tiun natursciencan parton, „Unua Libro: El ĉelo al ŝtatulo, prahistorio kaj antaŭhistorio.“ Sekvas la historia parto en tri libroj laŭ la tri epokoj de la historio: antikva, meza kaj nova epoko. La surskriboj de la 3 libroj estas originalajo: „Tempo deDioj“, „Tempo de Dio“ kaj „Tempo de Scio“. La priparolata volumo unua finiĝas ankoraŭ menciante la periodon de imperiestra familio de Hohenstaufen. Ankaŭ en la historia parto: filosofia-racia rezonado paĝco post amasigita ĝis-enuo. Kaj ĉiuj ideoj, konkludoj eĉ sciencaj hipotezoj estas dirataj en tre pretenda, dogma formo. La plej subtilaj demandoj de la scienco estas respondataj kvazaŭ estus nenie nenia dubo. De la saĝeco lasta Dio estas la racio. La mistiko kaj misteroj de la religio estas pro tio malkomprenataj, Religio entute estas „pensmaniero de pasintaj tempoj“. Kial tamen malŝpari tiom da spaco por pritrakti la religiojn? Tro evidente la deziro estas la patro de la penso. La aŭtoro parolas pri „nova komuna scio“, kion li volas disvastigi, sed gi estas malnova kaj entute ne komuna filosofia kaj historia materialismo. Per tiaj linioj ni nur rezume anoncis la ĝeneralan impreson kaj enklasigis la verkon. Ni estu sinceraj al la esperantistaro. La lingvo Esperanto estas majstre traktata; la stilo pro la malfaciia materio kelkparte iom peza. — La eksteraĵo de la verko (papero kaj enbindaĵo) estas vere alloga. Al la eldonejo oni povas gratuli, ke ĝi unua elirigis verken pri tre populara scienco, pri kiu malnova proverbo diras, ke ĝi instruas la vivon (historia magistra vitae est).

nepruvitaj kaj nepruveblaj asertoj de l’ aŭtoro en ĉi tiu verkparto. Sciu, sur la paĝo 440, linioj 10—12 estas skribita jeno: .Per la morto de la imperiestro Francisko Jozefo, kies posteulo Karlo simpatiis al la entento, la helpo de Aŭstrio, malbonhumorigita eĉ sen tio, fariĝis duba.“ Tia sensencaĵo devas indignigi, ĉar ne estas vere kaj por objektivaj, vere senmanke kleraj homoj jam por ĉiam refutlte, ke 1. imperiestro Karlo simpatiis kun la dummilitaj kontraŭulaj ŝtatoj sed nur dankinde klopodadis, kiel eble plej baldaŭ finigi la terurajn buĉadon kaj detruadon, kiuj sentiĝis al ĉiuj partoprenintaj popoloj; 2. pro tia laŭhoma kaj homama sintenado de imperiestro Karlo, pro siaj ecoj preskaŭ por ĉiuj niaj patriotoj kaj homaranoj karmemora, ne „dubiĝis“ la helpo de Aŭstrio, - Strange, ke prusoj entute akceptis helpon!; 3. nia helpo „dubiĝis“ ĝis nia propra frakasiĝo antaŭvidita nur pro senekzempla fideleco de niaj regnestro kaj regno al la samsortana federito, fideleco, kiun neaŭstriaj germanoj pro sia estinteco — militoj kontraŭ la turkoj en la 16.a kaj 17.a jc. militoj de reĝoFrederiko II "la Granda“ kontraŭ la germana imperiestrino Maria Theresia pro Silezio, militoj de Ludoviko XIV de Francujo kontraŭ la germana imperio, epoko Napoleona k. m. a. — multope ne komprenas kaj kompreni ne volas lerni. Fine kiel esperantisto mi ankaŭ plej profunde priplendas, ke esp-ista libro tiel senpripense, ja eĉ kulpe — nescio ne senkulpigas kaj miajn konstatojn povas fari ĉiu sancerbulo kaj rektkorulo — kuraĝas ofendi homojn, kies ekzisto estas certa kaj tiurilata praveco ne estas kontestebla. Kompreneble mia akuzo direktigas ankaŭ kontraŭ la eldoninto, kiu ankaŭ kuipas pri eldono de ne tute objektiva, vere scienca verko en Esperanto. Verkisto kaj eldonisto estontatempe bone agos, entrepreni tian laboron post verema kaj zorga