Digrafoj

Ekde 1803 la digrafoj ch, ll, estis konsiderataj apartaj literoj. Ekde 1994 digrafoj estas konsiderataj, nur el liter-ordiga vidpunkto, kiel simplaj duliteraj kombinoj.^[2] Tamen, ili konservas sian kategorion kiel simboloj de la alfabeto.

Do, la vortoj "cabeza", "chamán", "curva", "lava", "lluvia", "luna" ordiĝus jene:

• cabeza, curva, chamán, lava, luna, lluvia (malnova sistemo)
• cabeza, chamán, curva, lava, lluvia, luna (aktuala sistemo)

Ankaŭ la vortaroj spegulas tiun fakton, tiel ke malnovaj vortaroj havas apartajn ĉapitrojn por ch kaj ll, sed tiuj vortaroj eldonitaj ekde 1994 ne plu havas tiujn ĉapitrojn. La ŝanĝon faciligis la fakto, ke en la hispana ne ekzistas vortoj, en kiuj la kombinojn c-h aŭ l-l oni prononcas aparte, male al la kataluna lingvo, kiu skribe kaj prononce distingas inter ll kaj l·l.

La kombino qu estas konsiderebla digrafo, ĉar q neniam aperas antaŭ alia litero ol u; sed en vortaroj la koncerna sekcio estas titolata nur per q.

Kornoj kaj aliaj supersignoj

Vokaloj povas esti supersignitaj per dekstra korno: á, Á, é, É, í, Í ó, Ó, ú, Ú; kaj krome litero u per tremao: ü, Ü.

Kornoj havas implicon nur en la akcento ene de la vorto (vd. korespondan sekcion) kaj kiel leksika identigilo; sed ili ne ŝanĝas la prononcon de la vokaloj. Tremao signas unu specialan ortografian okazon. Do, supersignitaj vokaloj ne apartenas al alfabeto kiel apartaj simboloj.

c

• Antaŭ a, o, u kaj antaŭ aliaj konsonantoj ĝi egalas al esperanta k. Ekz. casa [ka-sa], actitud [ak-ti-tud']. En Galegio, pro influo de la galega lingvo, c antaŭ konsonanto ne prononciĝas.
• Antaŭ e, i ĝi samsonas al hispana z (vd. sube).

g

• Antaŭ a, o, u kaj antaŭ aliaj konsonantoj ĝi egalas al esperanta g. Ekz.: gato [ga-to], estigma [es-tig-ma].
• Antaŭ e, i ĝi samsonas al esperanta ĥ.
• Por atingi g-sonon antaŭ e, i, oni intermetas literon u. Ekz.: guepardo [ge-par-do], guinda [gin-da].
• Por sonigi la literon u en la kombinoj gue, gui, oni tremaas la literon u. Ekz.: antigüedad [an-ti-gŭe-dad'].

h

• Ĝi estas muta, do, ne prononciĝas (krom en la digrafo ch). Ekz.: hora [o-ra]. Ĝi postrestas pro etimaj kialoj.
• Ĝi principe malpermesas sinalefojn ene de vorto. Ekzemploj:
  • albahaca [al-ba-a-ka] (prefere ne [al-ba-ka])
  • alcohol [al-ko-ol'] (prefere ne [al-kol'])

j

• Laŭnorme, ĝi samegalas al esperanta ĥ. Ekz.: jabato [ĥa-ba-to].
• En suda Hispanio, Kanariaj Insuloj kaj Sudameriko, oni ofte aŭdas pli mildan sonon, similan al esperanta h. Ekz.: jabato [ha-ba-to].
• Tia estas ankaŭ la prononco de g en la kombinoj ge, gi. Ekz.: germen [ĥer-men] aŭ [her-men].

ñ

• Sono simila al n, sed kun emfaza palata nazaleco. Alilingvaj ekvivalentoj:
  • itale, gn
  • katalune kaj hungare, ny
  • pole, ni, ń
  • portugale, nh
• Ĝi povas esti reprezentata de la esperanta kombino nj. Ekz.: España [es-pa-nja].

q

• Nepre en digrafa kombino qu, ĝi samsonas al k. Ekz.: queso [ke-so].

r

Ĉiam trema, sed kun nuanca forto en la tremeco, laŭ jenaj konsideroj.

• Inter vokaloj, ĝi prononciĝas milde, unu-treme, kiel itala r. IFA-simbolo: ɾ. Ekz.: pero [pe-ɾo].
• Komence de vorto, antaŭ aŭ post konsonanto, kaj fine de vorto, ĝi prononciĝas forte, plur-treme, (samkiel prononcas r-on JoMo). IFA-simbolo: r. Ekzemploj:
  • recuerdo [re-kŭer-do].
  • amor [a-mor']
  • trampa [tram-pa]
• En Kubo, eblas foje aŭdi l-sonon surogate al trema sono. Ekz: recuerdo [le-kŭel-do].
• Homoj kun langa handikapo, tia ke ili ne kapablas tremigi, surogatigas tremadon per unu el tiuj sonoj: l, d, kartava (franca) r, ŭ.

Komparu la prononcon de rr.

En transkribo de hispanaj vortoj al Esperanto, oni ofte preteratentas la nuancon pri trem-forteco, ĉar kiaspeca tremado validas por esperanta r^[3]. Do, hispana litero r kutime konserviĝas en Esperantaj transkriboj tiel, sen nuancigo.

s

• En kelkaj regionoj de Sudameriko kaj de Hispanio (Manĉo estas bona ekzemplo), s antaŭ k-sono prononciĝas kiel ĥ aŭ h. Ekz.: pescado [peĥ-ka-do] aŭ [peh-ka-do].
• Pro influo de apudaj voĉaj fonemoj, ĝia sono povas fariĝi ankaŭ voĉa, do z. Ekz.: rasgo [raz-go].

v

• Samkiel hispana b. Ekz.: vivo [bi-bo].
• La pra-prononco de tiu litero estis egala al esperanta v, do frikativa. En regionoj kie la hispana kunvivas kun lingvoj posedantaj ankoraŭ tiun fonemon (ekz. variantoj de la kataluna), eblas aŭdi tian prononcon. Tamen, tia prononco en nur-hispana parolanto estas ofte rigardata kiel afekta. Ekz.: vivo [vi-vo].

w

Malmultaj origine hispanaj vortoj havas tiun literon. Ĝi estas uzata ĉefe por alilingvaj vortoj.

• Preskaŭ ĉiam, ĝi prononciĝas anglece kiel ŭ, kun milda g-sono antaŭe. Ekz.: wolframio [(g)ŭol-fra-mjo].
• En multaj okazoj estas tolerata b-sono. Ekz.: wolframio [bol-fra-mjo].
• En ĝerman-devenaj vortoj ĝi prononciĝas kiel b: Ekz.: Wamba [bam-ba].

x

• Normale ĝi prononciĝas kiel la kombino ks. Ekz.: explosión [eks-plo-sjon'].
• En navatla-devenaj vortoj, kiel esperanta ĥ. Ekz.: México [me'-ĥi-ko]. La komento pri laŭregiona mildeco de prononco de j, aplikeblas ankaŭ en tiu ĉi okazo.
• En malnovaj skribaĵoj eblas trovi vortojn kun x, kiuj nuntempe skribiĝas per j. Do, en tia okazo, la prononco estas ankaŭ kiel ĥ. Ekz.: Don Quixote (nuntempe Don Quijote) [don ki-ĥo-te].

y

• En ceteraj okazoj, kiam ĝi ne agas kiel vokalo aŭ parto de diftongo (vd. supre), ĝia prononco estas simila al esperanta ĝ. Ekz.: ayuda [a-ĝu-da].
• En kelkaj regionoj de Argentino kaj Urugvajo, oni prononcas ĝin multe pli frikative, kun sono pli simila al esperanta ĵ. Ekz.: ayuda [a-ĵu-da].
• Foje oni aŭdas malpalatigitan sonon, tiel ke ĝi iĝas efektive kiel esperanta j. Ekz: ayuda [a-ju-da].

z

• En Kastilio kaj norda Hispanio, ĝia prononco egalas al angla digrafo th en la vorto thing. IFA-simbolo: θ. Ekz.: zapato [θa-pa-to].
• En cetera Hispanlingvujo, ĝia prononco egalas al esperanta s. Ekz.: zapato [sa-pa-to].
• Tia estas ankaŭ la prononco de c en la kombinoj ce, ci. Ekz.: cecina [θe-θi-na], aŭ [se-si-na].

ch

• Samsona al esperanta ĉ. Ekz.: muchacho [mu-ĉa-ĉo].
• En Andaluzio kaj kelkaj sudamerikaj regionoj, eblas aŭdi sonon pli proksiman al ŝ. Ekz.: muchacho [mu-ŝa-ŝo].

ll

• Laŭnorme, ĝia sono egalas al tiu de konsonanta y, do, proksima al esperanta j. Ekz.: ardilla [ar-di-ja].
• En norda Kastilio kaj en Eŭskio eblas aŭdi originalan pra-prononcon, proksiman al kombino gl en la itala vorto gli. Ĝi povas esti proksimume reprezentata de esperanta kombino lj. Ekz.: ardilla [ar-di-lja].
• En kelkaj regionoj de Argentino kaj Urugvajo, oni prononcas ĝin multe pli frikative, kun sono pli simila al esperanta ĵ. Ekz.: ardilla [ar-di-ĵa].

qu

• Kiel k. Vidu artikolon pri q.

rr

• Ĉiam aperas inter du vokaloj, kaj reprezentas sonon egalan al forta r, pridiskutitan en la artikolo pri r. Ekz.: perro [pe-ro]. Konsideru ke la diferenco inter pero (sed) kaj perro (hundo), falas sur tiu malsama trem-forteco inter ambaŭ r-sonoj.
• La ceteraj konsideroj pri r-sonoj en la koncerna artikolo aplikeblas ankaŭ al tiu ĉi.

Silab-nombrado

Kiel en Esperanto, ĉiu vokalo signas la kernon de unu aparta silabo. Krom se enestas neakcentitaj malfortaj vokaloj i, u apud aliaj vokaloj; tiam, la koresponda malforta vokalo, per diftongiĝo, algluiĝas al la silabo de la najbara vokalo. Ekzemplo:

• "periodista" [pe-rjo-dis-ta]; el 5 originalaj vokaloj, 2 kuniĝas en diftongo, el kio rezultas entuto da 4 silaboj.

Akcento en senkornaj vortoj

• Se la vorto finiĝas per vokalo, aŭ literoj n kaj s, la akcento falas sur la antaŭlastan silabon. Ekzemploj:
  • mirada (3 vokaloj = 3 silaboj) [mi-ra-da]
  • paisanos (1 diftongo + 2 ceteraj vokaloj = 3 silaboj) [paj-sa-nos]
  • simplifiquen (4 vokaloj = 4 silaboj) [sim-pli-fi-ken].

• En la ceteraj okazoj, la akcento falas sur la lastan silabon. Ekzemploj:
  • preguntar (3 vokaloj = 3 silaboj) [pre-gun-tar]
  • parietal (1 diftongo + 2 cetera vokalo = 3 silaboj) [pa-rje-tal]
  • baobab (3 vokaloj = 3 silaboj) [ba-o-bab]

Akcento en kornaj vortoj

• La akcento falas sur la silabon signitan de la korno. Ekzemploj:
  • café (2 vokaloj = 2 silaboj) [ka-fe]
  • álbum (2 vokaloj = 2 silaboj) [al-bum]
  • estrépito (4 vokaloj = 4 silaboj) [es-tre-pi-to]

• Se la korno falas sur malfortan vokalon (i, u) de ebla diftongo, la diftongo rompiĝas kaj la silabo enhavanta la malfortan vokalon portas la akcenton. Ekzemploj
  • había (1 rompita diftongo + 1 cetera vokalo = 3 silaboj) [a-bi-a]
  • falúa (1 rompita diftongo + 1 cetera vokalo = 3 silaboj) [fa-lu-a]
  • país (1 rompita diftongo = 2 silaboj) [pa-is].
    • Notu, ke la senkorna alternativo estas unusilaba, pro efektiviĝo de la diftongo: pais [pajs] (tamen tiu vorto ne vere ekzistas).

• Unusilabaj vortoj kun korno (kiu ne rompas diftongon) nek prononciĝas kun aparta emfazo, nek ŝanĝiĝas iel ajn ĝia prononco. En tiaj okazoj, korno signas alian signifon (vd. sekcion pri ortografio).
• Plursilabaj vortoj kun superflua korno, nek prononciĝas kun aparta emfazo, nek ŝanĝiĝas iel ajn ĝia prononco. En tiaj okazoj, korno montras alian gramatikan rolon de la vorto. Ekzemplo:
  • esta kaj ésta prononciĝas same: [es-ta]; do, ŝajne la korno de la dua vorto superfluas; tamen ĝi montras ke la dua vorto rolas kiel pronomo (la unua estas demonstrativa adjektivo).