Historio de Dobre Miasto en la Mezepoko

Dobre Miasto aperis en la jaro 1325 sur la loko de iama burgo de la praprusoj, ĉirkaŭita de la marĉoj kaj superakvejoj, ĉe la rivero Łyna, sur la artefarita insulo kiu aperis post la konstruo de kanalo de tiel nomata "Granda Łyna" por la defend-celoj kaj por la konstruita muelejo. Nazwa miasta najprawdopodobniej wywodzi się od pruskiego słowa „gudde” oznaczającego „krzak” lub „zarośla”. W dniu 26 grudnia 1329 roku biskup warmiński Heinrich Wogenapnadał osadzie prawa miejskie na prawie chełmińskim. Z 1336 roku pochodzi łaciński zapis miasta, która brzmi BonaCivitas. W 1347 roku nastąpiło przeniesienie kapituły biskupiej z Głotowa do Dobrego Miasta. Natomiast w 1356 roku podczas napadu Litwinów zniszczeniu uległy zabudowania kolegiaty. W latach 1373-1396 wybudowano kolegiatę, zabudowania mieszkalne i gospodarcze kapituły, a miasto obwiedziono murami obronnymi z trzema bramami i basztami. W 1414 roku miał miejsce najazd wojsk polskich, które spaliły miasto porzucone przez mieszkańców. Dobre Miasto było ośrodkiem dóbr biskupich, siedzibą kapituły kolegiackiej, a także ośrodkiem handlu i rzemiosła. Mieszczanie trudnili się tkactwem i piwowarstwem, handlowali lnem, zbożem, tytoniem i solą. W 1454 roku w mieście wybuchł bunt przeciwko władzy biskupów. De la jaro 1466 ĝis la jaro 1772 la urbo estis en la limoj de Pollando, kaj havis la karakteron de aŭtonomia regiono.

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk, kaj publikigita ĉi tie laŭ lia peto kaj permeso)

Historio de Dobre Miasto de la 16a jc ĝis la 18a jc

La teritorio de la Krono de la Regno de Pollando kaj Grandprinclando Litovio (Litvo), dum la jaroj 1619–1622, post la armistico (batalhalto) en Deulino (Dywilin), vidata sur la nunaj limoj de la landoj en Eŭropo.
Legendo:

 Krono de la Regno de Pollando, 1635

 Duklando Prusio – feŭdo de la Krono de la Regno de Pollando

 Grandprinclando Litovio (Litvo)

 Livonio – la teritoriaj posedaĵoj de la Krono de la Regno de Pollando kaj Grandprinclando Litovio (Litvo)

 Kurlando – feŭdo de la Krono de la Regno de Pollando

Komence de la 16a jc la urbo denove dum la militoj esti detruita. W czasie kolejnej wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521 Dobre Miasto zostało zajęte i spustoszone przez wojska ostatniego wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna (1490-1568), tiam ekestis la Duklando Prusio (vidu la apudan mapon). W kolejnym stuleciu Dobre Miasto okupowały wojska szwedzkie w latach 1626-1629. Ponadto nękały je kontrybucje, grabieże, zniszczenia zabudowy mieszkalnej i gospodarczej, które doprowadziły do zubożenia ludności i klęski głodu. Epidemia dżumy, która pustoszyła Warmię na początku XVIII wieku, dotarła również do miasta. W 1731 roku wzniesiono ratusz miejski. Jednak XVIII wiek to przede wszystkim czas wyniszczających pożarów, które miały miejsce w 1716, 1719, 1728, 1733 oraz 1771 roku. Ogień strawił większość miejskich zabudowań mieszkalnych i gospodarczych. Dum la unua dispertigo de Pollando en la jaro 1772 la urbo Dobre Miasto ekestis okupita de Prusio.

La Respubliko de Ambaŭ Nacioj post la dispartigoj de Pollando-Litovio

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk, kaj publikigita ĉi tie laŭ lia peto kaj permeso)

Historio de Dobre Miasto de la 19a jc ĝis la 21a jc

Curzon-linio kaj ŝanĝoj de la teritorio de Pollando post la Dua Mondmilito

En la 19a jc la urbo dum pli ol 30 jaroj la statuton de la distrikta urbo. Na początku stulecia w miejscowości zaczęli się osiedlać żydowscy kupcy wraz z rodzinami. W 1816 roku miejscowa diaspora składała się z 10 rodzin. W 1855 roku zakończono budowę lokalnej sinagogo, a w latach sześćdziesiątych XIX wieku pracę rozpoczęła żydowska szkoła powszechna. W 1852 roku wybudowano fabrykę saletry, a w 1882 roku rozpoczęto pracę w fabryce sukna. Dobre Miasto uzyskało nowoczesne połączenia kolejowe w 1884 roku, między innymi z Olsztynem. Dodatkowo w 1905 roku uruchomiono fabrykę maszyn rolniczych. Dum la Unua Mondmilito la urbo ne havis grandajn detruojn, malgraŭ ke en aŭgusto 1914 restadis ie la rusaj taĉmentoj. W 1929 roku miasto obchodziło 600-lecie powstania. Rok później zamieszkane było przez 5300 osób. Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły do Dobrego Miasta 2 lutego 1945 roku. Miasto zostało zniszczone w ponad 60%. W sierpniu 1945 roku Dobre Miasto liczyło 435 mieszkańców. Pierwszym powojennym burmistrzem został Jan Majdecki. Laŭ la decidoj de Jalta konferenco kaj Potsdama konferenco la germana loĝantaro de la urbo estis forpelita al Germanio, kaj iliajn lokojn ekokupis poloj forpelitaj de orientaj partoj de Pollando aneksita de Sovetunio (vidu la apudan mapon).

La domo ĉe la strato Warszawska (Varsovia) en Dobre Miasto

(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, la doktoriĝ-kandidato en Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk, kaj publikigita ĉi tie laŭ lia peto kaj permeso)

Bibliografio:

La kapitulo de la kolegiato en Dobre Miasto

La landa vojo n-ro 51 en Dobre Miasto. En la fono la Cikonia Turo

Stanisław Archemczyk (2010): Historia Warmii i Mazur, tom 1. Pradzieje-1772 rok, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn.

Stanisław Archemczyk (2011): Historia Warmii i Mazur, tom 2. Lata 1772-2010, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn.

Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński (1996): Warmia Mazury. Przewodnik, Agencja TD, Białystok.

Erwin Gatz (1996):Die Bischöfe des Heiligen Römischen Reiches 1198-1448,Duncker & Humblot, Berlin.

Sebastian Haffner (1996): Prusy bez legendy. Zarys dziejów, Oficyna Historii XIX i XX wieku, Warszawa.

Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis (2001): Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany,Agencja Fotograficzno-Wydawnicza Mazury, Olsztyn.

Piotr Skurzyński (2004): Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa.

Zygmunt Suchenek (2011): Dobre Miasto. Skrawek uroczej Warmii,Pracownia Wydawnicza ElSet, Olsztyn.

Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski (1881): Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom 2, Nakładem Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, Warszawa.