Pli malnova etimologio

La plej malnova palpebla fonto sur kiu unue estis uzata la nomon de la urbo estas kelkaj moneroj de antaŭ 875. Ili mencias Bruggia kaj Bruccia. Tiutempe estis sufiĉe kutime uzi 'G' kaj 'C' intermiksite. Tiel la antaŭnomo de Julio Cezaro estis alterne Gaius kaj Caius.

La origino de la nomo Brugge estas laŭ la malnova tradicio fuŝo de la kelta nomo por la intertempe kanaligita rivero Rejo, kiu trafluis Bruĝon kaj elfluis en la Nordan Maron. "Rejo" mem estus el la kelta vorto Rogia, kiu signifas "Sankta Akvo". La Keltoj konsideris riverojn kaj fontojn kiel diajn estaĵojn kaj ŝajnas probable ke la kelta nomo restis fiksata al la bruĝa akvofluo. Per evoluo la nomo de la akvujo, Rogia aŭ Ryggia, estus estinta ankaŭ la nomo de la urbo, Bryggia.

Estas eble ke en postaj jarcentoj estiĝis ankaŭ miksaĵo kun la malnovnorvega bryggja (kiu signifas "albordiĝejo"), ĉar estis ekde 800 multaj kontaktoj kun Skandinavujo pere de la komerco trans la Norda Maro kaj pere de la invadoj de la Vikingoj. La nomo Brugge similas tiun de Bryggen, la historia haveno de Bergeno, kiu ĵus kiel Bruĝo ekde la 14-a jarcento estis grava urbo de la Hanso.

Pli freŝdataj opinioj

Tamen, la opinio ke tiu ĉi regiono estus estinta laŭlingve kelta, estas dubinda. Tiel intertempe oni scias ke la lingvolimo troviĝis laŭlonge de la marbordo sude de Normandujo^[1]. Tio signifas ke la tiama lingvolimo situis multe pli fore al sudo ol oni por faciligo kredas nuntempe^[2]. Certe en la regiono ĉirkaŭ Bruĝo ne ekzistas (pruvita) postsigno de la kelta lingvo. La vorto Rejo estas la sama hindeŭropa vorto kiel Rejno kaj Rodano kaj signifas "fluanta akvo"^[3]. Preskaŭ ĉiuj eŭropaj akvoj iam estis deklaritaj 'sanktaj'. Estas restaĵo de la kelta kulturo.

La signifo de "Brugge" estas simple "ponto". Tiu unua (ligna) ponto verŝajne estis konstruita de la romianoj kaj troviĝis ne malproksime de la Ponto de la Muelejo (kiu ligas la Longan Straton al la Alta Strato). Tie do la Rejo (tiam rivereto submetita al la tajdoj) estis transpasebla. Tio estas la opinio de la arĥeologoj de la Arĥeologia Servo Raakvlak^[4]. Tiu ponto troviĝas je la romia militista vojo kiu ligis ilian kampadejon en Oudenburg al ilia kampadejo en Aardenburg. Bruĝo tiam estis tajdohaveno, ligata al la maro, kiun oni nur ĉe alta tajdo povis atingi. Albordiĝejo en tajdohaveno tiam estis teknike ne ebla. La vorto Bryggia ja signifas ĉiu ajn konstruaĵo super akvo^[5]. Ŝipistoj diris unu al la aliaj: "Kie estas la ponto, tie estas la vilaĝo.". Tiu vilaĝo nuntempa nomiĝas Oude Burg (nomo de strato). Estis la lasta foirloko antaŭ la golfo ĉirkaŭe de Holando, kie nur malriĉaj fiŝkaptistovilaĝoj estis troveblaj. Tiu golfo prezentis tamen 10 al 4 tagoj da velveturado. "Je la ponto" aŭ "Bruĝo" estis la lasta loko por provizi sin se oni venis el la Sudo, aŭ la unua ekde la Nordo.

La vorto burg (burgo, fortikigita kastelo) devenas de la ĝermana verbo borgen^[5] kaj verŝajne rilatis al la ligna palisaro ĉirkaŭ la vilaĝo. La ŝipoj algrundigis sin dum la romia kaj la malfrua romia epoko en la baseno nomata Koetelwijk. Tiel oni povis je malalta tajdo malŝarĝi kaj ŝarĝi. La vorto estas verŝajne Ketelwijk, nuntempe Spinolarei, basenoforma wijk (kvartalo). Wijk tiam estis la ĝermana vorto por fora komercejo^[6]. La marbranĉo kiu tiam ligis Bruĝon al la maro verŝajne unue estis nomata Duver de la maristoj, kunfandigo de dubbele oever (duobla marbordo)^[7], poste estiĝis Dijver. Kun tio estis aludata "enfluo", la teknika vorto estas zwin (aŭ zwijn kiel en Zwijndrecht^[8]), kie klare ĉeestis du kontraŭaj sablaj marbordoj. Ankoraŭ nuntempe ekzistas strato en Bruĝo kiu nomiĝas Dijver, verŝajne je la loko kie komenciĝis iam la Duver - kaj tiu estis pli fore ol la ponto. La nomo de la marbranĉo estis Zinkval.

Bruĝo do havis malfacile atingeblan havenon, kiu krome regule sabloplenigis sin. Tamen la vilaĝo rapide estiĝis riĉa inter 800 kaj 1000 A. D.. Tiu periode koincidas kun la apogeo de la Vikingoj, de kiuj oni scias ke ili neniam estis rabantaj la "lastan havenon". Ĉirkaŭ ĉiujn urbojn kaj vilaĝojn en Okcidenta Eŭropo ili estis "vizitantaj", sed ne Bruĝon. Raakvlak konjektas ke ili uzis Bruĝon, "la lastan havenon kaj vendejon", kiel ricelhavenon, kie oni nenion demandis kaj kie ili povis aĉeti luksovarojn, kiel ekzemple la flandran drapon. Estas preskaŭ neeble alimaniere klarigi la spektaklan ekprosperon de la urbo-kun-la-malfacila-haveno. Tiu ankaŭ klarigas kial Bruĝo subite obtenis grafon (en 862, Baldueno Ferobrako).

Kromnomoj

Ofte oni aludas al Bruĝo kiel la "Venecio de la Nordo", pro la multaj kanaletoj kaj pontoj. La maĵorio de tiuj kanaletoj ankaŭ estas nomitaj "rejoj", laŭ la rivero Rejo. Alia opinio estas ke la kromnomo rilatas al la fakto ke la mezepokaj komercurboj Bruĝo kaj Venecio estis ekonomiaj konkurencantoj.

Bruĝo ankaŭ ofte estas nomata la "Urbo de Breydel", laŭ la bruĝa populara heroo el la 14-a jarcento, Jan Breydel.

La kromnomo de la Bruĝanoj estas "(Bruĝaj) frenezuloj". Tiu kromnomo ili ŝuldas al la jena legendo : post ke ili dumtempe estis malliberigitaj Maksmilianon la 1-an de Aŭstrujo dum ilia lukto por aŭtonomio, la posta Imperiestro malpermesis okazigi foiron kaj aliajn festecojn. Dum klopodo kvietigi lin, Bruĝo organizis grandan feston por li kaj poste demandis permeson okazigi denove foiron, kolekti impostojn kaj… konstrui novan frenezulejon. Li respondis : "Fermu ĉiujn pordegojn de la urbo kaj vi havos frenezulejon!".

Bruĝo estiĝas urbo

La sola postrestanta duonronda turo de la unua urboremparo de Bruĝo, je la nuntempa Augustijnenrei, en ĝardenmuro de la domo nro 3 en la Pieter Pourbusstraat, klare videbla el la Pottenmakersstraat.

La murdo je Karolo la Bona la 2-an de marto 1127 en la Preĝejo Sankta Donatio estis la rezulto de konflikto kun la klano de la "Erembalden", pli precize Bertulfo, la preposto de Sankta Donatio. Tio ilustris konfronton de la malnova kaj nova elito, de la grafa potenco kaj la estiĝanta patriciaro. Dum la epoko de Vilhelmo Klito, la nova grafo, la lanoprovizado kaj la komerco kun Anglujo estis serioze malhelpataj. Tio kondukis al ribelo kiu eskaladis al enlanda milito. En 1128 Vilhelmo Klito estis sukcedata de Teodoriko de Alzaco, kandidato de la kontraŭpartio, Anglujo.

Sekve de la politikaj okazaĵoj de 1127 Bruĝo ekdiferencigis sin de la ĉirkaŭanta areo. La unuan fojon la urbo disponis propran urban ĉarton kaj skabenaron kiu povis disponi pri la kutimjuro. Per la establo de la urboremparoj, Bruĝo kontrastigis sin kontraŭe de la ĉirkaŭanta kamparo. Tiu remparo grandparte laŭiris la nuntempajn internaj kanaletoj Speelmansrei, Augustijnenrei, Gouden-Handrei, Sint-Annarei, Groenerei kaj Divro. Pri la plua irado de la Rejo apude de Preĝejo Nia Sinjorino kaj la Malnova Malsanulejo Sankta Johano estas ankoraŭ necerteco.

La tutaĵo konstituis remparitan preskaŭ ovo-forman areon kun palisaro, lignaj defensivaj turoj kaj pordegoj. Konjekteble en la daŭro de la 12-a aŭ en la komenco de la 13-a jarcentoj la lignaj konstruaĵoj estis anstataŭataj per ŝtonaj. La bruĝa skabenarejo, konsiderinde granda teritorio por frumezepoka dekdujarcenta urbo, estis alirebla per ses urbopordegoj. La alpordegaj stratoj estis la plej gravaj enir- kaj deirvojoj kaj poste ili evoluis al gravaj komercaj aksoj. La vojoj ĉe la Strato de la Flandroj kaj la Azeno-pordego estis ligataj al la marborda kaj la poldera regionoj. La Pordego de la Malnova Muelejo aligis sin al la vojo por Aardenburg kaj verŝajne ankaŭ por Antverpeno. La Pordegoj Noordzand kaj Zuidzand alirigis la vojojn al Gistel, Oudenburg, Ipro kaj Lilo. Ĉe la Pordego de Mariino komencis la vojoj al Gento kaj Kortrejko. Trans la kanaletoj oni konstruis lignajn pontojn kiuj alirigis la eksterajn kvartalojn. Pli malfrue oni anstataŭigis ilin per ŝtonaj konstruaĵoj.

Ekonomia florado

La dua duono de la 12-a, kaj la 13-a jarcento, estis karakterizataj de ekonomia prospero. Kaŭze de la cunamo de oktobro 1134 estiĝis kelkaj ŝaneloj, de kiuj la plej grava iris sudokcidenten ĝis preter la posta Damme. La formiĝo de la Zvino kondukis al pli bona alirebleco al la maro. Anstataŭ laŭtajdonavigado pli grandaj ŝipoj, antaŭ ĉio la kogo (germane kaj nederlande : Kogge), povis tiam navigi ĝis apude de Bruĝo. Je la fino de la ŝipvojo poste oni konstruis transversan baraĵon por protekti la landinternon, laŭ komisio de grafo Filipo de Alzaco. Malantaŭ la baraĵo estiĝis nova haveno, Damme. Kondiĉe de transŝarĝado en Damme en riverŝipojn, Bruĝo tiam estis ankoraŭ facile alirebla. Pro tio Bruĝo disvolviĝis al grava okcidenteŭropa komercometropolo kaj havis tre grandan altiran forton danke al ĝia establita renomo kiel eksportocentro de la flandra drapo. Jam antaŭ la formiĝo de la Zvino estis konsiderinda importo de angla lano. Bruĝo estis distribucentro de krudaj materialoj al Gento, Ipro kaj aliaj teksaĵocentroj en la graflando.

Tio kaŭzis la formiĝo de propra "Londona Hanso". Post la angla-flandra komercokonflikto en 1270-1274 la Londona Hanso estis pligrandigata kun pluraj urboj al la "Flandra Hansa de Londono". La franca okupado en 1297-1302 finigis la funkciadon de tiu hanso kaj ekde tiu epoko la komerco estis dominata de la Angloj.

Tamen la Zvino iompostiome sablopleniĝis kaj ĉirkaŭ la navigadvojo pluraj havenoj estis fondataj, kiaj Muide (ĉe la elfluo de la Zvino, vidu Sint Anna ter Muiden), Hoeke (pli apude de Damme), Monikerede en Lamminsvliet (ekde 1303 konata sub la nomo de Sluis), por ebligi al Bruĝo de ankoraŭ komerci.

La antaŭa ekonomia pezocentro direktita al la surtera komerco, nome en la ĉirkaŭaĵo de de la Steenstraat kaj de la nuntempa Placo Simon Stevin, forŝoviĝis dum la lasta kvarono de la 13-a jarcento al la ĉirkaŭaĵo de la Spiegelrei, kiu estis direktata al la transmara komerco. La forŝoviĝo speguliĝis en la pligrandigo de adekvata infrasrukturo kaj ampleksa afertado de varoj kaj servoj. Je la Spiegelrei kaj la Kraanrei oni establis la Vojimpostejon, la urbaj Pezejo kaj Gruo. En 1200 laŭ la ekzemplo de la jaraj foiroj de Ĉampanjo oni okazigis la jaran Brugghemarct (bruĝan foiron) ratifikita fare de la ĉarto de Baldueno la 9-a. En 1240 komencis la konstruadon, en la Granda Vendoplaco, de la komplekso Belfrido-Halo, eble por anstataŭigi la unuan lignan konstruaĵon. Pro la spacomanko en la Halo oni konstruis en 1284 la Akvohalon je la orienta flanko.

Por la vendado de vivrimedoj oni establis Buterohalo kaj Okcidenta Viandodomo, respektive en la Vendoplaco de la Ovoj en en la la nuntempa Placo Simon Stevin. En la Placo de la Sablo kaj en la Vendreda Vendoplaco jam antaŭ 1265 oni okazigis vendoplacon pri ĉevaloj kaj brutaro. Tiu funkcio estus translokiginta de la Placo Simon Stevin. La fiŝovendado estis situanta en la Granda Vendoplaco antaŭ la gildodomo de la fiŝvendistoj.

• 
  La granda urbogruo apud la Kraanbrug, ĉirkaŭ 1525, laŭ pentraĵo fare de Simon Bening.
• 
  Rekonstruaĵo de la historia gruo.
• 
  La belfrido.
• 
  La Akvohalo en la 17-a jarcento.

Alkresko de la loĝantaro kaj urbo-plivastiĝo

La grande alkresko de la loĝantaro kondukis al la surkonstruado de novalaj areoj. Kelkaj parceloj estis pretigataj por konstruado kaj, kiel la ĉirkaŭaĵoj de la Spiegelrei kaj la Oosterlingenplein, plialtigataj je pli ol unu metro.

De sistema alpaŝo atestas la establo de la Peerdenstraat, la Meestraat kaj la Hertsbergestraat kun mallarĝaj stratoj kaj mallongaj parceloj por loĝejetoj. Inter 1170 kaj 1183 la areo inter la Hoogstraat kaj la Spiegelrei estis parceligata en tre malgrandajn terpecetojn. Grandaj bienoj kun fosaĵo, remparo aŭ muro kaj plejofte fortikigita loĝejo kun kromkonstruaĵoj estis propraĵo de la urba nobelaro aŭ patriciaro. Per geedzecoj kaj heredigaĵoj ili poste estis disdividataj en pli malgrandajn parcelojn. Ekzemploj estas troveblaj ĉe la Sint-Jansstraat kaj ĉe la Jan van Eyckplein. Tiu procezo estis plirapidigata ĉirkaŭ 1300 kaŭze de la pereado de la urba patriciaro kaj la ekprospero de la riĉaj metiistoj.

La Kruco-Pordego, parto de la dua remparo, laŭ mapo fare de Marcus Gerards el la jaro 1562.

La forta loĝantar-alkresko kondukis al urbodisvastiĝo nordorienten. Ekster la unua remparo novaj kvartaloj estiĝis. Tie ĉi kelkaj almozordenoj establis sin, inter aliaj la Aŭgustenanoj, la Klaraninoj kaj la Karmelaninoj, ĉar postrestis ankoraŭ spacon por la konstruo de vastaj monaĥejo-kompleksoj kun akcesoraj ĝardenoj. Kaŭze de la malaltaj grundoprezoj tie ĉi estiĝis koncentriĝo de malriĉaj loĝantoj. En 1275 la urba arealo estis konsiderinde plivastigata. La areo limigita per ŝtonaj limoŝtonoj etendis sin ĝis preter la preĝejoj de Sankta Kruco, Sankta Bavo (Sint-Andries) kaj Sankta Miĥaelo. La urba estraro decidis aldoni la novajn periferajn kvartalojn al la skabenarejo. En 1297 oni ekkonstruis la duan urban remparon. Komence ĝi konsistis el duobla fosaĵo, tera remparo kun ligna palisaro kaj naŭ ŝtonaj pordegoj. Kvin transprenis la rolon de la pordegoj de la unua urba remparo. Ili permesis alirigi la ĉirkauantajn fostoterenojn. La termino "fostoterenoj" aludis la ŝtonajn limfostojn. La remparita areo koincidis kun la urba arealo ene de la remparoj. Dum la mezo de la 13-a jarcento la areo ene de la dua remparo sumiĝis je 40 000 ĝis 45 000 da loĝantoj, ĉirkaŭ la duoblo de tiu de la nuna enloĝantaro.

Sekve de la urbopligrandiĝo la ekzistanta paroĥa strukturo kaj la ekzistantaj preĝejoj estis adaptataj. El Sankta Savinto estiĝis la paroĥoj Sankta Valpurgino (Sint-Walburga) kaj Sankta Jakobo (Sint-Jakob) ene de la plej malnova urbocentro, el Nia Sinjorino la paroĥoj Sankta Katerino (Sint-Katarina) kaj Sankta Egidio (Sint-Gillis) ekster la una remparo. Pli malgrandaj preĝejetoj estis situantaj ĉirkaŭ la Granda Vendoplaco kaj la Placo de la Burgo. Oni ne povas eltrovi la originon de iuj, ekzemple de la Preĝejeto Sankta Amando en la samnoma strato kaj de la Preĝejo Sankta Johano en la samnoma placo. La en 1127 fondita Preĝejo Sankta Kristoforo, kun la apoganta Preĝejeto Sankta Georgo, je la norda flanko de la Granda Vendoplaco, estis vizitata de la metio de la fiŝvendistoj. Roberto la 1-a, grafo de Flandrujo, fondis je la Philipstockstraat en 1080 duoblan preĝejeton dediĉitan al Sankta Petro kaj Sankta Katarino, ekde 1723-1725 vizitata de la metio de la kandelistoj. Pri la nuntempe malaperigita, la unua fojo menciita en 1214 Preĝejo Sankta Valpurgino, je la angulo de la Riddersstraat kaj la Sint-Walburgastraat, malmulto estas sciata. Ĝis 1239 ĝi estis grafa preĝejeto.

Post la urba pligrandiĝo oni ankaŭ adaptis la administran subdividon. La urbo ricevis sespartan administran subdividon, komence nur aplikeblan ene de la unua remparo kun propra administra kaj militista organizado. La nomo de la kvartaloj aludas la plej graven konstruaĵon, nome la kvartaloj Sankta Johano, Sankta Donatio, Nia Sinjorino, Sankta Jakobo, Sankta Nikolao, kaj Karmelanoj. La Granda Vendoplaco konstituis la centran punkton kun la pordegostratoj kaj akvovojoj kiel limoj inter la diversaj kvartaloj. Kelkaj konservitaj limoŝtonoj, ekzemple ĉe la Genthof, ankoraŭ nun aludas tiun administran subdividon.

Internacia ĉeesto

Domus Osterlingorum, la nacio-domo de la Germana Hanso.

Bruĝo travivis kiel komercocentro sian plej grandan floradon inter 1280 kaj 1480. Dum tiu epoko tie rezidis diverskoloran societon de eksterlandaj komercistoj kun plejofte propraj naciodomo kaj magazenoj. Bruĝo, la plej suda kontoro de la Germana Hanso, estiĝis la plej grava kaj la plej suda eksterlanda komercoestablo. Tial ĝi funkciis kiel veran centron de la komerco inter Suda- laj Norda Eŭropo. La nordgermanaj komercistoj obtenis en 1252 tre avantaĝan redukton de la vojimposto kaj posedis certe en 1458 domon je la Krom Genthof, apud la nuna Mekreda Vendoplaco. La venetianoj daŭre ĉeestis ekde de la unuajardeko de la 14-a jarcento. En 1322 oni establis la unuajn konsulejojn. En 1397 ili luprenis la domon "Ter Ouder Beurse" kiel loĝion. En 1395 Filipo la Maltima kontraktis komerctraktaton kun la ĝenovanoj. Ilia konsulejo estis establata en 1397 tuj apude de la Venecia Loĝio en en la tiama Placo de la Borso. Tiu placo konstituis la komercan kaj financan centron de la urbo, kie disvolviĝis la unua borsokomerco. Ankaŭ la florencanoj, kiuj ludis gravan rolon pri la bankosektoro, establis sin en la jaroj 1420 je tiu placo. La lukanoj establis sian konsulejon je la Naaldenstraat. La Florenca mediĉa banko en 1465 estis starigata en la "Hof Bladelin". Ankaŭ la katalanoj estis reprezentataj en la Placo de la Borso. La kastilianoj kaj la biskajanoj, kiuj konstitus ĝis 1455 unu nacio, havis siajn naciodomon kaj magazenojn en la ĉirkaŭaĵo de la nuntempa Placo Jan van Eyck. La nuntempaj stratonomoj Biskajersplein, Spanjaardstraat kaj Spaanse Loskaai aludas ilian ĉeeston. La portugaloj havis ekde 1493 naciodomon en la ĉirkaŭaĵo de la Riddersstraat kaj la Sint-Jansstraat. La angloj kaj la skotoj obtenis sian plej gravan privilegion en 1359 kaj donis sian nomon al placo kaj al strato kie siaj konsulejo kaj pesilo-domo troviĝis.
Intertempe Bruĝo ankaŭ fariĝis internacia artocentro. Danke al la Burgonja Kortego estiĝis kontaktoj kun vojaĝantoj el ĉiuj regionoj de Eŭropo.

Agitiĝoj sekvitaj de stabileco

Malgraŭ la florado kiel eŭropa komercocentro, la 14-a jarcento estis karakterzata de socia kaj politika agitiĝoj. La kreskanta ekonomia potenco de la bruĝaj komercistoj estis laŭmezure akompanata de iliaj postuloj por plia memstareco rilate al la Graflando Flandrujo. Unu el la kulminoj de tiu batalo okazis en 1302 : la "Bruĝaj Frumatenaj Preĝoj". Post tiu hombuĉado la Flandraj Urboj kun la plej granda parto de la dungitaro el Bruĝo kaj la Bruĝa Libera Kamparo, venkis en Kortrejko la Francan Armeon dum la Batalo de la Oraj Spronoj. La Gentanoj estis endormigataj fare de la tiama grafo de Flandrujo per plimalaltigataj impostoj. Tial la gentaj milicioj ne ekmarŝis kontraŭ la franca kavalirarmeo. Tamen en 1304 Flandrujo estis denove admonata al la ordo post sia malvenko en la Batalo de la Pevelenberg (Mons-en-Pévèle).

Bruĝo ankaŭ apogadis la flandran ribelon de 1323-1328 kontraŭ Francujo. Pro tio grandaj monopunoj estis pagendaj. La urbo suferis la sekvojn de la haltigita laneksporto dum la preludo de la Centjara milito (1337-1453). En Bruĝo ĉeestis diversaj loĝantarokategorioj. Flanke de la bonhava loĝantaro estis ankoraŭ multe da malriĉeco. Por la malriĉuloj estis establataj bonfarado-institutoj. Pasantejoj gastigis pasantojn, senhejmulojn, pilgrimantojn kaj malriĉajn vojaĝantojn. La kolportisto Clais Pagant fondis en la Sint-Niklaasstraat pasanto-domon, kiu ankaŭ estis destinata al la maljunulzorgo. Poste ĝi evoluis al malsanulejon kiel filion de la Malsanulejo Sankta Johano. Por la malriĉiĝintaj maljunuloj, gildoj kaj riĉaj burĝoj fondis almoz-domojn ene de kaj ekstere de la bruĝaj remparoj. Plejofte la loĝejoj ĉirkauis internan ĝardenon aŭ strateton, kiel la "Goderickx Convent", Moerstraat 7-17.

La urbodomo de Bruĝo.

Post la regadperiodo de Ludoviko de Male (1346-1384) estiĝis kun Filipo la Maltima (1384-1404) periodo de stabileco, nur perturbita de la teksistoribeloj en 1387 kaj 1391. Ankoraŭ dum la regado de Ludoviko de Male estis konstruata la gotikan urbodomon de Bruĝo en la Placo de la Burgo sur la loko de la grafa malliberejo. Ekde tiam la Burgo ne plu estis dominata de la grafa sed de la urba potenco. Kun la burgondoj la politika rolo de Bruĝo en Flandrujo malpligrandiĝis kaŭze de la alveno de la kasteldistrikto la Bruĝa Libera Distrikto. Origine, Bruĝo kune kun Gento kaj Ipro konstituis "La Tri Membrojn". La Bruĝa Libera Distrikto, la plej granda kaj plej riĉa kampara distrikto, obtenis fortan pozicion en la flandraj interkonsiliĝo-strukturoj.

Dum la Burgonja epoko superregis vera konstrufuroro. Grandaj projektoj estis realigataj, kiaj la patricaro-loĝejoj "Korto de Gistel" kaj "Korto Bladelin" je la Naaldenstraat, la nuntempa "Korto de Watervliet" aŭ "Korto de Sankta Georgo" kaj la nuntempa "Domo de Halleux" aŭ "Domo de Zegher de Baenst" je la Oude Burg, kaj la "Korto de Miraumont" kaj "Korto de Gros" je la Strato de Sankta Jakobo. La Korto de la Princoj, la grafa rezidejo, estis pligrandigata post la aĉeto de najbaraj parceloj. La Burgonjaj dukoj financigis, kune kun la gildoj, la alikonstruadon de la Preĝejo Sankta Jakobo.

Verŝajne ekde la 15-a jarcento la gildoj konstruigis proprajn domojn kie ili okazigis siajn estrarkunvenojn kaj konservis siajn arĥivaĵojn. Ili ne estis komunaj kunsidejoj, sed estis statusaj simboloj. Ekzemplo de tiuj ĉi estis la gildo-domo de la ŝuistoj je la Steenstraat n-ro 40, konstruita en 1528. La gildoj ankaŭ interkunsentis kun la paroĥaj preĝejoj por tie ĉi lokumi siajn proprajn kapelojn. Ene de la unua remparo inter aliaj la gildo de la ŝuistoj obtenis sian kapelon en la Preĝejo Sankta Savinto, kaj la gildo de la barelfaristoj en la Preĝejo Sankta Jakobo. Ekster la unua remparo ankaŭ ekzistis gildo-kapeloj en monaĥejoj, kiel inter aliaj ĉe la Aŭgustenanoj kaj la Karmelanoj.

Iompostioma malprospero

Ekde 1480 anoncas sin krizosituacio. Je la bazo troviĝis la kadukiĝo de la drapo-industrio, la severa komerco-regulado, la konkurenco de la rapidkreskanta komerco-metropolo Antverpeno kaj la politikaj cirkonstancoj. Post la subita morto de Mariino de Burgonjo en 1482 kaj la ribelo kontraŭ Maksimiliano de Aŭstrujo, Bruĝo suferis fortajn batojn sub ties regado (1493-1519) : La Marŝanelo Zvino dum dek jaroj ne estis alirebla kaŭze de fiksita blokado, kaj la fremdulaj nacioj estis forlasendaj la urbon laŭ ordono de Maksimiliano. Danke al la provizado de hispana lano la eksterlanda komerco ne tute estis haltigata. En 1494 la bruĝanoj petis al Maksimilano revizion de la altaj ŝuldoj. Tamen la urbo povis iom konservi sian pozicion kaj ĉiam disponis pri internaciaj kontaktoj kun Hispanujo kaj Anglujo, estis grava regiona centro (precipe pri tekstilo), kaj ankaŭ pri la arto daŭrigis sian rolon, inter aliaj kun Jan van Eyck kaj Hans Memling.

Belga sendependeco kaj 'Mizero de Flandrujo'

La Placo Jan van Eyck ĉirkaŭ 1870.

Administracie Bruĝo estiĝis en la Unuiĝinta Reĝlando de la Malaltaj Landoj la regadurbo de la nova nederlanda kaj ekde la belga sendependeco de la belga provinco Okcidenta Flandrujo. Tamen ekonomie la 19-a jarcento estis malkulmino. Senpretenda industrialigo penige ekis nur post kelke da tempo. Ekster la unua remparo estis kelkaj tekstilo-entreprenoj kiuj uzadis vapormaŝinojn, kiel je la Boeverievest. Dum la jaroj 1840 la ekonomia krizo atingis sian kulminon. Tamen la urbo estiĝis altira ejo por la kamparanoj trafitaj de la tekstilo-krizo. La nombro de la loĝantoj kreskis de 39 000 al 50 000, kun paralela plialtiĝo de la mendado de loĝejoj. Precipe ekster la unua remparo malgrandaj mizeraj dometoj, tiel nomataj forten aŭ ĉirkaŭkortaj domaroj. De tiuj forten postrestas ankaŭ ene de la unua remparo kelkaj postsignoj en la Noordzandstraat, la Niklaas Desparsstraat, la Loppemstraat kaj la Helmstraat. De la totala tiama loĝantaro almenaŭ 44% - pli ol 21 000 da homoj – estis subvenciataj.

Fare de inter aliaj la liberalisma urbestro Jules Boyaval kaj la bankisto Felix Du Jardin klopodoj estis entreprenataj por establi meĥanikigitajn tekstilo-fabrikojn ekster la unua remparo, kiel en la estinta monaĥejo Sarepta je la Langerei. La bildo de Bruĝo kiel urbo mortinta, kiel prezentita en la libro Bruges-la-Morte de Georges Rodenbach, pro ĉi tio estis malkonfirmata. Boyaval plue dediĉis sin al altiri la meĥanigitan industrion. Liainstige pluraj industriistoj venis provi siajn bonŝancojn en la urbo. Favora ekonomia medio permesis al tekstilo-, kotono- kaj lano-fabrikoj kaj linaĵo-ŝpinejoj malmultekoste establi kaj en la urba centro kaj laŭlonge de la remparoj. En la periodo 1850-1870 deko da entreprenoj aperis en la ĉirkaŭaĵo de la Komerco-baseno, la Dampoort kaj la Smedenpoort. En 1874 la bruĝa industria vivo suferis de misfortuno per la bankroto de la Banko Du Jardin. Tamen la entreprenoj kiuj de tio estis kuntrenataj, povis sufiĉe rapide esti aĉetataj. Tiele la konstruaĵoj de la linaĵo-ŝpinejo de Mamet ĉe la Gentpoort estis okupataj de la maltejo D'Hoedt-Cauwe kaj la distilejo Van Mullem. La nombro de bierfarejoj en Bruĝo notinde alkreskis dum la 19-a jarcento : de 18 en 1851 al 27 en 1898. Inter aliaj je la Noordzand-, la Kop- kaj la Wollestraat troviĝis bierfarejoj, jes aŭ ne retroirantaj al pli malnova starigejo. La eksplodo de la trinkaĵo-sektoro kondukis al gradaro-pligrandiĝo, kiel ĉe la juniperbrando-distilado. Ankaŭ la alkresko de la bruĝa metalindustrio estis videbla ekde 1850. La plej notinda evoluo originis de la ferofandejo de Jozef De Jaegher (1818-'88) en la Raamstraat. Jam en 1900 ĝi laborigis 750 da laboristoj. Je la fino de la 19-a jarcento Sint-Andries estiĝis grava centro de la brosoindustrio. En la familio-entrepreno Delhaize, kiu estis establata en 1884, laboris centoj da personoj. Koncerne la sektoro de la presado, Bruĝo estis pionira. Kaŭze de la malĉeesto de grandaj entreprenoj ene de la unua remparo, la mezepoka stratoŝablono restis preskaŭ senŝanĝa.

Post la belga sendependeco la patrujismo estis diversmaniere stimulata. Monumentoj estis establataj kiel simboloj de la glora pasinteco kaj tiele protektataj kaj renovigataj ^[9]. La 7-an de januaro 1835 la Reĝa Komisiono pri Monumentoj estis fondata. Tiu ĉi komisiono konsilis la ministron de la enlandaj aferoj, laŭ lia peto, pri la konstruo kaj/aŭ alikonstruado de konstruaĵoj destinataj por la kulto kaj aliaj publikaj funkcioj. La praktikata "nacia" politiko manifestiĝis en la urba pejzaĝo.

Pri gravaj historiaj personoj oni establis statuon en iu placo nomita laŭ ili, kiel pri Simon Stevin en 1846. Okaze de festecoj dum la solena enoficigo, en la Granda Vendejoplaco multaj bildoj, bustoj kaj medalionoj de matematikistoj kaj humanistoj estis montrataj, konceptitaj de la urba arĥitekto J.B. Rudd. En la Placo Jan van Eyck oni establis en 1856 la statuon de Jan van Eyck kaj en 1871 tiun de Hans Memling en la nuna Woensdagmarkt. La statuo de Jan Breydel kaj Pieter de Coninck en la Granda Vendoplaco estis solene enoficigata en 1887. La reestablo de la urbdomaj statuoj estis konforma al tiu politiko. La fondiĝo de historiaj societoj, kiaj la Société d'Emulation pour l'histoire et les antiquités de la Flandre Occidentale, aliĝis al tiu renovigita intereso por la nacia kaj precipe regiona historio. La loka Société Archéologique deziris pligrandigi kolekton de objektoj rilataj al la pasinteco de Flandrujo kaj speciale de Bruĝo.

La kreskantaj kontrastoj inter katolikoj kaj liberaloj precipe montriĝis en la edukado. En 1834, la jaro en kiu Bruĝo denove obtenis episkopsidejon, la Kolegio Sankto Ludoviko estis fondata kaj post kelkaj jaroj loĝigata en la rifuĝejo de la Monaĵejo Sankta Petro en la Noordzandstraat. La Instituto Sankta Francisko-Ksavero ĉe la Mariastraat, la Liceo Hemelsdaele en la Wapenmakersstraat, la Instituto Sankta Andreo en la Garenmarkt kaj la Jozefinoj en la Zilverstraat estis pli malfruaj ekzemploj de katolikaj lernejoj kiuj enloĝiĝis en tiamaj burĝodomoj. Post kelka tempo tiuj lernejoj elkreskis al kompleksoj kiuj okupis kompletan konstrublokon.

Ekde 1832 la alo de la tiama Jezuitoj-monaĥejo en la Boomgaardstraat estis riparata kaj alikonstruata por loĝigi tie la Reĝan Ateneon. Tiu ĉi transloĝiĝis en 1851 al la Verversdijk. Ekde 1852 la Ŝtata Mezlernejo estis establata en la Boomgaardstraat. En 1886 la komunuma muzikokonservatorio estis loĝigata en burĝodomo en la Sint-Jakobsstraat. En 1884 la urba biblioteko estis gastigata en la tiama Vojimposto-Domo en la Placo Jan van Eyck.

Religiuloj de diversaj ordenoj denove ekloĝis en siaj propraj aŭ aliaj jes aŭ ne nove konstruitaj domoj en la urba centro. En 1807 la Nigraj Ordenulinoj establis sin ĉe la Woensdagmarkt por sin dediĉi al la hejmzorgo kaj -flegado. Ili konstruigis malsanulejon kiu okupis la konstruaĵ-blokon inter la Woensdagmarkt, la Spanjaardstraat kaj la Spaanse Loskaai. La monaĥejo de la Kartuzianinoj, en la samnoma strato, en 1824 estis aranĝata fare de la Ordenulinoj de la Karitato kiel instituton por nekuraceblaj virinoj. La Jezuitoj revenis en 1810; komence ili establis sin ĉe la Verversdijk kaj ekde 1869 en novaj konstruaĵoj ĉe la Kortewinkel kun akcesora preĝejo en la Strato de la Flandroj. La Klaraninaj monaĥinoj aŭ Koletinoj konstruigis novan monaĥejon en la loko de la antaŭa, apud la Katelijnepoort.

Urba pejzaĝo

La dua stacidomo en la 't Zand.

Dum la liberala estrado de urbestro Boyaval (1850-1875) la urba arĥitekto J.B. Rudd klopodis renovigi kaj modernigi la stratoŝablonon konforme al la modelo de Georges Eugène Haussmann, kiu ĝisfunde ŝanĝis la Parizan urban pejzaĝon. Plilarĝigoj de la stratoj jam okazis antaŭ la enviciĝo de Boyaval. En 1848 la domfrontlinio de la Strato de la Flandroj estis alilokigata kaj en 1859 tiu de la Geldmuntstraat. Tie ĉi la novklasikisma unueca konstruado estis enkondukata, interalie projektita de la urba arĥitekto J.B. Rudd. En 1864 la Teatrokvartalo estis sanigata. Kompleta dombloko inter la Kuipers- kaj Vlamingstraat estis malkonstruata. Pro tio la antaŭa fermita aspekto de la Beursplein estiĝis perdata kaj la Oude Komedie perdiĝis, teatro de 1756, situinta je la angulo de la nuntempa Adriaan Willaertstraat. Centre en la projekto estis la konstruado de la Urba Teatro ĉirkaŭata de stratoj tipigitaj de moderna eklektika arkitekturo. Projektoj estis prezentataj kaj pri loĝej- kaj pri butikdomoj. Ekzemplo estas la fasadolinio de la Kuipersstraat.

Kadre de la pligrandigo de la belga trajnvojo-retejo Bruĝo estis proponita kiel haltejon de la linio Bruselo-Ostendo, kiu trairis la centran urbon sudokcidente kaj apartigis la kvartalon de la Forĝistoj-Preĝejeto kaj de la Forĝistoj-Pordego. En 1838 oni ekuzis la liniojn Ganto-Bruĝo kaj Bruĝo-Ostendo. La stacidomo troviĝis en la 't Zand, sed plenvalora konstruaĵo estiĝis nur en 1844. Por ebligi la konstruadon de tiu trajnvojo la Smedenrei estis supervolbigata kaj la pontoj kaj parto de la kapucenoj-monaĵejo estis malkonstruataj. Je la norda flanko de la placo la malkonstruo de la domoj estis neevitebla. Je la orienta flanko oni establis novklasikisman fasado-parieton kun funkcio precipe de konsumejaj entreprenoj. La Steen- kaj Zuidzandstraat senpere ligis la stacidomon kun la centro kaj per tio obtenis kreskantan komercan destinon
Kaŭze de la konstruo de la trajnvoj-linioj al Kortrejko, Eeklo kaj Blankenberge, la stacidomokonstruaĵo rapide estis tro malgranda. Proksimume je 1886 tie estis do nova, pli granda konstruaĵo.