Temas pri... Ĉi tiu artikolo temas pri besto. Por aliaj signifoj vidu la artikolon Leono (apartigilo).

Kiel legi la taksonomion
Kiel legi la taksonomion
Leono
Biologia klasado
Regno: Bestoj Animalia
Filumo: Ĥorduloj Chordata
Klaso: Mamuloj Mammalia
Ordo: Karnomanĝuloj Carnivora
Familio: Felisedoj Felidae
Genro: Panteroj Panthera
Panthera leo
(Linnaeus, 1758)
Konserva statuso
Natura arealo. La ruĝa koloro montras la historian disvastiĝon kaj la blua la nuntempan disvastiĝon.
Natura arealo. La ruĝa koloro montras la historian disvastiĝon kaj la blua la nuntempan disvastiĝon.
Natura arealo. La ruĝa koloro montras la historian disvastiĝon kaj la blua la nuntempan disvastiĝon.
Sinonimoj
Felis leo
(Linnaeus, 1758)
Aliaj Vikimediaj projektoj

La leono (Panthera leo) estas unu el la kvar grandaj katoj en la genro Panthera kaj membro de la familio Felisedoj. Kun kelkaj virleonoj superpezante 250 kg.,[2]ĝi estas nuntempe la dua-plej peza el la grandaj katoj. Sovaĝaj leonoj ekzistas en Afriko sude de Saharo kaj en Azio kun endanĝerigita resta loĝantaro de Gir-arbara Nacia Parko en Barato, malaperinte de Nordafriko kaj Sudokcidenta Azio en historiaj tempoj. Ĝis la malfrua Plejstoceno, proksimume 10,000 jaroj antaŭe, la leono estis la plej grandnombra landa mamulo post la homo. Ili estis trovitaj en plejparto de Afriko, trans Eŭrazio de okcidenta Eŭropo al Barato kaj en la Amerikoj de Jukonio al Peruo.[3] La leono estas vundebla specio, poste eble nerevokebla loĝantaro malpliiĝo de tridek al kvindek pocento dum la pasintaj du jardekoj en ĝia afrika loĝejo.[4] Leonaj loĝantaroj estas nesubteneblaj ekstere de rezervoj kaj naciaj parkoj. Kvankam la kaŭzo de la malpliiĝo ne estas plene komprenita, viveja perdado kaj konfliktoj kun homoj estas nuntempe la plej grandaj kaŭzoj de koncerno.

Leonoj vivas dum dek al dek kvar jaroj libere, kvankam mallibere ili povas vivi pli longe ol dudek jaroj. Libere, virleonoj neofte vivas pli longe ol dek jaroj, ĉar vundoj ricevitaj de kontinua batalado kun rivalaj virleonoj tre reduktas ilian vivdaŭron.[5] Ili tipe loĝas en Savano kaj Herbejo, kvankam ili povas movi al arbustejo kaj arbaro. Leonoj estas nekutime socia komparitaj al aliaj katoj. Leonaro konsistas de rilataj inoj kaj idoj kaj malgranda nombro de plenkreskaj virleonoj. Grupoj de leoninoj tipe ĉasas kune, predante plejparte grandaj Hufulojn. Leonoj estas superaj kaj dominantaj predantoj, kvankam ili manĝas kadavrojn kiam ŝanco permesas. Kvankam leonoj tipe ne ĉasas homojn, kelkaj estis sciitaj fari tiel. Plej ofte la leoninoj zorgas la idaron kaj ĉasas por si mem kaj sia familio; ĉasado okazas ofte en grupo, la leonino ĉirkaŭas aŭ persekutas la predon kaj se necesas forto por mortigi ĝin, la leono povas aperi. Ĉiukaze ekzistas hierarkio por manĝado kaj unue manĝas leonoj, poste leoninoj kaj poste la leonidoj. Leonoj povas rabi predojn el aliaj karnomanĝoj kiel leopardoj.

Tre aparta, la vira leono estas facile rekonita per sia hararo kaj sia vizaĝo estas unu el la plej ĝenerale rekonita kiel brutecaj simboloj en homa kulturo. Prezentadoj ekzistis de la Supra Paleolitiko periodo, kun ĉizaĵoj kaj pentraĵoj de la Groto Lascaux kaj Groto Chauvet, tra preskaŭ ĉiuj antikvaj kaj mezepokaj kulturoj kie ili unuafoje okazis. Estis amplekse prezentita en skulptaĵoj, en pentraĵoj, sur naciaj flagoj kaj en nuntempaj filmoj kaj literaturo. Leonoj estis tenitaj en menaĝerio ekde Romaj tempoj kaj estis kerna specio serĉita por ekspozicio en bestoĝardenoj la mondo super ekde la malfrua dekoka jarcento. Bestoĝardenoj kunlaboras tutmonde en bredantaj programoj por la endanĝerigita Azia leono.

Karakterizoj

La leono estas la plej alta (ĉe la ŝultro) de la felisedoj, kaj ankaŭ estas la dua-plej peza felisedo post la tigro. Ĝia kranio estas tre simila al tiu de la tigro, kvankam la antaŭa regiono estas kutime pli malleveta kaj platiĝa. La kranio de la leono havas pli larĝajn nazajn malfermojn ol la tigro. Tamen, pro la kvanto de krania vario en la du specioj, kutime nur la strukturo de la pli malalta makzelo povas esti uzita kiel fidinda indikilo de specio.[6] Leona kolorado varias de luma flavo al flaveca, ruĝeca aŭ malhela okra bruno. La subaj partoj estas ĝenerale pli lumaj kaj la vosto finhararo estas nigra. Leonaj idoj naskiĝas kun brunaj rozetecaj makuloj sur sia korpo, kiel tiuj de leopardo. Kvankam ĉi tiuj senkoloriĝas kiam leonoj atingas plenaĝecon, malfortaj punktoj ofte ankoraŭ povas esti viditaj sur la kruroj kaj subaj partoj, precipe pri leoninoj.

Leonoj estas la nuraj membroj de la kata familio montrante evidentan seksan duformismon — tio estas ke maskloj kaj femaloj aspektas klare malsamaj. Laŭ la sekso, ili ankaŭ havas specifajn rolojn. Ekzemple, la leonino, la ĉasisto, mankas dikan maloportunan hararon de la virleono. Tiu hararo ŝajnas malhelpi la kapablecon de la leono esti kamuflita ĉasante la predon kaj trovarmigas la leonon ĉasante. La koloro de la hararo varias de blondo al nigro, ĝenerale pli malhelas kiam la leono maljuniĝas.

Dum alfrontadoj kun aliaj, la hararo aspektigas la leonon pli granda.

Pezoj por plenkreskaj leonoj estas inter 150–250 kg por maskloj kaj 120–182 kg por inoj [2]. Nowell kaj Jackson raportas ordinarajn pezojn de 181 kg por virleonoj kaj 126 kg por leoninoj; unu leono pafite proksime al Monto Kenjo estis pezita ĉe 272 kg. Leonoj emas varii en grandeco dependanta de sia medio kaj areo, rezultante en larĝa disvasto en registritaj pezoj. Ekzemple, leonoj en suda Afriko emas esti proksimume 5 pocente pli pezaj ol tiuj en Orientafriko, ĝenerale [7].

La longo de la korpo kaj kapo estas 170–250 cm pri maskloj kaj 140–175 cm pri inoj; ŝultra alto estas proksimume 123 cm por maskloj kaj 107 cm por inoj. La vosta longo estas 90–105 cm por maskloj kaj 70–100 cm por inoj.[2] La plej longa sciata leono estis nigra-harara masklo pafita proksime al Mucsso en suda Angolo en oktobro 1973; la plej peza libera leono sciita estis homo-manĝanto pafita en 1936 ĵus ekster Hectorspruit en orienta Transvaal, Sud-Afriko kaj pezis 313 kg.[8] Leonoj en malliberejo emas esti pli granda ol libera leonoj — la plej peza leono oficiale estas masklo ĉe Colchester Bestoĝardeno en Anglio nomis Simba en 1970, kiu pezis 375 kg.[9]

La plej aparta karakterizaĵo en ambaŭ inoj kaj maskloj estas, ke la vosto finas en vila vosto-harareto. Pri kelkaj leonoj, la vosto-harareto kaŝas malmolan "spinon" aŭ "spronon", proksimume 5 mm longe, formita de la finaj sekcioj de vostaj ostoj fuzitaj kune. La leono estas la nura felisedo, kiu havas vosto-harareton — la funkcio de la vosto-harareto kaj spino estas nesciata. Neĉeesta ĉe nasko, la vosto-harareto evoluiĝas ĉirkaŭ 5½ monatoj de aĝo kaj estas perceptebla ĉirkaŭ la 7-a monato.[10]

Leonino
Leono

Populacioj

Estas ok agnoskitaj nune vivantaj subspecioj, el kiuj P. l. senegalensis, konata kiel Okcidentafrika leono, troviĝas en Okcidenta Afriko, el Senegalo al la Centrafrika Respubliko. Ŝajne tiu subspecio estas pli proksima de la Azia leono ol de la leonoj de orienta kaj suda Afriko. Laŭ La NRG Lionaid de Britio en la tuta Afriko estas nur ĉirkaŭ 15 000 leonoj vivantaj en naturo, kompare al la 200,000 kiuj estis antaŭ 30 jaroj. En 25 afrikaj landoj tiu specio jam malaperis, dum en pliaj 10 ĝi estas plej verŝajne ankaŭ formortinta. Tio estas pli dramatika en Okcidenta kaj Centra Afriko kie restas nur ĉirkaŭ 645 individuoj, kompare al oriento kaj sudo el la afrika kontinento, kie restas ĉirkaŭ 15 000.[11].

La leono troviĝas i.a. en jenaj ekoregionoj : la angolaj mopanearoj, la angol-eskarpaj savano kaj duonarbaroj, la etoŝa-salebenaĵaj halofitaroj, la nord-konga arbara-savana mozaiko, la okcident-sudana savano kaj la orient-sudana savano.

La Srilanka leono estis prahistoria subspecio de leono, kiu loĝis en Srilanko. Ŝajne ĝi estis formortinta antaŭ modernaj homoj eniris tien, kiuj alvenis en 37 000 a.K.

Subspecioj

En la specio de leono estas ĉirkaŭ 20-35 subspecioj, kvankam ilia preciza nombro estas pridisputata. Pluraj agnoskitaj subspecioj estas montritaj ĉi tie:

Vivantaj

  • Konga leono Panthera leo azandica
  • Katanga leono Panthera leo bleyenberghi
  • Transvala leono Panthera leo krugeri
  • Barbarieleono Panthera leo leo (formortinta en natura medio)
  • Maruzi lion (makula leono) Panthera leo maculatus
  • Masaja leono Panthera leo nubica
  • Azia leono Panthera leo persica (endanĝerigita) la nura subspecio vivanta ekster Afriko
  • Abisina leono Panthera leo roosevelti
  • Senegala leono Panthera leo senegalensis (kritike endanĝerigita)

Formortintaj

  • Eŭropa leono ( Panthera leo europaea )
  • Kableono ( Panthera leo melanochaita )
  • Fosilia leono ( Panthera leo fossilis )
  • Srilanka leono ( Panthera leo sinhaleyus ),

La specioj amerika leono ( Panthera atrox ) kaj kaverna leono ( Panthera spelaea ) antaŭe estis konsideritaj apartenantaj al tiu specio kaj ekzistas disputo pri ili estante sendependaj specioj.

Proverboj

Ekzistas proverboj pri leono en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof[12]:

  • Citaĵo
    „ Kion rajtas leono, ne rajtas azeno. ”
  • Citaĵo
    „ Ne naskas porko leonidon, nek korniko aglidon. ”

Referencoj

  1. ↑ Nowell & Bauer (2004). Panthera leo. Internacia Ruĝa Listo de Endanĝeritaj Specioj, eldono de 2006. IUCN 2006. Elŝutita 11 May 2006. Database entry includes a lengthy justification of why this species is vulnerable
  2. 1 2 3 Nowak, Ronald M. (1999). Walker's Mammals of the World - Mamuloj de Walker de la Monda (Baltimore (Marilando)). Johns Hopkins University Press - Johns Hopkins Universitata Gazetaro. ISBN 0-8018-5789-9.
  3. ↑ Harington, CR (1996). American Lion - Amerika Leono. Yukon Beringia Interpretive Centre website - Yukon Beringia Interpretive Centra retejo. Yukon Beringia Interpretive Centre - Yukon Beringia Interpretive Centro. Kontrolita en 8 marto 2010.
  4. ↑ Nowell & Bauer (2004). Panthera leo. Internacia Ruĝa Listo de Endanĝeritaj Specioj, eldono de 2006. IUCN 2006. Elŝutita 11 majo 2006. Datumara eniro inkluzivas longan pravigon de kial ĉi tiu specio estas minacata.
  5. ↑ Smuts, G.L. (1982). Lion - Leono (Johanesburgo) 231. Macmillian South Africa (Publishers)(Pty.) Ltd. - Macmillian Sud-Afrikaj (Eldonejoj)(Pty.) Ltd.. ISBN 0-86954-122-6.
  6. ↑ Heptner, V.G; Sludskii, A.A. (1992). Mammals of the Soviet Union, Volume II, Part 2 - Mamuloj de la Sovetio, Voluma II, Parto 2 (Leiden u..). Brill - *Brill. ISBN 9004088768.
  7. ↑ Scott, Jonathon; Scott, Angela. (2002) Granda Kato Taglibro: Leono, p. 80
  8. ↑ Wood, La Guinness Libro de Animalaj Faktoj kaj Atingoj. Sterlinga Drinkejo Co Inc (1983), ISBN 978-0-85112-235-9
  9. ↑ Ĝangalaj Fotoj Afrika Bestaj mamuloj—leono natura historio Wood, G. 1983. La Guinness libro de Animalaj faktoj kaj atingoj. Sterlinga Drinkejo. Co. Inc. 3-a. redakcio. 256 pp.
  10. ↑ Schaller, p. 28
  11. ↑ Susana González Viejo, África se queda sin leones, El País, Madrido, 12a de januaro 2013, paĝo 39.
  12. ↑ Lernu. Arkivita el la originalo je 2011-12-25. Alirita 2008-12-20.

Eksteraj ligiloj



This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.