La nuntempa "dinosaŭra renaskiĝo"

La esplorado pri dinosaŭroj spertas burĝonon de aktiveco kiu komenciĝis en la 1970-aj jaroj kaj daŭras ankoraŭ nun. Ĝin kaŭzis, almenaŭ parte, la malkovro de Deinoniko (Deinonychus), aktiva, atakema rabobesto kiu eble estis varmsanga, kio kontrastis kun la ĝis tiam ĝenerala mensobildo pri dinosaŭroj kiel malviglaj kaj fridsangaj. La paleontologio pri vertebruloj, la ĉefa scienca fako laboranta je la esplorado pri dinosaŭroj, fariĝis tutmonda scienco. Gravajn novajn eltrovojn de dinosaŭraj restaĵoj faris paleontologoj laborantaj en antaŭe ne esploritaj terenoj kiel Barato, Sudameriko, Antarkto kaj, eble plej grave, Ĉinio (la mirinde bone konservitaj plumaj dinosaŭroj en Ĉinio plue konkretigis la supozatan ligon inter dinosaŭroj kaj iliaj vivantaj posteuloj, la modernaj birdoj). La vasta utiligo de kladistiko, kiu rigore analizas la rilatojn inter biologiaj estaĵoj, ankaŭ montriĝis ege utila en la klasado de dinosaŭroj. Kladista analizo, inter aliaj modernaj teknikoj, helpas kompensi la mankojn de ofte nekompleta fosilaro.

Klasado

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Listo de dinosaŭro-klasoj.

Dinosaŭroj (inkluzive birdojn) estas arkosaŭroj, same kiel la modernaj krokodiluloj. La diapsidaj kranioj de arkosaŭroj havas du truojn kie ligiĝas la makzelaj muskoloj, la temporalaj fenestroj. La plimulto de la reptilioj (inkluzive birdojn) estas diapsiduloj; mamuloj aliflanke, kun nur unu temporala fenestro, estas sinapsiduloj dum testudoj, kun neniu temporala fenestro, estas anapsiduloj. Anatomie la dinosaŭroj dividaj multajn trajtojn kun aliaj arkosaŭroj, inkluzive dentojn kiuj kreskas el ingoj anstataŭ kresiki rekte el la makzela osto. En de la arkosaŭroj la dinosaŭroj distingiĝas ĉefe laŭ ilia irmaniero: la dinosaŭraj kruroj etendiĝas rekte sub la korpo, dum la kruroj de lacertoj kaj krokodiluloj etendiĝas flanken. Ĉiuj dinosaŭroj estas terbestoj.

Multaj aliaj reptilioj vivis samtempe kiel la dinosaŭroj. Oni ofte, sed malĝuste, opinias iujn el ĉi tiuj dinosaŭroj: ĉefe inter ĉi tiuj estas la plesiosaŭroj (eĉ ne estas proksime parencaj al la dinosaŭroj) kaj la flugsaŭroj, kiuj evoluis aparte de reptiliaj antaŭuloj de la malfrua Triaso.

Kolektive oni konsideras la dinosaŭrojn konsistigi superordo aŭ senranga klado. Oni dividas ilin je du ordoj, la Saŭriskioj (Saurischia) kaj la Ornitiskioj (Ornithischia) surbaze de ilia koksostrukturo. La saŭriskuloj (laŭvorte signifas 'lacert-koksa', de malnovgreka σαυρος = 'lacerto' kaj ισχιον = 'koksa artiko') estas dinosaŭroj kiuj retenis la pelvostrukturoj de sia prauloj. Inter ili estas la Teropodoj (dupiedaj karnomanĝuloj), kaj Saŭropodoj (longkolaj herbomanĝuloj). La ornitiskioj (laŭvorte signifas 'bird-koksa', de malnovgreka ορνιθειος = 'birda' kaj ισχιον = 'koksa artiko') estas la alia dinosaŭra ordo, kies membroj plejparte estis kvarpiedaj herbomanĝuloj. (Notu bone: la terminoj "lacert-koksa" kaj "bird-koksa" estas misgvidaj—birdoj evoluis de saŭriskioj, dinosaŭroj kun "lacertaj koksoj".)

Sekvas simpligita prezento de la klasado de la dinosaŭraj familioj.^[4] Oni povas trovi pli detalan version ĉe la artikolo Listo de dinosaŭro-klasoj.

La ponardosigno (†) uziĝas por indiki formortintajn taksonojn.

Teropoda piedsigno

Diversaj specimenoj de Tyrannosaurus rex kun homo por komparo.

Komparo de grandoj de Diplodokoj kun homo.

Fosilia miksaĵo kun stegosaŭrulo (Tuojiangosaurus) kaj mezgranda teropodo (Monolophosaurus), Muzeo Field en Ĉikago

• Dinosaŭroj Dinosauria
  • Saŭriskioj Saurischia
    • Hererasaŭruloj †Herrerasauria
    • Teropodoj Theropoda
      • Celofizoideoj †Coelophysoidea
      • †Dilophosauridae
      • Ceratosaŭroj †Ceratosauria
      • Tetanuroj Tetanurae
        • Megalosaŭroideoj †Megalosauroidea
        • Karnosaŭroj †Carnosauria
        • Celurosaŭroj Coelurosauria
          • †Compsognathidae
          • Tiranosaŭredoj †Tyrannosauridae
          • Ornitomimosaŭroj †Ornithomimosauria
          • †Alvarezsauridae
          • Maniraptoroj Maniraptora
            • Terizinosaŭroj †Therizinosauria
            • Oviraptorosaŭroj †Oviraptorosauria
            • †Archaeopterygidae
            • Deinonikosaŭroj †Deinonychosauria
            • Avialoj Avialae
              • †Scansoriopterygidae
              • †Omnivoropterygidae
              • †Confuciusornithidae
              • †Enantiornithes
              • Euornithes
                • †Yanornithiformes
                • †Hesperornithes
                • Birdoj Aves
    • Saŭropodomorfoj †Sauropodomorpha
      • †Guaibasauridae
      • †Plateosauridae
      • †Riojasauridae
      • †Massospondylidae
      • Saŭropodoj †Sauropoda
        • †Vulcanodontidae
        • †Eusauropoda
          • †Cetiosauridae
          • †Turiasauria
          • †Neosauropoda
            • Diplodokoideoj †Diplodocoidea
            • Makronaroj †Macronaria
              • Brakiosaŭredoj †Brachiosauridae
              • Titanosaŭroj †Titanosauria
  • Ornitiskioj †Ornithischia
    • Heterodontosaŭredoj †Heterodontosauridae
    • Tireoforoj †Thyreophora
      • Ankilosaŭroj †Ankylosauria
      • Stegosaŭruloj †Stegosauria
    • Neornitiskioj †Neornithischia
      • Ornitopodoj †Ornithopoda
      • Marginocefaloj †Marginocephalia
        • Pakicefalosaŭroj †Pachycephalosauria
        • Ceratopoj †Ceratopsia