. Lia plej supera reprezentanto estis seneskalo, kiu havis kaj administran kaj ankaŭ artmean leĝpovon kaj li administris ankaŭ la impostojn. La plej supera komandanto de la armeo tuj post la reĝo estis konstablo, lia vickomandanto estis poste marŝalo. Pri la administraj aferoj, simile kiel en Eŭropo, zorgis kanceliero kaj la personan posedaĵon de la reĝo administris ĉambristo.

Ekonomio

Krak des Chevaliers en hodiaŭa Sirio

Ruinoj de burgo Belvoir

Konsisto de la urboj en Jerusalema reĝlando, miksita kun la italaj komercistoj, kondukis al evoluo de ekonomiko prefere al la komerca ol al agrara direkto. Agrikulturo post falo de orientromia imperio stagnis, sed malgraŭ tio ĝi donis al la loĝantaro apud la marbordo nutraĵojn. La palestina enlando estis plimulte dezerta kaj la agrikulturo estis kulturebla nur sur kelke da lokoj en Galileo kaj apud rivero Jordano, kie oni kulturis sudajn fruktojn. Kiel unu el malmultaj plantaĵoj, kiun la krucistoj importis al Oriento, estis vinbero. Ĉar la islamanoj drinki vinon ne rajtas, ili eĉ ne kulturis ĝin en siaj landoj.

La regiono de Palestino estis ĉiam en la historio la kultura kaj komerca krucvojiĝo; kaj nome precipe tiutempe, kiam la krucista Transmarejo fariĝis nodo de la komerco inter kristanisma Eŭropo kaj Oriento. La krucistoj devis eklerni komerci kun siaj islamaj najbaroj komerce eliri. La Siria enlando bezonis komerci kun Eŭropo, kien kondukis la vojo tra la palestinaj havenoj, el kio la krucistoj prenis pagojn. Necese estis ankaŭ certigi sekurecon al la islamaj karavanoj en la teritorio de Jerusalema reĝlando, loĝigado en la urboj kaj bona traktado. En la ekonomikon en la krucista reĝlando senĉese pli enpenetris templanoj, kiuj jam en la 12-a jarcento laboris kun kredumo kaj konstruis ampleksan reton de bankoj, en kiu ili donis servojn senrilate al nacieco kaj religio.

Arkitekturo kaj arto

Aperaĵo de la eniro de kristanoj en Jerusalemon el psalmaro de Mesalinda

Bildigo de Preĝejo de Sankta tombo en Jerusalemo post alikonstruo fare de krucistoj en la jaro 1149

Plimulto de konstrua agado de la okcidentaj konkerintoj en Oriento koncentriĝis precipe al fortikaĵoj kaj burgoj: Krak de la Moabitoj en Kerak kaj Krak de Montréal en Transjordanio, Belvoir proksime de Tiberias en hodiaŭa norda Israelo, burgo Ibelin proksime de Jafo, templana fortikaĵo La Roche Guillaume en Turkio kaj precipe fama burgo de ordeno de johanitoj Krak des Chevaliers en hodiaŭa Sirio kaj multaj pluaj fortikaĵoj.

Sed la krucistoj ne konstruis nur armean teknikon, sed ili celiĝis ankaŭ al preĝejoj, en kies konstruado krom aliaj partoprenis ankaŭ araboj kaj la loka loĝantaro. En Jerusalemo estis da preĝejoj dudek sep, en Tiro dek du kaj en Akko kvardek.

Dum la regado de krucistoj okazis alikonstruado kaj ampleksigo de Baziliko de Sankta tombo. Tiu ĉi alikonstruo arkitektone eliras el tiama franca kaj mediteranea arkitekturo kaj ĝi estas sintezo de malfrue romanika kaj frue gotikaj elementoj. La alikonstruo kunigis ĉiujn en tiun tempon apartigitajn altarojn kaj ĝi estis finigita en la jaro 1149.

La krucista arto kaj arkitekturo kombinis okcidentan gotikon kun bizanca stilo kaj islama arkitekturo. La grandaj urboj havis kutime banlokojn, kiuj estis similaj al la turkaj aŭ al antikvaj romiaj banlokoj. Virinoj vizitis la banlokojn same ofte kiel viroj, do dufoje ĝis trifoje dumsemajne kaj ili baniĝis aparte de la viroj. En la domoj ne mankis progresite solvita sociaj ekipaĵoj, kiuj mankis en plimulto de tiamaj urboj en la mondo.

Unu el la plej fruaj ekzemploj de la krucista arto estas psalmaro de Mesalinda, iluminita manuskripto farita inter la jaroj 1135 - 1143, kiu hodiaŭ estas lokigita en Brita biblioteko. Sed polimulto da manuskriptoj el la krucista Palestino ne konserviĝis kaj se jes, do poste plimulte el la 13-a jarcento.

Edessa kaj Damasko

Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Sieĝo de Edessa kaj Dua krucmilito.

Kiam en la jaro 1131 mortis reĝo Baldueno la 2-a, surtroniĝis lia filino Melisenda kun sia edzo Fulko de Anjou, kiuj estis kronadumitaj en Templo de Sankta tombo. Dum ilia komuna regado Jerusalemo spertis la plej grandan ekonomian kaj kulturan progreson.

Vido al Edessa el urba citadelo

Kiam la nova reĝo surtroniĝis, la nordaj krucistaj ŝtatoj komencis subfosi la jerusaleman aŭtoritaton kaj komencis konduti pli sendependeme kaj fine ili turniĝis kontraŭ la jerusalema reĝo. La reĝo unue fortiris ĝis Antioĥio, kie intertempe princino Alice ekprenis la potencon kaj ne agnoskis la suverenecon de reĝo en Jerusalemo kaj antaŭenmarŝante norden Fulko renkontiĝis kun rezisto de Ponso, la tripola grafo kaj Joscelino, grafo de Edessa. Danke al soldata superforto li eldevigis ilian retiriĝon kaj agnoskon de feŭda dependeco. Li poste surtronigis en Antioĥian princlandon Raimondon de Poitiers. En tendaron de la rezistantoj de Fulko apartenis ankaŭ Hugo de Le Puiset, grafo de Jafo kaj Romain de Le Puy, senjoro el Transjordanio, kiuj kontraŭ la reĝo nesukcese ekribelis.

Dum la regado de reĝo Fulko okazis ankaŭ konstruado de multaj defendburgoj sur sudaj limoj de Jerusalema reĝlando. Stabila politika kaj armea situacio ebligis pluan evoluon de la komerco kaj alvenon de pluaj eŭropaj vilaĝanoj. En la reĝlando entreprenis nenur komercistoj el Eŭropo, sed komencis ĉi tie agadi ankaŭ arabaj komercistoj el Ĝaziro kaj Egiptio. La palestinaj havenoj en la krucistaj manoj fariĝis centrejoj de la komerco inter la kristana Eŭropo kaj la araba Oriento.

Mosula atabego Zengí eluzis disputojn inter frankoj kaj li konkeris unu krucistan teritorion post la alia. La kulmino de lia militiro kontraŭ Tripola graflando kaj sieĝo de burgo Montferrand, kie li militkaptis grafon de Tripolo kaj la reĝon mem, kiu alrapidis por helpi la tripolan grafon, ĉirkaŭis kun negranda taĉmento de liaj kavaliroj en fortikaĵo. Por ekmiro kaj de la krucistoj kaj de la islamanoj Zengí proponis kiel ŝanĝon kontraŭ la burgo honoran kapitulacion kaj tralason de la reĝo kaj liajn kunulojn kaj Fulko akceptis tion. La islamanoj akiris tiel la burgon de la granda strategia signifo. Zengí kaj Jerusalema reĝlando poste vivis en paco kaj la turka reganto turnis sian atentemon norden.

En eksterlanda politiko Fulko la 1-a estis modera kaj fine de la tridekaj jaroj li fermis aliancon kun emiro de Damasko, kiu devis pagi al la reĝo 20000 bizantiojn ĉiumonate. La alianco estis celita precipe kontraŭ Zengi. Eŭropanoj vere konservis la aliancon kaj en 1139 la granda jerusalema soldataro ekmarŝis por helpi Damaskon, kiun eksieĝis Zengí. Tiu, konstatinte, ke la krucistoj proksimiĝas al la urbo, retiriĝis de Damasko senbatale. La emiro de Damasko Unur poste konfirmis pluan amikecon inter sia lando kaj Jerusalema reĝlando per vizito de la reĝo en Akko kaj en urboj Jafo kaj Jerusalemo.

Nupto de princino Melisenda kaj Fulko de Anjou, miniaturo de William de Tiro, Histoire de la Conquête de Jérusalem

En la jaro 1143 Fulko ĉasante falis de sur la ĉevalo kaj mortigis sin. Zengi tuj ekmarŝis kontraŭ la krucistaj ŝtatoj kaj en 1144 li konkeris graflandon de Edessa. Reĝino Melisenda, kiu nun fariĝis regentino anstataŭ sia pli aĝa neplenkreska filo, la estonta reĝo Baldueno la 3-a kaj Reĝa konsilantaro donis al ili kiel konsilanton baronon Manassès de Hierges, kiu post la morto de Fulko gvidis la jerusaleman soldataron. Sed en 1147 Zengí estis fare de sia eŭnuĥo Jarankeŝ murdita kaj la krucistoj atendis post lia morto disunuigon inter la islamanoj, kiuj batalos je la heredaĵo de Zengí. La nova jerusalema reĝo Baldueno la 3-a eksentis okazon kaj ekmarŝis kontraŭ Damasko, sed li atingis nenion per sia militiro kaj fine li retiriĝis reen ĝis Palestino. Je unu jaro pli poste aliris en la lando kontingento de la dua krucmilito.

Renkontiĝon de la gvidantoj de la ekspedicio en Akko en la jaro 1148 partoprenis la franca reĝo Ludoviko la 7-a kaj germana reĝo Konrado la 3-a. Kvankam kelkaj lokaj nobeloj, precipe poste la antioĥa princo Raimondo de Poitiers, proponis ekataki Halepon, kiu, se oni sukcesis konkeri ĝin, fariĝus bona bazo por rekonkero de Edessa. Sed la kunveno en Akko decidis pri militiro kontraŭ Damasko. Ne estas tute klare, kial la krucmilito devis direktiĝi al Damasko. Por la krucistoj venintaj kun la eŭropaj regantoj povis esti la nomo Damasko kunigita kun biblio, kio povis kaŭzi religian eŭforion, dume la loko nomata Halepo diris al ili nenion. La jerusalemaj kavaliroj poste vidis eblecon rebonigi sian nesukcesan militiron, kiun ili entreprenis unu jaron antaŭe. Sed reĝo Fulko dum sia regado kun la damaska emiro fermis armisticon, kiu observis celon eviti al atentemo de la filo de Zengí kaj sekvanto Núr ad-Dín. La dua krucmilito poste vere ekmarŝis en la jaro 1148 al Damasko, por ke ĝi finiĝu post katastrofa sieĝo de Damasko per absoluta fiasko.

Veno de Baldueno la 3-a

Sigelo de reĝo Baldueno la 3-a

Post tio, kiam la krucistoj nesukcese provis konkeri Damaskon, la islama reganto Núr ad-Dín ekmarŝis kontraŭ Antioĥio. Princon Raimondon de Poitiers, komune kun liaj aliancanoj el sekto de asasinoj Núr ad-Dín la 29-an de junio 1148 ĉirkaŭis en lia tendaro apud Fons Murez kaj la tutan lian soldataron kun nombro de kvar mil da kavaliroj kaj mil da infanterianoj neniigis. Raimondo mem falis en la batalo. Nelonge post tio estis militkaptita la edessa grafo Joscelino la 2-a kaj lia edzino la restan parton de la graflando de Edessa vendis al Bizanca imperio. Post la morto de la antioĥa princo kaj la militkapto de la edessa grafo estis ankaŭ murdita la tripola grafo Raimondo la 2-a, pro kio lia ŝtato estis ĵetita en la internan krizon. La jerusalema reĝo unue ekmarŝis liberigi Antioĥion de Núr ad-Dín kaj poste li fermis kun li armisticon, per kio li akiris ripoztempon por tio, por ke li povu trovi novajn regontojn por la nordaj krucistaj ŝtatoj. Kvankam Edessa graflando jam de fakto ne ekzistis, nova titola grafo fariĝis Joscelino la 3-a, filo de Joscelino la 2-a. Baldueno la 3-a ankaŭ fariĝis gardanto de la nova grafo de Tripolo, kiu estis neplenkreska kaj anstataŭ li fakte regis lia patrino. Fine la reĝo klopodis elekti fianĉon por la vidviĝinta antioĥa princino Konstancia, sed pro ŝia rezistemo tio tiel tri jaroj ne sukcesis. Sed fine ŝi elektis Renaud de Châtillon, la neposedaĵhava franca kavaliro.

Kvankam Baldueno la 3-a estis jam dudekjara, li devis senĉese dividiĝi je la potenco kun sia patrino Melisenda. Baldueno tial eldevigis al si je la jerusalema patriarko sian kronadon kiel memreganto de la reĝlando. Li kaŭzis malfermitan konflikton pro tio kun Melisenda kaj ŝia aliancano Manassès de Hierges, en kiu Baldueno la 3-a venkis. La reĝino foriris en flankejon kaj Manassès de Hierges forlasis Proksiman Orienton.

La bizanca imperiestro Manuelo la 1-a Komneno laŭ kodekso el la jaro 1178

En la jaro 1153 Baldueno la 3-a konkeris lastan lokon de la egipta potenco en Lavantenio - havenon Askalonon. La urbon akiris per apanaĝo Amaŭrio la 1-a, la malpli aĝa frato de la reĝo. Per la konkero de Askalono la krucistoj priregis la tutan palestinan marbordon. Sed la ekspedicio kostis la kason de reĝo grandan monon kaj en la tempo, kiam Núr ad-Dín estis konkeranta Damaskon, la jerusalema reĝo estis devigita nur rigardi.

Alianco kun Bizanco

En la kvindekaj jaroj de la 12-a jarcento la jerusalema politiko celis al pli varmaj rilatoj kun bizanca imperiestro, kio estis konfirmita printempe de 1158 per nupto de reĝo Baldueno kun nevino de imperiestro Manuelo la 1-a Komneno. Sed tiutempe la nova antioĥa princo Renaŭdo de Châtillon komune kun la armenaj aliancanoj ekatakis kaj rabis la bizancan Kipron. Baldueno la 3-a distancis sin de Renaŭdo kaj aŭtune de 1158 imperiestro Manuelo ekmarŝis al oriento, por ke li faru rebonigon kun la armenoj kaj Antioĥio. La armena princo Thoros estis malvenkita kaj Renaŭdo estis devigita humiliĝi antaŭ la imperiestro kaj ĵuri la feŭdan fidelecon.

En la jaro 1159 mortis Berta de Sulzbach, edzino de Manuelo kaj la imperiestro turniĝis al la jerusalema reĝo, por ke li rekomendu al li kiel novan edzinon iun el la krucistaj nobelinoj. Baldueno rekomendis al li sian nevinon Melisenda-n, filinon de la tripola grafo, sed la imperiestro fine elektis Maria-n, filinon de la antioĥa princino Konstanca. La imperiestro incitis pro sia decido Balduenon la 3-an, la jerusaleman kaj la tripolan kortegon, sed la rilatoj baldaŭ denove egaliĝis. En la jaro 1163 Baldueno la 3-a malsaniĝis kaj en Bejruto li mortis. Ĉar li mortis seninfana, surtroniĝis lia malpli aĝa frato Amaŭrio, grafo el Jafo kaj Askalono

Amaŭrio la 1-a kaj kvin ekspedicioj en Egiption

Kiam Amaŭrio la 1-a surtroniĝis, Núr ad-Dín endanĝerigis ĉiujn krucistajn ŝtatojn en Proksima Oriento kaj la reĝo konsciis necesecon de la daŭrigo de la amika kurso al Bizanco. Sed samtempe li estis konvinkita pri neceseco ekkonkeri la fatiman Egiption, kiu jam kiel ŝtato estis tute disharmoniigita, sed malgraŭ tio ĝi estis riĉa kaj strategie signifa. Sed pri Egiptio interesiĝis ankaŭ Núr ad-Dín, kiu ĉi tie en la jaro 1163 helpis al detronigita veziro Ŝávar reen en sian oficejon. Sed Ŝávar fine turniĝis al Núr ad-Dín dorse kaj kuniĝis kun la jerusalema reĝo. Tiu en la jaro 1164 invadis en Supran Egiption, kie en fortikaĵo Bilbajs, norde de Kairo, ĉirkaŭis la armeon de Núr ad-Dín gvidata de Asad ad-Dín Ŝírkúh, la kurda emiro. Núr ad-Dín tial ekatakis kontraŭ la norda Sirio, li venkis super la unuiĝintaj tripolaj-antioĥaj soldataroj kaj la armenaj taĉmentoj kaj militkaptis iliajn komandantojn inkluzive de la antioĥa princo.

En la jaro 1167 Ŝírkúh en Damasko amasigis novan soldataron por militiro en Egiption, kie akompanis lin ankaŭ lia nevo Saláh ad-Dín Jusúf ben Ajjúb. La egipta veziro Ŝávar denove turniĝis al Jerusalema reĝlando kaj pagis al Amaŭrio la 1-a 400.000 denaroj pro la soldata helpo. Irante tra la sinaja dezerto Amaŭrio provis fortranĉi la islamanojn kaj preskaŭ li sukcesis neniigi la sirian armeon. Sed fine Ŝírkúh aliris ĝis Egiptio kaj kampadis sub piramidoj en Giza sur la okcidenta bordo de Nilo. Amaŭrio aliris al la orienta bordo je kelke da tagoj pli poste, ĝoje bonvenigata de Ŝávar. Post unu monato de atendado Amaŭrio, kies soldataro estis pli nombra, forpelis Ŝírkúh-on je 150 kilometroj suden de Kairo. Ĉi tie ili renkontiĝis en senrezulta batalo kaj la islamanoj komencis antaŭeniri reen norden, kie ili konkeris Aleksandrion. Tie la jerusaleman soldataroi sieĝis ilin. Sed Ŝírkúh nokte elglitis kun la soldataro kaj en la urbo restis nur Saláh ad-Dín kun malgranda taĉmento. Estiĝis pata situacio kaj fine Ŝírkúh proponis al Amaŭrio armisticon. Super Aleksandrio restis flirti la jerusalema flago kaj restis ĉi tie krucista taĉmento. Ŝávar estis devigita pagi al la reĝo ĉiujare altan tributon por la armea ŝirmo.

Imperiestro Manuelo la 1-a estas akceptanta jerusalemajn emisarojn, miniaturo devenanta el la 13-a jarcento el Akko

Sub piramidoj en Giza kampadis monatojn armeestro de Núr ad-Dín, Asad ad-Dín Ŝírkúh

Sed jam venontjare la krucistoj preparis novan ekspedicion ĝis Egiptio kaj en oktobro de 1168 pli malgranda kavalira taĉmento invadis en delton de nilo, kie ĝi masakris la lokan kristanan loĝantaron. Tiel estiĝis milito kontraŭ la antaŭ nelonga aliancano Ŝávar, ĉar li ne volis pagi la postulatan fare de la krucistoj tributon. Kiam poste reĝo Amaŭrio eksieĝis Kairon, egiptoj petis je helpo Núr ad-Dín-on. Tiu rapide sendis emiron Ŝírkúh-on kun la armeo ĝis Egiptio kaj tiu en januaro de 1169 devigis la jerusaleman soldataron, por ke ĝi retiriĝu ĝis Palestino. Ŝírkúh intertempe fariĝis nova egipta veziro kaj post lia morto transprenis tiun ĉi oficejon lia nevo Saláh ad-Dín Jusúf ben Ajjúb.

Amaŭrio kaj la bizanca imperiestro Manuelo konsideris la transprenon de potenco de Saláh ad-Dín en Egiptio komune kun Núr ad-Dín en Sirio kiel rompo de ekvilibro de fortoj. La imperiestro tial denove konspiris pluan egiptan militiron kaj promesis al la palestinaj frankoj ŝiparon kiel helpo. Sed la jerusalema armeo pro lastaj atakoj suferis grandajn perdojn kaj bezonis ian tempon por plenigi la staton. La bizancaj ŝipoj intertempe ankris sur Kipro. Post longaj semajnoj krucista armeo vere ekiris el Levantenio kaj la grekaj ŝipoj tiel povis eknavigacii el la kipraj havenoj. La uniĝinta bizanca-jerusalema ekspedicio ekatakis havenon Damietta-on, per kio Saláh ad-Dín-on, kiu atendis atakon kontraŭ la urbo Bilbajs, ili sukcesis surprizi. Sed vintraj pluvoj kaj manko de provizoj malfortigis la atakantojn. La bizanca floto ankaŭ dum la tempo de atendado sur Kipro konsumis plimulton de siaj provizoj. Reĝo Amaŭrio ordonis por retiriĝi kaj retiriĝis same la ŝiparo de Manuelo, kiu estis survoje reen ĝis Konstantinopolo trafita per granda ŝtormo kaj grandparte neniigita. Per tio ankaŭ finiĝis kvin provoj de la krucistoj konkeri la teritoriojn en Egiptio.

Spite al la katastrofo, per kiu finiĝis la komuna entrepreno, la alianco de Amaŭrio kaj Manuelo estis senĉese retenata. En la jaro 1173 proponis al la jerusalemaj krucistoj aliancon kontraŭ Núr ad-Dín la islama sekto de asasinoj, kies ŝejĥo estis tiutempe Raŝíd ad–Dín Sinan, inter la krucistoj konata kiel Maljunulo el montaro. Sed kontraŭ la alianco stariĝis templanoj kaj mortigis la asasinan mesaĝistaron. Amaŭrio la 1-a ekkoleregis, lasis la respondecajn templanojn aresti, per kio li rompis ilian netuŝeblecon kaj ĉe papo li eĉ postulis nuligon de la templana ordeno. La reĝo senkulpigis sin al Raŝídovi ad-Dín Sinan kaj Maljunulo el montaro akceptis la senkulpigon. En la jaro 1174 sultano Núr ad-Dín mortis kaj kelke da monatoj post li ankaŭ Amaŭrio la 1-a. Netutan semajnon post la morto de Amaŭrio kiel nova jerusalema reĝo estis kronita lia dektrijara filo kiel Baldueno la 4-a. La tempo ĝis la jaro 1180 estis plenigita per etaj interkvereloj inter Saláh ad-Dín kaj la nova reĝo. Nur post tio ili interkonsentis armisticon por du jaroj. En tiu jaro mortis ankaŭ imperiestro Manuelo la 1-a kaj pro lia morto Jerusalema reĝlando perdis la potencan aliancanon.

Falo de Jerusalemo kaj la tria krucmilito

Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Batalo apud Hattín, Sieĝo de Jerusalemo (1187) kaj Tria krucmilito.

La jerusalema reĝo Guy de Lusignan, bildo de Francois Edouard Picot

Guy de Lusignan montriĝis kiel malbona kaj nedecidema reganto. La proksima aliancano de la reĝo Renaŭdo de Châtillon denove ekatakis kontraŭ saracena karavano kaj li forhaŭlis la militkaptitajn komercistojn kaj la varon ĝis Kerako. Saladino prenis tiun ĉi agadon kiel pretekston al milito kaj li komenciĝis prepariĝi al batalo. La nobeloj estis indignitaj pro la agado de Renaŭdo kaj Raimondo la 3-a de Tripolo kaj antioĥa princo Bohemundo la 3-a rifuzis havi kun la nova milito kontraŭ Saladino ion ajn komunan. Sed Guy de Lusignan komencis en la ĉirkaŭaĵo de Nazareto amasigi la plenan soldataron. La tripola grafo Raimondo fine alliĝis al la soldataro ankaŭ. Sed en la sekvanta batalo apud hattinaj anguloj la 4-an de julio 1187 Saladino venkis super la jerusalema soldataro kaj militkaptis la reĝon kaj la ceterajn gvidantojn. Raimondo la 3-a, Baliano de Ibelino, Reginaldo de Sidono, patriarko Heraklio, la titola grafo de Edessa Joscelino la 3-a kaj proksimume tri miloj da pluaj kristanoj sukcesis liberiĝi. Renaud de Châtillon estis ekzekutita fare de Saladino kaj Guy de Lusignan kun la ceteraj estis kun honoroj forkondukitaj en militkaptitecon. Poste Saladino jam konkeris unu krucistan teritorion post la alia kaj la 2-an de oktobro falis Jerusalemo mem, sole kelke da urboj kaj burgoj restis en la krucistaj manoj kiel haveno Tiro, kiun defendis onklo de Baldueno la 5-a Konrado de Montferrat, kiu venis el Konstantinopolo, urbo Antioĥio, Tripolo kaj burgoj Beufort, Chastel Blanc, Marqab, Tortosa a Krak des Chevaliers.

Konrado de Montferrat, defendanto de Tiro, bildo de Francois Edouard Picot

La perdo de Jerusalemo aŭtune de la jaro 1187 finigis por ia tempo la ekzistadon de Jerusalema reĝlando. Multaj loĝantoj fuĝis antaŭ Saladino ĝis Tiro, Tripolo aŭ Egiptio, de kie ili revenis reen en Eŭropon. La kristanoj, kiuj falis en la manojn de Saladino, povis elaĉeti sin; tiuj, kiuj ne povis pagi sin dé la islamanoj, falis en sklavecon. En la konkeritaj teritorioj okazis granda ŝanĝo en la konsisto de loĝantaro. La kristanoj de la okcidenta rito devis foriri kaj sur ilian postenon venis islamanoj. La orientaj kristanoj povis resti, same kiel judoj, kies posteno eĉ rilate al la krucista regado pliboniĝis. La falo de Jerusalemo tremigis la tutan Eŭropon. Oni diras, ke papo Urbano la 3-a tiam mortis pro malĝojo, sed estas tre verŝajne, ke mortonte li ne havis tempon ekscii pri tiu ĉi malvenko. Lia sekvanto Gregorio la 8-a turniĝis al la eŭropaj reĝoj kun apelo, por ke ili revoku batalojn inter si jah unuiĝu en novan krucmiliton. En Sanktan Landon post tio, kiam komencis veni la unuaj fuĝintoj kun informoj pri la katastrofo en Transmarejo, komencis flui pli malgrandaj armigitaj kontingentoj por helpi la krucistojn en Palestinon. Kiel la unua en Proksiman Orienton alrapidis normanaj ŝipoj de la sicila reĝo Vilhelmo la 2-a kaj signife ili helpis dum defendo de Tiro kaj Tripolo. Pli poste alnavigaciis ŝipoj el Danio, Flandrio kaj Anglio kaj ankaŭ kontribuis ŝiparoj de la italaj urbaj ŝtatoj. En kelke de pli postaj jaroj surlande kaj surmare ekis direkte al Sankta Lando grandegaj soldataroj de la eŭropaj monarkoj, inkluzive de kontingento de la franca reĝo Filipo la 2-a Aŭgusto, la angla reĝo Rikardo la 1-a Leona koro kaj la romia-germana imperiestro Frederiko la 1-a Barbaroso. En la historion tiuj ĉi malpli grandaj kaj pli grandaj apartigitaj migrantaj ekspedicioj enpaŝis sub kompleksa nomo la tria krucmilito.

Somere de la jaro 1188 Saladino tralasis reĝon Guy de Lusignan-on kaj tiu ekiris ĝis Tiro. Sed la defendantoj de urbo kaj ties agnoskata komandanto Konrado de Monferrat rifuzis enlasi lin en la urbon kaj agnoski lin kiel reĝon. Sed Guy ne volis resti sidi senagade sub remparoj de Tiro kaj kun aro da siaj soldatoj kaj helpe de la piza ŝiparo li ekatakis Akkon. Pase de la tempo Guy ricevis pli da subtenaj fortoj de la lokaj frankoj, eĉ alliĝis al li ankaŭ Konrado, kaj pli poste ankaŭ de eŭropaj subtenaj fortoj el Francio kaj Anglio, frunte kun regantoj de ambaŭ landoj. La urbo kapitulaciis al la krucistoj la 12-an de julio 1191.

Persa miniaturo el araba kodekso el fino de la 12-a jarcento apartenanta onidire al Saladino

Post la konkero de urbo eksplodis denove disputo inter Guy kaj Konrado pri tio, kiu devas esti la nova jerusalema reĝo. Sed tiu ne intencis rezigni pri sia posteno. Rilate al tio, ke la edzino de Guy, reĝino Sibilo estis mortinta, laŭ multaj nobeloj li perdis siajn rajtojn por la reĝa titolo. La titolo tiel aŭtomate transiris al Isabelo, la fratino de Sibilo, kiu estis edziniĝinta al Homfroi la 4-a de Torono. Konrado lasis Isabelon kun Homfroi divorcigi kaj poste li mem edzigis sin kun ŝi, pro kio li fariĝis aspiranto je la trono. La eŭropaj reĝoj perigis kompromison: Guy de Lusignan devis ĝismorte resti la reĝo kaj Konrado kun Isabelo estis fariĝontaj liaj sekvantoj. Sed la faktan regadon en la lando tenis la angla reĝo Rikardo.

La franca reĝo Filipo fornavigaciis el Akko la 31-an de julio 1191. Rikardo la 1-a restis ankoraŭ la tutan unu jaron ĝis oktobro de 1192 kaj fine li interkonsentis kun Saladino pri la kvinjara armistico, kiam la krucistoj devis teni la palestinan marbordon ĝis urbo Jafo. Jerusalemo devis fariĝi pilgrima loko libere alirebla por la kristanoj. La interkonsento estis konfirmita la 2-an de septembro 1192 kaj Rikardo la 1-a ekiris al vojaĝo Eŭropon. Sed intertempe denove ekflamis spiteco inter Guy, sur kies flanko stariĝis pizanoj kaj Konrado, kiun subtenis ĝenovanoj. Rikardo Leona koro ekkonstatinte, ke Konrado havas multe pli da favorantoj, nomumis lin la reĝo kaj Guy-on li dum rekompensis per Kipro, kiun li survoje al Sankta Lando konkeris je Bizanca imperio kaj kiun li turne vendis al templanoj, do Guy devis unue aĉeti ĝin de ili. Per tio li igis estiĝi novan krucistan ŝtaton - Kipran reĝlandon. Sed Konrado de Montferrat estis post nelonge en Tiro murdita. Ordonon al lia murdo donis Maljunulo el montaro.

Vidvino Isabelo estis poste edzinigita kun Henriko de Champagne, la nevo de Rikardo. Henriko estis neniam kronita je reĝo, malgraŭ tio li fakte regis en Palestino. Post la mortoj de Saladino en la jaro 1193 kaj de la Guy de Lusignan je unu jaro pli poste li plifortigis sian pozicion kaj interkonsentis kun la frato de Guy, la kipra reĝo Amaŭrio la 2-a, kiu ne pretendis la jerusaleman tronon. Filino de Henriko kaj Isabelo estis pli poste edzinigita al Hugo la 1-a Kipra, la filo de Amaŭrio, per kio estiĝis nova jerusalema reganta dinastio.