| Johano la 4-a Ivano la Terura | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Grandprinco de Moskvo Caro de la tuta Rusio | |||||
.JPG.webp) | |||||
| Regado | 3-a de decembro, 1533 - 18-a de marto 1584 | ||||
| Antaŭulo | Bazilo la 3-a | ||||
| Sekvanto | Teodoro la 1-a | ||||
| Kronado | 16-a de januaro 1547 | ||||
 | |||||
| Persona informo | |||||
| Іѡа́ннъ Васи́лїевичъ | |||||
| Naskonomo | Иван Грозный | ||||
| Naskiĝo | 25-an de aŭgusto 1530 en Moskvo | ||||
| Morto | 18-a de marto, 1584 en Moskvo | ||||
| Mortis per | venenado vd | ||||
| Tombo | Katedralo de la Ĉefanĝelo vd | ||||
| Religio | ortodoksismo vd | ||||
| Lingvoj | rusa vd | ||||
| Ŝtataneco | Grandprinclando Moskvo • Rusa carlando vd | ||||
Memorigilo  | |||||
| Familio | |||||
| Dinastio | Rurikidoj | ||||
| Patro | Bazilo la 3-a | ||||
| Patrino | Elena Glinskaja | ||||
| Gefratoj | Yuri of Uglich vd | ||||
| Edz(in)o | Marija Temrjukovna (1561-1569) Marfa Sobakina (1571) Anastasia (1547-1560) Anna Koltovskaja (1572-1574) Anna Vasilchikova (1574) Vasilisa Melenteva (1574) Maria Dolgorukaja (1574) Maria Nagaja (1580-1584) | ||||
| Infanoj | Anna (1548-1550) Maria (1551-???) Dmitri (1552-1553) Ivano (1554-1581) Eŭdokia Teodoro la 1-a (1557-1598) Vasili (1563) Demetrio (1582-1591) | ||||
| Profesio | |||||
| Okupo | politikisto • raspevschik vd | ||||
| |||||
| vd | Fonto: Vikidatumoj | ||||
Ivan (aŭ Johano) Vasiljeviĉ Groznij (Johano la 4-a) (ruse Иван Васильевич Грозный) (naskiĝis la 25-an de aŭgusto 1530, mortis la 18-an de marto 1584) estis caro de la Rusia Imperio. Alilingve li estis ankaŭ nomata Ivano la Kvara de Rusio, pli ofte Ivano la Terura.
Biografio
Ivano la 4-a estiĝis caro estante trijaraĝa, post morto de sia patro Bazilo la 3-a. Ĉar Ivano estis tre juna, reĝadon prenis lia patrino Helena Glinskaja. Helena reĝis nur kvar jarojn. Dum sia frua infaneco Ivano estis atestanto de oftaj konfliktoj inter bojaraj klanoj de Ŝujskij kaj Beljskij por potenco.
Kronado de Ivano, kiu okazis en Uspenskij katedralo de moskva Kremlo, koincidis kun brulego de Moskvo en 1547.
De tiam Ivano estis sub influo de Elektita Konsilio, kiun li kreis. Tiu Elektita Konsilio estis gvidata de Aleksej Adaŝev kaj pastro Silvestro. Dum tiu ĉi tempo gravaj reformoj (celoj: centrigo kaj plibonigo de sistemo de ŝtata regado) estis faritaj. Novaj ŝanĝoj rezultis en konkeroj en oriento.
Dum la 16-a jarcento kazanaj tataroj rabatakis Rusion eĉ ĝis Kostroma kaj Ustjug. Ili estis subtenataj de krimeaj tataroj kaj turkoj. Interalie, tataroj kontrolis la Volgan komercan vojon. Dum militiroj en 1547-1552, la kazana ĥanujo estis aligita, kaj en 1556 la astraĥana ĥanujo. Nun, tuta Volgo estis alirebla por komerco, kaj aperis ebleco por esplorado de la orienta Siberio. En 1555 siberia ĥano Ediger agnoskis sian dependecon de la moskva caro.
Dum la reĝado de Ivano la Terura nova aro de leĝoj estis kompilita. Ivano la 4-a estis konata kiel reĝo, kiu estis inicianto de opriĉnina kaj Livona milito.
La karaktero de la caro havis ekstremajn trajtojn. Li firme defendis sian dian rajton esti aŭtokrato kaj ĉiam strebis al senbrida potenco. Estinte kruela, li estis suspektema kaj havis manion de persekuto. Ivano terure likvidis siajn kontraŭulojn, realajn kaj ŝajnajn. En 1581 li en akto de rabio mortigis sian duan filon Ivanon, kiu estus lia heredonto. La caro estis tiom kruela, ke nuntempe li estas konata en la okcidenta mondo ĉefe kiel Ivano la Terura.
Pri la nomepiteto
La nomepiteto Terura, kiun kutimas uzi la okcidentanoj, estas mistraduko. Ĝi ne respondas al la originala грозный, ĝi respondus al ужасный. La ĝusta traduko estas timinda, epiteto kiu neniel estas malaproba, sed tute male, respektoplena. Per tiu epiteto oni nomis militŝipojn kaj urbon (fonditan kiel fortreso) Grozno.
Prave rimarkigas franca historiisto poldevena K. Waliszewski [valiŝevski][1]:
Kaj antaŭ ĉio, la epiteto Terrible (terura), kiun mi devis meti en la titolon de mia libro ... estas misa. (...) La germanoj hezitas inter der Schreckliche (la terura) kaj der Grausame (la kruela) — el la du fuŝaj versioj la dua estas pli misa. Neniam la moskvianoj tiel nomis Johanon la Kvaran. Li estis грозный.
Ivano la Terura en kulturo kaj arto
En beletro
- Vivon de caro Ivano la Terura priskribis rusa verkisto Aleksej Konstantinoviĉ Tolstoj en la historia romano Princo Serebrjanij, kiu aperis en Esperanta traduko de Maria Ivanova Ŝidlovskaja (1912, represo 2004).
- Opriĉnik (en rusa: «Опричник», IPA: [ɐˈprʲitɕnʲɪk]), tradukita foje kiel La Gardisto, estas opero en kvar aktoj, kvin scenoj, de Pjotr Iljiĉ Ĉajkovskij por sia propra libreto laŭ tragedio La Opriĉnikoj (en rusa: Опричники) de Ivan Laĵeĉnikov (1792–1869). La temo de la opero estas la opriĉnikoj. La agado okazas en la kortego de Ivano la Terura dum la epoko de la Opriĉnina (1565–1573).
En kino
- "Ivan Vasiljeviĉ ŝanĝas la profesion", sovetia komedio
- Ivano la Terura (ruse Иван Грозный, Ivan Grozniy) estas duparta historia eposa filmo pri la caro Ivano la Terura, nome Ivano la 4-a de Rusio, mendita de la soveta estro Jozefo Stalino, kiu admiris lin kaj identiĝis kun Ivano, verkita kaj reĝisorita de la kinisto Sergej Eisenstein. La parto 1a estis publikigita en 1944; tamen, la parto 2a ne estis publikigita ĝis 1958, ĉar ĝi estis malpermesita pro ordono de Stalino, kiu iĝis aludita de la ties priskribo de Ivano
Referencoj
- ↑ K. Waliszewski: Ivan le Terrible. Paris, 1904. P. III
| ||||||||
