La dislalio estas ekarto de la normoj de la gepatra lingvo. Ankaŭ la dialektoj estas parto de la normo. La fonemoj povas distordiĝi, ŝanĝiĝi aŭ elfali. La paroleraro povas eki laŭ iaj reguloj (nur en iuj vortoj, aŭ fronte, ene, aŭ voste de ili), aŭ esti nekonsekvenca.
Plej ofte la siblantoj aŭ la konsonanto r estas distordatai aŭ ŝanĝataj, kaj plej ofte la h elfalas.
La dislalio povas helpi paroli aliajn lingvojn, en kiuj iuj fonemoj disigas de la fonemoj de la gepatra lingvo.
Tipoj
Ĝi povas esti:
- parta: nur kelkaj fonemoj estas misprononcitaj
- ĝenerala: minimume 10 konsonantoj aŭ iuj vokaloj kaj iuj konsonantoj estas misprononcataj
- nazala, la distordo de la nazaleco, kiu povas esti parta aŭ ĝenerala
- fonetika
- fonologika
Ju pli da fonemoj estas misprononcatja, des malpli oni povas kompreni la parolon. Se ĉiu konsonanto estas misprononcata, kompreni la parolon estas tre malsimple.
Estas ankaŭ aliaj formoj de la dislalio, kiuj estas nomataj laŭ la literoj de la greka aŭ de la hebrea alfabeto:
| Perturboj de la elparolado | |||
|---|---|---|---|
| Litero | Nomo | Perturbo de la artikulacio | |
| Β | βῆτα | Betacismo | misprononco de la b |
| Γ | γάμμα | Gammacismo | misprononco de la g |
| Δ | δέλτα | Deltacismo | misprononco de la d |
| Ι | ἰῶτα | Jotacismo | misprononco de la j |
| Κ | κάππα | Kappacismo | misprononco de la k |
| Λ | λάμβδα | Lambdacismo | misprononco de la l |
| Χ | χῖ | Ĥitismo | misprononco de la ĥ |
| Ρ | ῥῶ | Kartavado | misprononco de la r, ne konfuzu kun rotismo |
| Σ | σίγμα | Sigmatismo | misprononco de la s; alternativa nomo de la lispado |
| ש | שין | Ŝetismo | misprononco de la ŝ; alternativa nomo de blezado |
| Τ | ταῦ | Taucismo | misprononco de la t |
Se la fonemo estas ŝanĝita, oni nomas la eraron paralalio, kaj donas la para-prefikson al ĝia nomo.
Kaŭzoj
La dislalio povas havi multajn kaŭzojn: perturboj de la aŭdado aŭ la fonema aŭdado, malgrandaj eraroj de la parolorganoj, precipe de la buŝaj muskuloj, difekto de la dentoj, genetikaj kaŭzoj aŭ malbona modelo en la infanaĝo.
Korektado
La celo de la korektado estas, ke la dislaliulo povos paroli laŭ la normoj. Pro tio li antaŭe devas evoluigi la aŭdadon kaj la movadon de la parolorganoj. Poste li povas ekzercadi la fonemojn: elformi, uzi kaj aŭtomatigi ilin.
Fontoj
- http://demoszthenesz.hu/cikkek/poszesegrol Arkivigite je 2009-02-17 per la retarkivo Wayback Machine
- http://www.beszedjavitas.hu/poszeseg Arkivigite je 2008-03-05 per la retarkivo Wayback Machine
- http://www.beszedjavito.hu/diagnozis/poszeseg/poszeseg Arkivigite je 2011-05-05 per la retarkivo Wayback Machine
- http://www.lib.jgytf.u-szeged.hu/annus/beszedhiba.htm Arkivigite je 2012-05-21 per la retarkivo Wayback Machine
- Ulrike Franke, Barbara Lleras, Susanne Lutz: Artikulationstherapie bei Vorschulkindern. Diagnostik und Didaktik. Reinhardt, München 2001, ISBN 978-3-497-01402-6
- Josefine Kramer: Der Sigmatismus. Universitätsverlag, Freiburg 1967, ISBN 978-3727804557
- Josefine Kramer: Wenn Kinder stammeln. Walter, 1945.
- Martina Weinrich, Heidrun Zehner: Phonetische und Phonologische Störungen bei Kindern. Springer, Heidelberg 2005, ISBN 3-540-23041-6