Infanaĝo kaj junaĝo

Hugo Distler naskiĝis en 1908 je Nurenbergo kiel eksteredza filo de modistino Helene Distler kaj de maŝinkonstrua inĝeniero August Louis Gotthilf Roth. La persona nomo de la infano devenis de Hugo Herz, duonfrato de la patrino de Hugo, kiu elmigris en 1925 en Usonon. En 1912 Helene Distler forlasis sian kvarjaran filon kaj elmigris kun sia posta edzo, la usona ludilvendisto Anthony Meter, en Usonon.^[1]

Ekde la momento de la disiĝo la infano vivis ĝis sia dekunua vivojaro sub la ŝirmo de siaj geavoj Kunigunda Herz, vidv. Distler, kaj ŝia dua edzo Johann Michael Herz, brutokomercisto origine el Cadolzburg ĉe Fürth. Ĉi tiu entreprenis en Nurenbergo du viandejojn. Laŭ konsilo de la unua instruistino de Hugo la geavoj akiris por sia nepo pianon kaj zorgis pri tio, ke li en la aĝo de sep jaroj sekvis unuajn pianolecionojn ĉe Elisabeth Weidmann. Poste ili ebligis al li la viziton de la gimnazio Reform-Realgymnasium ĉe strateto Vordere Landauergasse.

En 1919 la patrino de Hugo Distler reaperis en Nurenbergo, post la morto de sia edzo nun akompanate de sia filo Anthony, naskiĝinta en Usono. Ŝi loĝis dum tempo kune kun siaj du filoj; Hugo Distler havis simpation por sia trankvila duonfrato, suferis tamen pro la ĉiutagaj neglektadoj deflanke de sia patrino, kiu ne kaŝis sian preferon por sia pli juna filo. En 1923 ŝi separiĝis finfine de Hugo kaj transloĝis kun Anthony (nun nomata Anton) en alian kvartalon de Nurenbergo. Hugo Distler ekde nun loĝis ĉe siaj geavoj intertempe mizeriĝintaj pro la inflacio. Kiam en 1925 mortis Kundigunda Herz, avo kaj nepo eniris preman mizeron.

Pro manko de mono Hugo Distler nun devis malaliĝi de la nurenberga privata muziklernejo de Carl Dupont, ĉe kiu li ĝis tiam ricevis pianolecionojn. Li kandidatiĝis ĉe la urba konservatorio pri stipendio-lernanto, sed estis forrifuzata du fojojn. Carl Dupont intervenis save kaj instruis sian lernanton ekde nun senkoste.

Studo kaj unua dungiteco kiel orgenisto

Post la abituro printempon de 1927 Hugo Distler kandidatiĝis kiel studento ĉe la Lepsika Landa Konservatorio kaj sukcesis la enirekzamenon kun distingo. En 1930 la avo de Hugo Distler mortis, kiu malgraŭ propra malriĉeco financis la muzikstudon de sia nepo. Distler devis antaŭtempe derompi sian studon kaj serĉi laborpostenon. Pro la mondekonomia krizo la nombro de senlaboruloj en 1930 atingis 15,7 elcentojn; en 1931 ĝi kreskis sur 23,9 elcentojn, kio al Hugo Distler malfaciligis la serĉon de laborposteno. Lia lepsika orgeninstruisto, Thomas-kantoro Günther Ramin, finfine peris al li orgenistopostenon ĉe la Jpreĝejo St. Jakobi en Lübeck, kie Distler ekdeĵoris la 1-an de januaro 1931.

Inspirite de Axel Werner Kühl, pastro ĉe St. Jakobi kaj fervora batalanto por la celoj de la Liturgia Movado, Distler komponis en 1931/1932 sian Jahrkreis (jarciklo) op. 5, kolekto de 52 etaj sakralaj ĥormuzikoj. Aŭtunon 1931 li finfaris sian Deutsche Choralmesse (germanan ĥoralmeson), kiun unuafoje prezentis la kant- kaj muzikensemblo Lübecker Sing- und Spielkreis direktate de Bruno Grusnick la 4-an de oktobro 1931. Hugo Distler verkis en 1932 siajn Choralpassion (ĥoralpasionon) op. 7, Kleine Adventsmusik (eta adventmuziko) op. 4 kaj orgenpartiton Nun komm, der Heiden Heiland op. 8,1. En Lübeck ekestis la plej granda parto de lia Geistliche Chormusik (sakrala ĥormuziko) op. 12 kaj tie li ankaŭ konatiĝis kun sia posta edzino Waltraut Thienhaus.

Dum la nazia epoko

La 30-an de januaro 1933, tago de la „nazia potencopreno en Germanio“, Hugo Distler sin maldungigis de sia posteno ĉe St. Jakobi, sen jam havante novan laborkontrakton enmane. Poste li devis retiri sian maldungiĝon, ĉar li ne observis la tempolimon de la maldungiĝo.

Ene de la evangela eklezio en Lübeck la tiel nomataj „Germanaj Kristanoj“ - evangele baptitaj nazioj - transprenis la potencon. Ĉi tiu nazia organizaĵo, kiu ankaŭ per du speciale influaj kaj timataj reprezentantoj regis en la 6-kapa nazia senato de Lübeck, metis la luterajn eklezianojn pli kaj pli sub politikan premon. La timigitaj luteraj pastroj de Lübeck kunvokis pro tio jam en aprilo 1933 kunvenon de la luteraj eklezianoj malantaŭ fermitaj pordoj. En tumulta, disputata debato la kunveno decidis, ke la "malaltaj" ekleziaj dungitoj, inter ili la preĝejservantoj kaj orgenistoj de St. Marien kaj St. Jakobi, aliĝu al NSDAP, por montri kompromisemon de la luteraj eklezianoj kun la reĝimo kaj tiel ebligi al la eksponitaj pastroj, ne devi fari ĉi tiun paŝon mem. Hugo Distler membriĝis do kadre de tutgermauja amasaliĝo (ankaŭ de estraj sindikatanoj) la 1-an de majo 1933 en la partio. La rekta superulo de Distler, pastro Kühl - de germannacia sinteno kaj eksa „germankristano“ kaj oficiro – sukcesis per tiu ĉi strategio eviti sian aniĝon en la partio - male al sia subulo Hugo Distler, kiu en Lepsiko estis direktinta laboristoĥoron kaj ne laste pro sia deveno estis en amikeca rilato al la socialistoj.^[2]

Ke Hugo Distler estis devigata aniĝi en la partio, ankaŭ raportis la stutgarta kuracistino Hilde Kreutz-Soergel, kiu same kiel sia edzo Alfred Kreutz dumvive estis amika kun Hugo Distler kaj ĝisfine havis personajn kaj leterajn rilatojn kun li:

„Jam en Lübeck li estis devig-anigita en la partion, nur pro tima ‚devo’ li venis tien. Pro sia granda sensiveco li turmentiĝis pri tio.“^[3]

En oktobro 1933 Hugo Distler estis vokita kiel instruisto ĉe la novfonditan Ŝtatan Konservatorion de Lübeck. Ekde majo 1933 li engaĝiĝis por la starigo de aparta eklezimuzika instituto kadre de ĉi tiu konservatorio kaj eniĝis pro tio en daŭran konflikton kun la kompetenta ŝtatkomisaro kaj iama pastro de la Germanaj Kristanoj, Ulrich Burgstaller.

Por tamen venkigi sian eklezimuzikan celon (li atingis la oficialan permeson kadre de plano en marto 1935) Hugo Distler devis doni al la nazia ŝtato kulturan kompenson. En aprilo 1934 li pro tio interrompis sian verkadon pri sakralaj komponaĵoj, interalie „Totentanz“ (mortodanco), por verki ene de tri semajnoj la mendomuzikon de profana Thingspiel-kantato „Ewiges Deutschland“ (eterna Germanujo) pri patrujemaj tekstoj de la poeto Wolfram Brockmeier, estro de la liriksekcio de la Reichsschrifttumskammer (formale verkista ĉambro, fakte tamen kontrolorganizo kaj cenzurorgano de la nazioj), pri kio li raportis al sia bofrato Erich Thienhaus:

„Mi devas [ĝis] meze de majo verki la muzikon por politika solenaĵo […] Mi sidas kaj ŝvitas pri grandega laboro: 20 numerojn en malpli ol kvar semajnoj, inter ili uverturo por granda orkestro [..], finalo por ĥoro kaj orkestro […], 5 akapelaj ĥoraĵoj, 8 dancoj, 4 melodramoj kaj unu orgenpeco.“

Waltraut Distler raportis al sia frato Erich Thienhaus pri la prezentado la 25-an de majo en la urba teatrejo je Lübeck: „ La teatroprezentaĵo antaŭ nelonge estis recenzita bone, almenaŭ la muziko. Pri la reĝio la publiko disopinias. Brockmeier ne impresas simpatia, cetere li ricevis 100 RM!!! [Regnajn Markojn] por sia alveno. Hugo nenion por ĉiu sia laboro.“ ^[4]

Hugo Distler ne publikigis la komponaĵon kaj ne ekipis ĝin per verknumero, sed utiligis ĝin kiel krudmaterialo por postaj verkadoj.^[5]

La celo sopirata de Hugo Distler estis vivi iun tagon tutplene por sia arto kaj vivteni sin nure per siaj verkoj. Sub la cenzurkondiĉoj ordonitaj ekde la incendio de Reichstag, kiuj signifis totalan kontrolon da la ŝtato super ĉiuj skribaj esprimoj, Hugo Distler tamen provis trovi vojon, kiu al li ebligas libere komponi kaj publike prezenti siajn verkojn. Li do ekde nun pruntis en kelkaj el siaj vortkontribuaĵoj frapfrazojn el la parolturnaro de la regantoj, metis tamen sub ilin vortsencon, kiu ne konformis kun la "oficiala" kompreno de ĉi tiuj nocioj.^[6]

Marton 1933 okazis en katedralo je Belino la unua prezentado de ĥoralpasiono op. 7; saman jaron Distler komponis sian Weihnachtsgeschichte op. 10 (eo: Kristnaskhistorio; unua prezentado decembron 1933 en Kolonjo) kaj dediĉis ĝin al la „popolo, kiu iras en la mallumo“ (tiel komencas la enkonduka ĥoraĵo de la kristnaskhistorio). Aprilon 1935 la klavicenkonĉerto op. 14 de Distler estis unuafoje prezentata en Hamburgo kaj de kelkaj kritikistoj laŭdegata, de aliaj fistampata kiel „kulturbolŝevikismo“.

Decembron 1936 la nazioj provis malhelpi la prezentadon de Weihnachtsgeschichte en St. Jakobi. La Gestapo dispelis surstratan kunvenon de luteraj kristanoj kaj la kompozicilernanto de Distler, Jan Bender, estis arestata. Sekve Distler fuĝis el Lübeck kaj ektenis la 1-an de aprilo 1937 postenon kiel instruisto por muzikteorio, forminstruo kaj ĥordirektado ĉe la Altlernejo por Muziko kaj Prezentaj Artoj je Stutgarto; krome li transprenis la direktadon de la altlerneja ĥoro kaj de la altlerneja kantorejo.

La espero de Distler pri neĝenata laborado en Stutgarto ne plenumiĝis: la nazia studentaro atakis lian eklezimuzikan laboron. Distler spektis en 1937 la unuan prezentadon de Carmina Burana de Carl Orff en Stutgarto kaj baldaŭ poste prezentis per la novfondita Kantakademio je Esslingen Orfeon de Monteverdis aranĝate far Carl Orff. Sen permeso deflanke de la nazia Kampfbund für deutsche Kultur (batalligo por germana kulturo) ĉi tiu ĥoro kantis direktate far Distler iom poste la Johanno-pasionon de Bach en la urbopreĝejo de Esslingen. Ĉi tio tamen sekvigis la malfondadon de la Kantakademio. (Distler ĉe la adiaŭa vespero kun la kantantoj: „Sufiĉu al vi la feliĉo, esti kunkantinte ĉi tiujn verkojn.“) Distler publikigis ekde tiam nure „profanan“ instrumentan kaj ĥoran muzikon; nur en 1942 aperis la du lastaj grandaj motetoj el sia Geistlichen Chormusik op. 12 (eo: sakrala ĥormuziko).

Por sia venonta pli granda verko Hugo Distler nun elektis temaron, kiu faris lin ideologie neatakebla. Inter 1936 kaj 1938 li komponis sian Neues Chorliederbuch op. 16 (nova ĥorkantaro), ampleksa kolekto de ĥorkomponaĵoj por miksita ĥoro akapela pri la temaroj Kalendersprüche (kalendardiraĵoj), Minnelieder (amkantoj), Bauernlieder (kamparanokantoj) kaj Fröhliche Lieder (gajaj kantoj). La lirikaj kaj alte esprimivaj ĥorkantaĵoj atestas la "senbridan, viglan inspiriĝon" de Distler (Lemmermann), tamen tiutempe atingis neniun popularecon (Heinz Grunow: Erinnerungen an Hugo Distler). Apud amkantoj, "Lob auf die Musik" (laŭdo pri la muziko) kaj petolema "serenado" laŭ teksto de Abraham a Sancta Clara staras kamparanokantoj kaj la kalendardiraĵoj. Ili estas esprimo de la konfrontado de la homo kun la naturo - „ties vivado kun ĝi, de siaj timoj, zorgoj, esperoj, de ĝia ĝojo kaj ne laste de ĝia dankemo por la vivotenaj donacoj de la naturo“.^[7]

Aŭtunon 1940 Distler estis vokata kiel profesoro por ĥordirektadom, kontrapunkto, kompozicio kaj orgenludo al la berlina Ŝtata Altlernejo por Muziko kaj transloĝiĝis kun sia familio al Strausberg ĉe Berlino. La berlina teatroreĝisoro Jürgen Fehling komisiis al Distler aŭtune 1940 la komponadon de teatromuziko por Ritter Blaubart de Ludwig Tieck. La unua prezentado okazus silvestron de 1940 ĉe la berlina Schiller-teatrejo. Fehling krom tio alstrebis daŭran kunlaboradon kun Distler; ĉi tiu verkus kiel sekva la teatromuzikojn por Hannibal de Grabbe kaj por La Tragedio de Reĝo Lear de Shakespeare. Heinrich George ludus en ambaŭ enscenigoj, kiel jam en Blaubart, la ĉefrolon. Post kiam jam komencis la proboj por Ritter Blaubart, la unua prezentado estis prokrastita lastminute kaj finfine malaranĝata pro konflikto inter Fehling kaj intendanto Heinrich George. Per tio disfalis la longe karesita espero de Distler, „finfine trovi aliron al la teatro kaj finfine al opero“, kiel li diris en letero al siaj familianoj en Lepsiko.

Inter 1941 kaj 1942 Hugo Distler verkis per granda energio kaj pasio pri sia lasta granda projekto komencita en 1939, la pacoratorio Die Weltalter, en kies memverkita teksto li interplektis bildojn el la greka mitaro pri la ora epoko kun la Kasandra-mito (laŭ la tragedio Esĥilo de Agamemnono). Li aldonis al sia teksto fragmenton de Novalis, el kiu li kelkajn pasaĵojn rekte transprenis en sian oratorian tekston. La fragmento de Novalis, kiu en 1942 ankaŭ aperis sur flugfolio de la kaŝa opozicia kontraŭnazia grupo Weiße Rose, tekstas:

„Fluegos tiel longe sango super Eŭropo, ĝis kiam la nacioj ekkonas sian teruran frenezon, kiu ĉirkaŭpelas ilin cirkle, kaj trafite de sankta muziko kaj mildigite paŝas al iamaj altaroj bunte miksitaj, ekfaras verkojn de paco, kaj estas festata granda pacofesto sur la fumantaj batalkampoj kun ardaj larmoj. Nur la religio povas reveki Eŭropon kaj sekurigi la popoljuron kaj la kristanaro kun nova gloro instali sian malnovan, pacdonan oficon.“^[8]

Hugo Distler povis finfari ankoraŭ kvar motetojn el Die Weltalter, interrompis tamen la verkadon pri sia oratorio en septembro.

Aprilon 1942 Distler transprenis la direktadon de la Berlina Ŝtata kaj Katedrala Ĥoro kaj ekloĝis en loĝejo de la dunginto proksime de la katedralo. Tiutempe li eniris la ĝenaĵojn deflanke de SS: Kiel jam en 1933 je Lübeck (kiam li probis kun la ĥorknaboj de St. Jakobi sakralajn ĥorverkojn el sia Jahrkreis [jarciklo]) ankaŭ nun la nazia junularorganizo HJ sisteme ĝenis kaj sabotis lian eklezimuzikan laboron, ordonante la ĥorknabojn ĉiam tiam al HJ-servo, kiam en la katedralo estis anoncitaj ĥorproboj. Hugo Distler vizitis pro tio, kune kun kolego el la altlernejo, la SS-ĉefgvidanton HJ-ano Karl Cerff en Berlino, kiu rezidis en la berlina „Kaiserhof“ sur tuta etaĝo. Teruregite kaj profunde senkuraĝigite Distler raportis al sia amiko Alfred Kreutz en Ahlbeck la 17-an de aŭgusto 1942:

„Intertempe mi travivas kun la Berlina Ŝtata kaj Katedrala Ĥoro malfacilaĵojn [...] HJ daŭre metas ĝenaĵojn pro la forpermeso de la knaboj por la servo en la ĥoro. Por klarigi ĉi tion, mi faris al mi la penon, aparte veturi al Berlino, por kune kun nia tre ruza altlerneja vicdirektoro profesoro Rühlmann viziti la partikamaradon Cerf de la ĉefa kulturoficejo de NSDAP, kiun konis Rühlmann. Rezulto tute negativa; ŝancela impreso; Cerf miaaĝa, laŭ priskribo de Rühlmann eksa bankoficisto. Ni tute ne havis la okazon paroli pro la malamkantado kontraŭ la eklezio. Mi devas diri malgraŭ tio, ke mi estis multe pli ŝanceliĝita pri la impreso de la personeco de ĉi tiu viro ol pri la (sekrete atendata) neativa sukceso. Mi iros kun granda teruro en la novan semestron. Oni havas tiom da organiza laboro, ke oni tute ne povas muziki. Kaj finfine ĉiuj klopodoj fiaskas pro tiaj ne forigeblaj malfacilaĵoj. Eble vi estas ĉirilate enviinda.“^[9]

La 14-an de oktobro 1942 Hugo Distler ricevis sian sesan ordonon pri militservo (kvinfoje li povis forturni la ordonojn). La 1-an de novembro 1942 li veturis ekde Strausberg al Berlino, por denove akompani muzike la diservon en la katedralo. Post tio li iris al sia dungitoloĝejo en Bauhof-strato. Tie li sinmortigis.^[10]

Lia tombo troviĝas sur la tombejo Südwestkirchhof Stahnsdorf. Lia tombokruco citas kiel devizo verson 16,33 el la Evangelio laŭ Johano: Tion mi parolis al vi, por ke en mi vi havu pacon. En la mondo vi havos suferadon; sed kuraĝu; mi venkis la mondon.

Rilato al naziismo

Sub la influo de sia kompozicio-instruisto Hermann Grabner, la pastro en Lübeck ĉe Jacobikirche Axel Werner Kühl kaj la kantoro Bruno Grusnik, kiuj estis membroj de NSDAP,^[11] Distler aliĝis post la „potencopreno“ de la nazioj al NSDAP kaj estis registrita valide ekde la 1-a de majo 1933 sub la partianonumero 2.806.768.^[12] Ankaŭ lia biografiistino Barbara Distler-Harth prezentas, ke la partianiĝo okazis laŭ konsilo de liaj superuloj kaj nur pro taktikaj kialoj.^[13] Samtempo-atestantino skribis: „Jam en Lübeck li estis devig-membrigita en la partion, nur por tima 'devo' li iris al tio. Je sia granda sensiveco li pro tio ege turmentiĝis.“^[14]

Majon de 1933 Distler faris prelegon en la popolaltlernejo de Lübeck La nova muzikvolo de la germana popola novigomovado.^[15] Ankaŭ en la sekvaj jaroj li provis adaptiĝi al la sistemo. En 1934 ekz. li diris en radioprelego pri la pozicio kaj tasko de la juna muziko en Germanujo, presita en la revuo Lübeckische Blätter: „La nova ŝatideo devas principe rifuzi ĉian specon de artista formado, kiu ne estus alirebla por la volo kaj sento – tutsimple de la popola tuto“.^[16] En la sama jaro Distler muzikigis „kiel sindonecomuziko“^[17] la Thingspiel-kantaton Ewiges Deutschland (Eterna Germanujo) laŭ teksto de Wolfram Brockmeier (estro de la sekcio liriko de la Reichsschrifttumskammer, institucio kun la tasko kontroli kaj cenzuri la verkistojn), kiu estis pozitive kritikata en la naziigita gazetaro,^[18] kaj rezistokanto Deutschland und Deutsch-Österreich (Germanujo kaj Germanaŭstrujo) pri teksto de Hermann Harder,^[19] Por la nazia feriadprogramo Kraft durch Freude.^[12] li tekstis sub la kaŝnomo Franz Bayer Drei Hymnen des deutschen Arbeiters (Tri himnojn de la germana laboristo), kiujn li poste muzikigis.^[20] En decembro 1935 Distler skribis en traktaĵo Vom Geiste der evangelischen Kirchenmusik: „Kiu el ni junuloj ne estus kunvivita la grandecon de la patrujaj okazintaĵoj en la pasintaj jaroj!“^[21]

En 1936 Distler travivis malsukceson, kiam la nazia gazetaro malbone kritikis lian klavicenkonĉerton.^[22] Male en 1938 lia profana ĥorverko Deutsche Kalendersprüche, prezentata en Bonn, denove fariĝis sukceso kaj estis ripetota en Kassel. Distler karakterizis la verkon jene: „... profana ĥorverko, tute laŭ la linio de tio, kion oni nuntempe volas, laŭdokanto pri la kamparana jaro ...“^[23]

La komencon de la Dua Mondmilito Distler renkontis per malkompreno kaj kritiko, sed samtempe akcentis: „... ĉiukaze mi kredas je la plej absoluta, plej nobla volo de nia Führer kaj je la nepereonteco de nia patrujo amata pli ol ĉio. [...] tutcerte estas nia devo, defendi nian honoron ĝis la lasta spireto, kiel hieraŭ diris Hitler ...“.^[24] En 1940 li komponis la militkanton por virĥoro Morgen marschieren wir in Feindesland kaj pluajn kontribuaĵojn por la Ĥorkantaro de la Wehrmacht.^[25]

La sinteno de Distler vidalvide al nazia reĝimo fariĝis pli kaj pli kritika. </ref>En la jam menciita letero al sia amiko Alfred Kreutz de la 17-an de aŭgusto 1942 li esprimiĝis pesimisme pri la estonteco: „Cetere ni tamen tute ne scias, kiel la homaro aspektos post la kruela milito – de tio finfine ĉio dependos. Se tiel daŭriĝas kiel ĝis nun, tiam reen en la solecon,“ [. . .] „Ĝis tiam oni ja devas elteni. Sed estas zorgita por tio, ke al oni ĉi tiu eltenado estas farata kiel eble plej malfacila.“^[26]

Post la sinmortigo de Distler la 1-an de novembro 1942 en la naziigita gazetaro aperis pozitivaj nekrologoj, kiel ekz. en la revuo Der Musikerzieher: „La germana muzika vivo devas plendi pri grava perdo per la subita morto de la nur 34-jara komponisto Hugo Distler [. . .]“^[27]